Nu een paar bibliotheekbepalingen in de Wet specifiek cultuurbeleid 1994, rudimenten uit de Welzijnswet 1987 en de Bibliotheekwet 1975.

Transcriptie

1 Wetsvoorstel stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen Aad van VOB Bibliotheekwet als kans! 17 november 2014 Waarom een nieuwe bibliotheekwet? Nu een paar bibliotheekbepalingen in de Wet specifiek cultuurbeleid 1994, rudimenten uit de Welzijnswet 1987 en de Bibliotheekwet Decentrale, territoriale opbouw via gemeenten, provincies, rijk. Hebben vrijwel niets meer met de huidige praktijk van het bibliotheekwerk te maken; Gingen vooral over het fysieke netwerk (catalogus en IBL) en jeugdcontributie. Algemeen gesteld: technologische (1) en maatschappelijke (2) ontwikkelingen en ontwikkelingen in het bibliotheekwerk (3) maken nieuwe wetgeving noodzakelijk. 2 1

2 Historisch perspectief bibliotheekwetgeving Bibliotheekwet 1975: periode van opbouw verzorgingsstaat en welvaartsstaat. Tijd van nieuwe zwembaden, sporthallen, amateurkunst, wijkcentra. Vervolgens een vrijwel ononderbroken groei en bloei van het bibliotheekwerk tot aan economische crisis van Dat het wettelijk kader niet meer klopte, was geen probleem. Er was budget, er was consensus over wat een bibliotheek is en gemeenten bouwden tot circa 2010 veel nieuwe bibliotheken. 3 Wat er nu gebeurt, heeft meer impact dan de economische crisis van begin jaren 80. Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Technologisch (1) Internet als de belangrijkste informatiebron (Google, Wikipedia). Geen informatieschaarste, maar informatie-overvloed. Digitalisering. Als iets niet digitaal beschikbaar is, bestaat het niet. Heeft grote impact op de functie van de openbare bibliotheek. 4 2

3 Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Maatschappelijk (2) Doorwerking van nieuwe technologie in het gedrag. Online gedrag, minder lezen. Er is een online leven en leven IRL. Andere, concurrerende vormen van tijdsbesteding (media, sport, evenementen). Economische crisis, lokale bezuinigingen, veelheid aan invullingen, risico s voor het netwerk. Niet alleen een economische crisis, allerlei patronen zijn fundamenteel aan het veranderen. Casus Polare: terugloop omzet boekhandel, grotere fysieke verkoop via online winkelen en opkomst digitaal lezen. 5 Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Bibliotheekwerk (3) Technologie -> gedrag -> instituties! Vergelijk Twitter. Gaat dwars door de klassieke hiërarchie heen! Bibliotheekwerk: krimpende sector: minder leden, minder uitleningen, kleinere collectie. Een paar cijfers : uitleningen 160 mln. -> 90 mln., daarbinnen non-fictie 26 mln.-> 10 mln. leden 4,3 mln. -> 4 mln. (minder volwassenen, meer jeugd) collectie 43 mln. -> 29 mln. Terugloop in arbeidsplaatsen. Ook: vergrijzing, vrijwel iedereen parttime. Vrijwel geen relevante aanwezigheid op internet. Eerst kleinschalig, later projectmatig opgebouwd. Niet structureel geregeld. En geen wettelijke basis voor digitale activiteiten. Wsc gaat alleen over fysieke bibliotheek. 6 3

4 Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Bestuurlijk-politieke reacties (4) Reacties lopen erg uiteen: Kaasschaaf, alles wat minder. Filialen verminderen of afbouwen en een sterke centrale vestiging. Centrale sluiten en vestigingen in wijken, bibliotheek op school. Uitbesteden aan commerciële partij. Conclusie: geen gemeenschappelijke opvattingen meer over wat een openbare bibliotheek is en moet doen. Bibliotheek blijft maatschappelijk relevant! 7 Wat is eigenlijk een openbare bibliotheek? Terug naar het doel: publieke toegang tot informatie en cultuur. Werkt vanuit publieke waarden: Onafhankelijkheid; Betrouwbaarheid; Pluriformiteit; Toegankelijkheid; Authenticiteit. Lijkt vanzelfsprekend, maar is het niet. Zie discussie over woningcorporaties. 8 4

5 Verricht vijf functies: 1. Kennis en informatie (uitleenfunctie); 2. Ontwikkeling en educatie (relatie met onderwijs); 3. Lezen en literatuur (lezen, laaggeletterdheid); 4. Ontmoeting en debat (publieke ruimte); 5. Kunst en cultuur (relaties met lokale instellingen); Functies kunnen fysiek en digitaal worden uitgevoerd; Hoogontwikkelde, geletterde samenleving, kenniseconomie, leven lang leren, 21st century skills. Naast onderwijs is de bibliotheek de plek hiervoor. 9 Digitale bibliotheek structureel geregeld Nodig vanuit EU-wetgeving (staatssteun). Digitale bibliotheek definiëren als publieke taak. KB beheert en ontwikkelt de digitale bibliotheek. KB verantwoordelijk voor de digitale infrastructuur. KB koopt namens de openbare bibliotheken e-content in. Bekostiging structureel geregeld. Infrastructuur Rijksoverheid. Content via uitname uit gemeentefonds (zie mei-circulaire). Soort lidmaatschap (fysiek en/of digitaal) keuze gebruiker. Hoge eisen aan privacy! 10 5

6 Wat verwacht de wet van een openbare bibliotheek? Deelnemen aan het bibliotheeknetwerk. Samen is beter en goedkoper dan standalone. Betere dienstverlening aan de gebruikers. Netwerk wil zeggen: Gezamenlijke catalogus (collectie en toegang); Deelnemen aan digitale infrastructuur (fysiek en digitaal); Deelnemen aan het IBL (niet iedereen hoeft alles te hebben); Ondersteunt het onderwijs; Harmoniseert administratie (leden, gebruiksvoorwaarden). 11 Nieuwe rol KB/Den Haag KB nu: een wetenschappelijke bibliotheek, zonder universiteit. Depot van alles wat in NL verschijnt. Grote collectie, ook digitaal, maar weinig leden (17.000). OB, veel leden (4 miljoen), kleine digitale collectie. Wetsvoorstel verbindt de KB en de OB-sector aan elkaar. Worden ze allebei en de gebruikers beter van. 12 6

7 Overige onderwerpen in de wet (1) Jeugdcontributie Blijft bij fysieke bibliotheek ongewijzigd: geen contributie, tenzij B&W daartoe besluit. Dan maximaal de helft van tarief voor volwassenen. Bij digitale bibliotheek niet mogelijk. Digitale diensten vallen niet onder de leenrecht-exceptie in de Auteurswet. Voor uitlenen is vooraf toestemming van rechthebbenden (auteurs en uitgevers) nodig, via overeenkomsten. Er zullen geen overeenkomsten komen, als jeugd gratis zou kunnen lenen wat in de boekwinkel te koop is. Auteursrecht is in beweging. Markt voor het e-book is in opkomst. Grootschalige concurrentie van bibliotheken zou markt schaden. E-book model van Bibliotheek.nl: Actuele titels, tot 1 jaar oud (head), van 1 tot 3 jaar oud (shoulder), ouder dan drie jaar (long tail). Bibliotheken vooral actief in het 2 e en 3 e segment. 13 Overige onderwerpen in de wet (2) Collectieplan Onder leiding van de KB afspraken maken over de principes van collectievorming. Nodig vanwege de ontwikkelingen van alleen fysiek naar fysiek en digitaal. Niet iedereen hoeft alles te hebben. Andere opzet voor het IBL? Het rondrijden van vrachtwagens met boeken door provinciale organisaties. 14 7

8 Gespreksonderwerpen (1) Wet geeft kader, maar ook veel ruimte voor gemeente en bibliotheek Lokale invullingen (voorbeelden discussies in Delft). Plannen in nieuwe coalitieakkoorden? Samenstelling bevolking, maatschappelijke opgaven. Bijdrage bibliotheek aan doelen van 3 decentralisaties. Inzichtelijk maken van maatschappelijke opbrengsten, outcome. Lokale samenwerkingspartners. Bibliotheek op School, met de risico s (algemene toegankelijkheid). 15 Gespreksonderwerpen (2) Relatie fysiek/digitaal Digitaal vervanging van fysiek? Uitleenfuctie lokale bibliotheek neemt af, kleinere collecties, steeds meer digitaal. Maar ook: nu pas actuele titels. Fysiek een veelvoud daarvan. Vergelijk detailhandel: clicks & bricks. Gevolgen voor gebouwen, kleinere collecties, vrijkomende ruimte. Meer activiteiten, instructies gekoppeld aan de vijf functies. Relaties met andere maatschappelijke en culturele voorzieningen. Antwoord geven op actuele vragen en behoeften, let op voor teveel trendgevoelige bewegingen -> kwetsbaar. 16 8