Een andere manier van kijken, het Cattell-Horn-Carroll model

Transcriptie

1 Een andere manier van kijken, het Cattell-Horn-Carroll model Voor veel PDW ers zijn de termen WAIS of WISC afkortingen die we dagelijks in de mond nemen. Dit in tegenstelling tot de man op de straat die wellicht niet snel een verband met intelligentie zou leggen. Uitleg geven werkt dan ook verhelderend en dat is tevens één van onze taken als PDW er. Hiervoor gebruiken we het psychologisch verslag, maar we geven ook uitleg in direct contact met een cliënt tijdens een adviesgesprek. Daarbij is het niet alleen van belang dat we begrippen uitleggen maar ook, misschien wel voornamelijk, wat het betekent voor de persoon in het dagelijks leven. WAIS- indices zoals verbaal begrip, perceptueel redeneren of verwerkingssnelheid zijn abstracte begrippen die voor een leek niet zonder meer te begrijpen zijn. Maar ook voor ons als testgebruikers vertellen deze indices lang niet het complete verhaal. Een IQ van 95 zul je anders interpreteren bij een verbaal begrip index van 101 en een perceptueel redeneren index van 94, dan bij een verbaal begrip index van 77 en een perceptueel redeneren index van 121. Wat dat betreft zijn we afhankelijk van, zoals bij de WAIS of WISC, het index- en/of subtestniveau. Om een test te kunnen interpreteren en erover te kunnen rapporteren hebben we de technische handleiding nodig, waarin we kunnen lezen wat indices en afzonderlijke taken ons vertellen. Getallen gaan leven en worden inzichtelijk gemaakt. Interessant in dit opzicht is dan ook om op te merken dat onze zuiderburen sinds 2007 bezig zijn om een Amerikaans intelligentiemodel om te zetten naar een Vlaams/Nederlandse versie en normering. Op de Dag van de Intelligentie, die op 9 oktober 2015 werd georganiseerd door testuitgever Pearson, werd het Cattell-Horn-Carroll (CHC) model onder de aandacht gebracht. Een theoretisch en empirisch ondersteund model dat gehanteerd kan worden bij de interpretatie van tests met betrekking tot intelligentie en cognitieve vaardigheden. Achtergrond Met behulp van factoranalyse ontwikkelde Raymond Cattell in de jaren '40 van de vorige eeuw bij het onderzoeken van de structuur van intelligentie de Gf-Gc theorie. Waarbij Gf staat voor fluid intelligence (vloeiende intelligentie) en Gc voor chrystalized intelligence (gekristalliseerde intelligentie). De vloeiende intelligentie betreft de redeneervermogens die voortkomen uit biologische en neurologische factoren en de ervaringen door indirect leren in het dagelijks leven. Gekristalliseerde intelligentie is geleerde informatie door het leven heen; dit is vaak cultuurgebonden, zoals taal en schrijven. John Horn werkte dit verder uit en voegde hier rond 1965 vijf vaardigheden aan toe; visual perception of processing (Gv), short-term memory (Gsm), long-term storage and retrieval (Glr), speed of processing (Gs) en auditory processing ability (Ga). John Carroll analyseerde, een kleine dertig jaar later dan Horn, een groot aantal wetenschappelijke onderzoeken naar cognitieve vaardigheden en kwam tot het uitwerken van een drie-stratum-model. Volgens hem zouden cognitieve vaardigheden het best begrepen kunnen worden door een hiërarchisch model van drie niveaus. Stratum III is het breedste en meest algemene niveau en representeert de algemene factor, oftewel g.

2 Stratum II bevat de brede cognitieve vaardigheden; de meeste duidelijke cognitieve vaardigheden, zoals de Gf en Gc van Cattell, in totaal 8 vaardigheden. Tenslotte vind je op stratum I de smalle cognitieve vaardigheden. Deze vaardigheden zijn meer specifiek dan op stratum II en zijn ook in de meerderheid, zeventig items. Uiteindelijk zijn de theorieën van Cattell, Horn en Carroll geïntegreerd tot het Cattell- Horn-Carroll model (Alfonso, Flanagan & Radwan, 2005; Horn & Blankson, 2005; McGrew, 2005; Schneider & McGrew, 2012). In dit model worden tien brede cognitieve en zeventig smalle cognitieve vaardigheden gehanteerd (zie figuur 1). Voor meer informatie zie het Handboek Intelligentietheorie en testgebruik (2015). Figuur 1(bron: Het CHC model in de praktijk bij Humanitas DMH Op bovengenoemde Dag van de Intelligentie spraken onderzoekers van de Nederlandse organisatie Humanitas over hun ervaringen met het praktisch toepassen van het CHC model bij niveaubepaling. Miranda Westerhof, psychodiagnostisch assistent (PDA),Willeke Dam, PDA en Willemijn Leliveld, orthopedagoge en gedragsdeskundige zijn werkzaam bij Humanitas DMH. Dit is een humanistische zorgorganisatie die in een groot deel van het land mensen met een verstandelijke beperking en/of een psychiatrische stoornis ondersteunt. Op humanistische grondslag werken zij met de visie dat mensen met een (verstandelijke) beperking vanuit hun eigen mogelijkheden kunnen en mogen meedoen in de maatschappij. Kernwaarden hierbij zijn, de cliënt heeft regie over zijn of haar eigen leven, we nemen verantwoordelijkheid voor ons zelf en voor andere mensen, we voelen ons gelijk aan en verbonden met anderen mensen in de samenleving (bron: Zij zijn bereid gevonden om voor de VVP Nieuwsbrief nadere uitleg te geven over het werken met het CHC model.

3 Hoe zijn jullie in aanraking gekomen met het CHC model? Willeke heeft in een studiegids gelezen over een studiedag in Antwerpen waarbij het zou gaan over IQ tests. Het ging over het CHC model, toegepast op intelligentietesten die binnen Humanitas DMH dagelijks gebruikt worden, zoals de WAIS, WISC en SON. Ik kwam enthousiast terug van deze dag en merkte dat veel van de informatie die ik had gekregen direct toepasbaar zou zijn in ons dagelijkse werk. Het Diagnostiek Team heeft vervolgens contact gelegd met Annemie Bos, coördinator en onderzoeksmedewerker van het Psycho Diagnostisch Centrum Thomas More Antwerpen en hoofdlector van de Universiteit van Leuven. Zij was een van de sprekers op de studiedag. Naar aanleiding van deze inspirerende studiedag hebben we Annemie uitgenodigd voor een studiedag over het CHC model bij Humanitas DMH in januari Wat maakte jullie enthousiast? Ons uitgangspunt is dat we verder willen kijken dan het IQ getal alleen. We willen de persoon zien met zijn sterke en zijn zwakke kanten, om daar vervolgens optimaal op af te kunnen stemmen. In de diagnostiekverslagen van het Diagnostiek Team vind je geen verslagen waar alleen de IQ getallen worden genoemd. De cliënt is meer dan zijn cognitieve mogelijkheden en beperkingen. We kijken achter de IQ scores en we willen een verslag schrijven wat er toe doet voor en recht doet aan de cliënt en zijn omgeving. Wij schrijven een verslag waarin de persoon beschreven wordt en waarin staat wat iemand kan en wat hij moeilijk vindt én hoe we daar bij kunnen helpen. Het CHC model leent zich goed voor het doen van diagnostiek op deze manier. Intelligentie is volgens dit model anders opgebouwd dan de Wechsler schalen. Bij het CHC model wordt uitgegaan van een totale intelligentie (de G-Factor), welke is opgebouwd uit verschillende cognitieve vaardigheden. Vloeiende en Gekristalliseerde intelligentie, de twee belangrijkste cognitieve vaardigheden, worden aangevuld met cognitieve vaardigheden zoals visuele informatieverwerking en korte termijn geheugen. De subtests van de intelligentietests (zoals de WAIS en de WISC) worden ingedeeld onder deze cognitieve vaardigheden. Deze cognitieve vaardigheden worden de brede cognitieve vaardigheden genoemd. Op basis van de brede cognitieve vaardigheden van de cliënt kijk je waar iemand sterk of zwak in is. Hierop baseer je vervolgens je adviezen. Het TIQ is een algemene maat voor iemands cognitieve functioneren, met daarin zowel de zwakke als de sterke kanten. Het accent ligt op de brede cognitieve vaardigheden. Jullie noemen de Wechsler schalen, bij welke tests kun je met dit model werken? Het CHC model kan toegepast worden op de meeste intelligentietesten die wij dagelijks gebruiken. In Vlaanderen is er onderzoek gedaan naar het toepassen van het CHC model op de Nederlandstalige intelligentietesten. Met de WAIS-IV kan een CHC-IQ berekend worden. Om het model toe te passen op de WISC of de WPPSI moet er een combinatie gemaakt worden van verschillende testbatterijen. Om de BCV s goed te kunnen berekenen worden er subtests uit bijvoorbeeld de SON of CELF afgenomen. De WISC-V die mogelijk in 2017 op de Nederlandse markt verschijnt dekt meer BCV s. Om het CHC model toe te kunnen passen bij (zeer) lage intelligentie is het gebruik van de normen een bijkomend probleem. Voor volwassenen kunnen de normgroepen uit de handleiding gebruikt worden. Het vraagt training om dit model goed toe te kunnen passen. Bij volwassenen waarbij je een intelligentietest voor kinderen bij gebruikt (bijvoorbeeld bij mensen met een verstandelijke beperking) kun je niet klakkeloos het Vlaamse model gebruiken. Dat gaat immers uit van de Vlaamse normgroepen. Je dient dus speciale berekeningen te maken om tot een resultaat te komen. Dat hebben de Vlamingen gedaan voor Vlaande-

4 ren, maar niet voor Nederland. Hier is Willemijn zelf mee bezig geweest en dat was een enorme klus! Al deze statische berekeningen hebben we door de Vlamingen laten toetsen. Het praktische gedeelte is nu psychometrisch correct. Dat heb je dus nodig om het goed te kunnen doen. Zouden jullie iets kunnen vertellen over hoe het er in de praktijk uitziet, werken met dit model? Het afgelopen jaar hebben wij het CHC model vooral toegepast bij de WAIS-IV. Tijdens het afnemen van de WAIS nemen we wat aanvullende subtests af zoals Cijfers en Letters Nazeggen. Het scoren doen we aan de hand van het CHC model. Allereerst kijken we of er sprake is van interne consistentie. Bij de interpretatie mag je alleen iets over een BCV zeggen als minimaal twee subtests onderling niet significant verschillen. Op het moment dat je een subtestscore van 12 en 7 hebt moet je dat aanvullen met aanvullende subtests die laden op die BCV om toch nog iets zinnigs te kunnen zeggen over die BCV. Doe je dat niet dan kun je alleen op subtestniveau interpreteren, zoals je dat ook met de klassieke manier van intelligentiemeting doet. Maar in Nederland hebben we helaas weinig intelligentiebatterijen waarmee je kunt aanvullen vanwege het leeftijdsbereik. Daarnaast is er een praktisch probleem met het afnemen van aanvullende subtests. Omdat we naar de cliënten toe gaan, en met reistijd zitten, gaan we meestal niet meer terug. Bij interne consistentie kiezen we er in de praktijk nog vaker voor om op de klassieke manier uit te werken. Het uitwerken op subtestniveau binnen het CHC model is iets waarmee we in de loop der tijd meer ervaring op willen gaan doen Dit CHC scoringsproces ziet er wel complex uit. Ervaren jullie dat ook zo? Dat is inderdaad zo. We zijn bezig met het vormgeven van eigen scoreformulieren. We werken nu nog met de Vlaamse formulieren en dan zit je soms met de termen. In Vlaanderen kunnen ze iets net anders omschrijven. De Vlamingen doen veel stap voor stap. Data uit stap 1 moet je dan overnemen in een volgende tabel. Daar kost extra tijd. Wij hebben één grote tabel gemaakt waarin je aan het werk bent. Dit is minder omslachtig. We zijn nog maar één jaar bezig met het werken op deze manier. We zijn al aardig op weg, maar ook nog voor een groot gedeelte aan het pionieren. Als je kijkt wat voor groei we nu al hebben doorgemaakt aan bijvoorbeeld verslaglegging, dan is dat aanzienlijk. De eerste conclusies die je schrijft zijn onwennig en aarzelend. Inmiddels denken we: zo n soort profiel hebben we vaker gezien. We worden steeds vaardiger in het beschrijven van de kern van iemands cognitieve profiel en de bijpassende handelingsgerichte adviezen. Merken jullie duidelijke verschillen tussen interpretatie middels WAIS of het CHC model? Het CHC model heeft als basis Gf en Gc met daarnaast verschillende cognitieve vaardigheden, terwijl de WAIS zelf een andere opbouw heeft. Het is dus appels met peren vergelijken. Maar in het begin hebben we wel bewust op twee manieren geïnterpreteerd. Het valt dan op dat het TIQ verschilt, meestal 1 of 2 punten, maar niet significant. Maar de opbouw van de BCV zijn heel anders of kunnen anders zijn, omdat de subtests in een andere structuur berekend worden. Daarom kun je die vergelijkingen niet maken. Wat we daarom zijn gaan doen is kijken naar het Totaal IQ. Welke adviezen geven we naar aanleiding van de uitkomsten bij het CHC en welke adviezen op een klassiek WAIS profiel. Bij een klassiek WAIS profiel zoom je meer in op verschillen tussen verbaal en perceptueel redeneren. Binnen het CHC model kijk je meer naar het verschil tussen de vloeiende en gekristalliseerde intelligentie; probleemoplossend vermogen en redeneren met nieuwe in-

5 formatie vergelijk je met feitenkennis. Daarnaast kijk je binnen het CHC model meer naar wat er sterk en zwak is binnen het eigen cognitieve profiel en leg je minder de nadruk op de vergelijking met de normgroep. Zeker voor mensen met een verstandelijke beperking, die normatief altijd zwak(ker) presteren, is dit waardevolle informatie. Een IQ lager dan 45 kun je niet berekenen met de huidige intelligentietests. Binnen het CHC model kun je dat wel berekenen, het model differentieert meer. Zoals onlangs bij een cliënt waarbij we uitkwamen op een IQ van 33. Je spreekt binnen het CHC model bij volwassenen met een verstandelijke beperking niet alleen meer over leeftijdsequivalenten, maar kunt er nu ook een IQ getal aan toevoegen. Voorheen was het zo dat als we de WISC afnamen bij een volwassene met een matige verstandelijke beperking, we zijn scores alleen konden omzetten naar leeftijdsequivalenten. De ruwe subtestscore wordt dan omgezet naar een leeftijd: bijvoorbeeld 5;7 jaar. Dit doen we nu nog steeds, maar we kunnen met het gebruik van het CHC model ook een IQ getal berekenen, ondanks het feit dat de kalenderleeftijd van de cliënt buiten het leeftijdsbereik van de test valt. Dat is voor ons relevant, ook al vinden wij dat getal alleen niet zo belangrijk. Het geeft meer informatie over de behandeling: een IQ<45 geeft aan dat de cliënt een verstandelijke beperking heeft, maar nog niets over de ernst van de verstandelijke beperking. Een IQ van 33 vertelt ons dat het een ernstige verstandelijke beperking is. Met het CHC model kun je in de lagere regionen van intelligentiebenadering dus beter differentiëren. Ik zag op de site van het Thomas More instituut ook veel handelingsgerichte adviezen staan. Gebruiken jullie die ook? Die gebruiken we bijna niet meer omdat ze voornamelijk insteken op adviezen in de schoolse context. We hoeven een cliënt geen advies te geven hoe hij moet leren rekenen, omdat onze populatie (vaak) niet meer naar school gaat. We zouden eerder hulp adviseren met betalen in de winkel wanneer iemand niet zo goed kan rekenen. Dat is net even een ander accent. We hebben ons verdiept in wat voor soort adviezen wij geven als ze uitvallen op een bepaald gebied. Daarvoor ben je afhankelijk van ervaring en de doelgroep waar je mee werkt. Je maakt je adviezen op maat, maar op theorie gestoeld. We leggen natuurlijk wel goed vast wat we aan het doen zijn. Een stagiaire bij ons gaat haar scriptie schrijven over CHC adviezen en wat voor meerwaarde dit heeft in de dagelijkse zorg. Hierbij maakt zij een vergelijking met de WAIS op de klassieke manier berekend. Tenslotte, jullie verhaal klinkt erg enthousiast, zouden jullie het anderen aanraden en wat heb je nodig om ermee te starten? Gaan werken met het CHC model is een investering; dit doe je niet van de ene op de andere dag. Er is voorbereiding nodig en een team die er voor wil gaan. Je moeten weten hoe het model werkt, hoe een BCV in elkaar steekt, welke testen je kunt gebruiken om die BCV vervolgens te meten. Wat doe je als die niet intern consistent zijn. Er zit een heel verhaal om heen. Drie dingen zijn hierbij belangrijk. Je moet ten eerste het theoretische model begrijpen, daarnaast het hoe en waarom met betrekking tot het scoren en tot slot de implementatie op advies- en organisatieniveau. We krijgen nu in toenemende mate vragen van collegaorganisaties om advies te geven op deze drie gebieden. Daar zijn we nu dan ook dingen voor aan het ontwikkelen. Er wordt momenteel een training ontworpen die we aan gaan bieden aan diagnostici om te leren werken met het CHC model. Alle drie genoemde domeinen komen in deze training aan bod. Daarnaast staan wij altijd ervoor open om mee te denken met organisaties. Wij hebben contact met Vlaanderen om onze werkwijze te blijven toetsen. Op

6 langere termijn zouden we graag een kring hebben met mensen die werken met het CHC model om op deze manier ervaringen te blijven delen en uitwisselen. Gebruikte literatuur Stephen Jay Gould (1996), De mens gemeten Kaufman & Lichtenberger (2013), Technische handleiding WAIS-IV-NL Reynolds, Vannest & Fletcher-Janzen (2013), Encyclopedia of Special Education Wilma Resing (2015), Handboek intelligentie theorieën en testgebruik