VOORNAAMSTE RECENTE ONTWIKKELINGEN (bijwerking van 26 mei 2009)

Transcriptie

1 Observatorium voor krediet aan vennootschappen de Berlaimontlaan 14 BE-1000 Brussel Tel Fax BTW BE RPR Brussel Links: kredietobservatorium VOORNAAMSTE RECENTE ONTWIKKELINGEN (bijwerking van 26 mei 2009) Kredietvolume De vertraging van de toekenning van bankkrediet aan de ingezeten ondernemingen, die begin 2008 aanving, zette zich in het eerste kwartaal van 2009 voort. Na correctie voor het effect van de wisselkoersschommelingen en de sectorale aanpassingen, is de groei op jaarbasis van het krediet door Belgische banken aan de ingezeten niet-financiële vennootschappen teruggelopen tot 4,8 pct. in het eerste kwartaal van 2009, na een groei met 8,9 pct. in het laatste kwartaal van De dynamiek op korte termijn is de laatste maanden sterk afgenomen. Tijdens de laatste zes maanden (van oktober 2008 tot maart 2009) verleenden de ingezeten banken maandelijks ongeveer 70 miljoen euro netto aan de ondernemingen. Anders gezegd werden de nieuwe

2 2. kredietstromen bijna volledig gecompenseerd door de terugbetalingen van de lopende kredieten. Ter vergelijking, de nettobedragen die gedurende de periode aan de ondernemingen werden verleend, waren doorgaans hoger dan 500 miljoen euro per maand. De kredietverlening vertraagt zowel voor de kortlopende als de langlopende kredieten. De eerstgenoemde liepen terug tot een jaarlijkse groei met 2,3 pct. (t.o.v. 8,4 pct. het voorgaande kwartaal) in het eerste kwartaal van 2009, terwijl de toename op jaarbasis van de langlopende kredieten verminderde tot 6,3 pct. (t.o.v. 9,3 pct. het voorgaande kwartaal). De kredietverlening op korte termijn daalde meer uitgesproken doordat leningen die waren toegekend in de eerste fase van de crisis, tot in april 2008, niet werden vernieuwd. Op dat ogenblik probeerden de ondernemingen zoveel mogelijk liquiditeiten te verkrijgen bij hun banken, met het oog op eventuele latere financieringsproblemen. De vertraging van de kredietverlening moet worden gezien in het licht van de zeer ernstige wereldwijde economische crisis, die onder meer tot uiting komt in de daling van de vertrouwensindicator van de Belgische ondernemingen gedurende zeven opeenvolgende kwartalen. Vanuit een historisch oogpunt en vooral gelet op de zeer abrupte verslechtering van het vertrouwen en de groeivooruitzichten, lijkt het bankkrediet aan de ondernemingen nog niet te buitensporig af te zwakken. Derhalve kan worden verwacht dat de toekenning van bedrijfskredieten

3 3. in de komende maanden verder zal vertragen, samen met de inkrimping van de economische activiteit. Bovendien hebben de banken naast de restrictieve effecten van de conjunctuurverslechtering nog steeds te kampen met balansproblemen, wat het kredietaanbod zou blijven drukken. De Belgische ondernemingen kunnen tevens een beroep doen op buitenlandse banken 1 om zichzelf te financieren. De financiële rekeningen die door de Bank worden opgesteld, o.a. aan de hand van betalingsbalansstatistieken, laten toe de kredietstromen afkomstig van niet-ingezeten banken in kaart te brengen. De internationalisering van het bankkrediet aan de Belgische ondernemingen neemt al jarenlang toe: zo was het aandeel van de door niet-ingezeten banken aan Belgische bedrijven verleende kredieten in de totale uitstaande kredieten gestegen van 23 pct. eind 2000 tot meer dan 31 pct. vóór het begin van de financiële onrust. De in de rest van het eurogebied gevestigde banken waren hierbij de voornaamste kredietverstrekkers (ten belope van 18 pct. van alle bancaire verplichtingen van de Belgische ondernemingen). Sinds het uitbreken van de financiële crisis hebben de niet-ingezeten banken hun kredietverlening aan de Belgische ondernemingen eveneens teruggeschroefd, zij het minder uitgesproken dan de Belgische banken. De totaalcijfers verhullen uiteenlopende ontwikkelingen volgens de geografische ligging van de buitenlandse banken. Zo hebben de banken van het eurogebied hun aanbod ten 1 Het begrip buitenlandse (of niet-ingezeten) bank berust op het territorialiteitsbeginsel. De dochterondernemingen en bijbanken van buitenlandse banken die in België een stabiele vestiging bezitten, zijn in het begrip ingezeten banken vervat. De kredietverlening door buitenlandse banken bestaat dus enkel uit de kredietverstrekking door in het buitenland gevestigde instellingen. Deze gegevens kennen een grotere vertraging vooraleer ze beschikbaar zijn dan de kredieten die verstrekt worden door Belgische banken: de meest recente gegevens zijn die voor het laatste kwartaal van 2008.

4 4. behoeve van de Belgische ondernemingen verhoudingsgewijs minder sterk verlaagd dan de Belgische banken, terwijl het omgekeerde merkbaar was bij de buiten het eurogebied gevestigde banken. Daarbij moet worden opgemerkt dat de statistieken van het laatste kwartaal van 2008 fors werden beïnvloed door een zeer omvangrijk krediet dat door een consortium van hoofdzakelijk buitenlandse banken werd verstrekt aan een Belgische vennootschap, in het kader van de financiering van een fusie-overname. Aan de hand van de statistieken van de Kredietcentrale, die zowel de toegestane als de opgenomen kredieten omvatten, kan men het verloop van het krediet analyseren volgens de grootte van de kredietnemende ondernemingen. De vertraging van de kredietverlening aan de kleine ondernemingen zette zich in het eerste kwartaal van 2009 voort. Zowel de bedragen van de toegestane kredieten en kredietlijnen als de effectieve opnemingen hiervan zijn in de eerste drie maanden van 2009 nagenoeg gestagneerd. Voor de middelgrote ondernemingen liep het uitstaande bedrag van de toegestane en opgenomen kredieten tijdens het eerste kwartaal van 2009 zelfs licht terug. Bij de grote ondernemingen, daarentegen, gaven de toegestane kredieten in het eerste kwartaal van 2009 een aanzienlijke stijging te zien, samen met een toename van de effectieve opnemingen van die kredieten. De aanwendingsgraad van de kredieten, die de intensiteit weergeeft waarmee de ondernemingen op hun kredietlijnen "trekken", was vrijwel ononderbroken gestegen sinds het begin van de financiële onrust en dit voor elke ondernemingsklasse. Hieruit bleek dat de ondernemingen maximaal gebruik wilden maken van hun bestaande kredietmogelijkheden, terwijl nieuwe leningen vaak moeilijker te verkrijgen waren.

5 5. In het eerste kwartaal van 2009 nam de aanwendingsgraad van de kredieten licht af voor de kleine en middelgrote ondernemingen, en bij de grote ondernemingen daalde hij zelfs in sterkere mate. Dit is wellicht toe te schrijven aan de neerwaartse herziening van de investeringsplannen van de ondernemingen, die hun neiging temperde om nieuwe leningen aan te vragen, alsook aan een duidelijk restrictief beleid vanwege de banken. Het historisch gezien nog altijd zeer hoge peil van de aanwendingsgraad van de kredieten betekent immers dat de spanningen op de kredietmarkten zich handhaven. Aan het einde van het eerste kwartaal van 2009 beliep de aanwendingsgraad 84,1 pct. voor de kleine ondernemingen, 69,7 pct. voor de middelgrote, en 59,3 pct. voor de grote ondernemingen. Hij is inderdaad gewoonlijk omgekeerd evenredig aan de omvang van de ondernemingen. Een mogelijke verklaring voor die bevinding is dat er geen of nagenoeg geen alternatieve financieringswijzen bestaan voor kleine ondernemingen, maar ze kan ook wijzen op een negatieve correlatie tussen de omvang van het kredietopnemende bedrijf en de beoordeling van het risico. De aanwendingsgraad van de kredieten varieert aanzienlijk volgens de bedrijfstak waartoe de ondernemingen behoren. Zo beschikken de ondernemingen in de verwerkende nijverheid over de grootste marge inzake "ongebruikt" krediet, zoals blijkt uit een structureel lagere aanwendingsgraad. Daarentegen benutten ondernemingen die actief zijn in de horeca of de vastgoedsector - zeer vaak kmo's - doorgaans een groter deel van de hun ter beschikking staande kredietlijnen. Een restrictief kredietbeleid kan bijgevolg het schadelijkst blijken voor bedrijven in die sectoren.

6 6. Rentevoeten en andere kredietvoorwaarden De door de Belgische banken op de nieuwe bedrijfskredieten toegepaste rentetarieven, verzameld via de MIR-enquête (zie zijn een van de voornaamste indicatoren van de kredietkosten waarmee de ondernemingen worden geconfronteerd. De daling van de rentetarieven voor bedrijfskredieten hield in de loop van de eerste drie maanden van 2009 aan. Dat weerspiegelt de transmissie van de snelle en belangrijke versoepeling van het monetaire beleid in het eurogebied sinds oktober 2008, waarbij de ECB haar leidinggevend rentetarief begin mei 2009 tot 1 pct. verlaagde. Door de daling van de leidinggevende tarieven en het luwen van de spanningen op de geldmarkten kon de driemaands Euribor worden verlaagd tot 1,3 pct. Op de kapitaalmarkten is het rendement van de Belgische overheidsobligaties op vijf jaar eveneens teruggelopen en bevindt zich op 2,98 pct. midden-mei. Van december 2008 tot maart 2009 was de daling van de bancaire tarieven groter voor de kredieten met variabele rentetarieven op korte en middellange termijn (die met 135, 160 en 115 basispunten werden verlaagd voor respectievelijk de kredieten met een waarde van minder dan 1 miljoen euro en een korte variabele rente, de kredieten met een waarde van meer dan 1 miljoen euro en een korte variabele rente en die met een waarde van minder dan 1 miljoen euro en een middellange variabele rente). De kosten voor de kredieten met rentetarieven op lange termijn zijn proportioneel minder verlaagd: 26 basispunten voor de kredieten met een waarde van minder dan 1 miljoen euro en een vaste rente op meer dan vijf jaar. Door de algemene rentedaling sinds november 2008 zijn de rentetarieven teruggelopen tot het (lage) peil van de periode ; de kredieten met een vaste rente op lange termijn blijven niettemin (ongeveer 15 basispunten) ietwat duurder.

7 7. De enquête van het Eurosysteem naar de kredietverlening (zie verschaft veeleer kwalitatieve informatie over het verloop van de toekenningsvoorwaarden, de vraag naar bankkredieten en de verklarende factoren die aan deze ontwikkelingen ten grondslag liggen. De Belgische banken meldden een nieuwe verstrakking van alle toekenningscriteria voor kredieten in het eerste kwartaal van 2009, zij het geringer dan die welke in de vorige enquête werd opgetekend. De ondervraagde kredietinstellingen verwachten dat ze de toekenningscriteria in het tweede kwartaal van 2009 ongewijzigd zullen laten. De vooruitzichten voor de economische activiteit in het algemeen en op sector- en bedrijfsniveau zijn verder verslechterd, hetgeen een negatieve invloed uitoefende op de risicoperceptie van banken, en bijgevolg op de kredietvoorwaarden. Het aanhouden van de financierings- en balansproblemen van de banken is blijven wegen op het aanbod van kredieten. De negatieve invloed van deze twee factoren is het eerste kwartaal van 2009 evenwel licht gedaald ten opzichte van het laatste kwartaal van 2008.

8 8. KREDIETVOORWAARDEN VAN BEDRIJFSKREDIETEN IN BELGIË: VOORNAAMSTE VERKLARENDE FACTOREN EN AANGEWENDE TOEKENNINGSCRITERIA (netto gewogen percentages 1 ) 60 Voornaamste verklarende factoren 80 Voornaamste toekenningscriteria Financieringskosten en balansbeperkingen Marges op de standaardkredieten Concurrentiedruk Marges op de meest risicovolle kredieten Risicoperceptie Andere toekenningscriteria Bron: NBB (Bank Lending Survey). 1 Een positief (negatief) percentage komt overeen met een factor die heeft bijgedragen tot een versoepeling (verstrakking) van de kredietvoorwaarden of met een criterium waarin die versoepeling (verstrakking) tot uiting is gekomen. De banken beschikken over verschillende instrumenten om het aanbod van kredieten aan ondernemingen te beperken. Sinds het begin van de financiële moeilijkheden, hebben de eerste gewag gemaakt van het verhogen van de marges, maar eveneens van een verstrakking van niet-monetaire criteria, meer in het bijzonder clausules in de kredietcontracten, diverse kosten eigen aan de kredietopname of waarborgvereisten. In het eerste kwartaal van 2009, hebben de ondervraagde kredietinstellingen de neiging vertoond om de marges op de standaardkredieten en op de meest risicovolle kredieten te verhogen en om de andere kredietvoorwaarden te verstrakken, weliswaar minder dan in het voorgaande kwartaal. De ondervraagde Belgische banken hebben in het eerste kwartaal van 2009 een forse afname van de kredietvraag van ondernemingen waargenomen. Deze vraaguitval is voornamelijk te wijten aan de sterke daling van de vorming van vaste activa door ondernemingen. Daarnaast zijn ook de bedrijfsbeslissingen gelieerd aan fusies/overnames en herstructureringen verantwoordelijk voor de lagere vraag. Ook hier wordt een verdere daling verwacht in het tweede kwartaal van 2009, hoewel in minder sterke mate.

9 9. Uit de enquête bij de ondernemers die de Bank in april 2009 heeft gehouden, blijkt dat de toegangsvoorwaarden voor krediet enigszins verbeterd zijn, of tenminste minder verslechterd. We herinneren eraan dat de Bank voortaan de ondernemingen om de drie maanden vraagt naar hun perceptie aangaande de kredietvoorwaarden, terwijl ze voorheen slechts eenmaal per jaar werden ondervraagd, in het kader van de investeringsenquête. In april 2009 beschouwde 37 pct. van de ondernemingen uit de verwerkende nijverheid, de bouwnijverheid en de diensten aan ondernemingen de toegangsvoorwaarden voor nieuwe financieringen als ongunstig, terwijl 48 pct. van de bedrijven ze ongunstig vond in november Het percentage ondernemingen dat de voorwaarden gunstig achtte, is dan weer gestegen tot 15 pct. (tegen 8 pct. in november). Ondanks die lichte verbetering geeft het nettosaldo van de antwoorden nog steeds aan dat de voorwaarden al met al ongunstig en veel negatiever zijn dan bij de voorgaande verkrapping, in 2002.

10 10. In verband met de verschillende criteria stelden de ondernemingen tijdens de laatste drie maanden de grootste verbetering vast bij de rente, wat in overeenstemming is met de forse daling van de op leningen aan ondernemingen toegepaste retailtarieven. De ondernemingen maakten ook melding van een lichte versoepeling van de kredietvolumes en de overige aan kredietopnemingen verbonden kosten, die weliswaar dient te worden vergeleken met een uiterst negatieve beoordeling in november Daarentegen wezen de ondernemers erop dat ze in het eerste kwartaal van 2009 werden geconfronteerd met nog striktere waarborgvereisten.

11 11. Wat de verschillen naar bedrijfsgrootte betreft, oordeelden de grote ondernemingen (met 250 tot 499 werknemers) en vooral de zeer grote ondernemingen (>500 werknemers) nog steeds minder gunstig dan de anderen over de algemene financieringsvoorwaarden, alsook over de meeste specifieke criteria. Sinds het begin van de financiële en vervolgens economische crisis vragen de grote ondernemingen wellicht meer bankkrediet aan dan gewoonlijk, gezien de spanningen op de financiële markten waar ze zich normalerwijze financieren. Ondanks de recente lichte ontspanning bleven de kosten voor financiering door de markt zeer hoog, wegens de zwakke beurskoersen en de hoge risicopremie die de beleggers eisen. Tegen die achtergrond valt een restrictievere houding van de banken ten aanzien van de grote ondernemingen niet uit te sluiten, omdat ze hun blootstelling aan omvangrijke leningen wilden beperken.

12 12. Inzake de resultaten per bedrijfstak, waarvoor antwoorden beschikbaar zijn voor de verwerkende nijverheid, de bouwnijverheid en de diensten aan ondernemingen, werden geen noemenswaardige verschillen opgetekend in het eerste kwartaal van 2009, behalve een iets gunstiger oordeel vanwege de ondernemingen uit de bouwnijverheid. Verloop in het eurogebied De ontwikkelingen in het eurogebied zijn al met al zeer vergelijkbaar met de in België opgetekende tendensen. Aldus is de groei op jaarbasis van het bankkrediet aan de ondernemingen uit het eurogebied teruggelopen tot 6,3 pct. in maart en is de dynamiek op korte termijn de laatste maanden zeer sterk vertraagd. Net als in België vertoonden de banktarieven gedurende de eerste drie maanden van 2009 significante verdere dalingen, die varieerden van 91 tot 146 basispunten voor respectievelijk de kredieten met een waarde boven 1 miljoen euro en een vaste rente op meer dan 5 jaar en die met een waarde boven 1 miljoen euro en een variabele rente. Wat ten slotte de overige toekenningscriteria betreft, wijzen de antwoorden op de laatste Bank Lending Survey voor het eurogebied op een nieuwe verkrapping van die criteria in het eerste kwartaal van 2009, die echter minder uitgesproken is dan de verstrakking tijdens het voorgaande kwartaal, wat strookt met de resultaten voor België. Terwijl de Belgische banken daarentegen een zeer belangrijke daling van de vraag naar kredieten vermeldden in het eerste kwartaal van 2009, maakten de banken van het eurogebied gewag van een veel beperktere daling van die vraag.

13 13.