Slikken of stikken?! Symposium (On)zichtbare hinder in het dagelijks leven door hersenletsel

Transcriptie

1 Slikken of stikken?! Symposium (On)zichtbare hinder in het dagelijks leven door hersenletsel Francien Lammerts, logopedist Groene Hart Ziekenhuis

2 Voorstellen Francien Lammerts, logopedist Groene Hart Ziekenhuis. Korte inleiding; Ongeveer 6% van de Nederlanders lijdt aan slikklachten of slikproblemen. Ouderen hebben hier nog vaker last van (23%). Dysfagie (een slikstoornis) is een belangrijke factor voor problemen als uitdroging, longontsteking, ondervoeding of zelfs overlijden. Wat kun je zelf doen en wanneer schakel je een logopedist in? In deze workshop wordt dat duidelijk. 2

3 Welke slikproblemen komen jullie tijdens jullie werkzaamheden tegen? Wat zouden jullie graag willen leren tijdens deze workshop? 3

4 Programma Het normale slikproces Slikproblemen en de risico s Veel voorkomende problemen Tips en voorwaarden voor veilig eten en drinken 4

5 Het normale slikproces Pre orale fase Orale voorbereidingsfase Orale transportfase Faryngeale fase Oesofageale fase 5

6 Pre orale fase Waarnemingen voorafgaand aan slikken: Zien Ruiken Rinkelen bestek

7 Fase 1: orale voorbereidingsfase Eten en drinken naar de mond Mond openen & lippen sluiten Speekselklieren geven speeksel af Voedsel kauwen en mengen met speeksel Voedsel verzamelen en bolus vormen Voedsel vasthouden tussen tong, wangen en harde gehemelte Willekeurig

8 Fase 2: orale transportfase Bolus transporteren richting keelholte Door bewegingen van de tong Slik wordt ingezet Willekeurig

9 Fase 3: Faryngeale fase Bolus richting slokdarm; passeert gehemeltebogen Slikreflex Neusholte afsluiten door zachte gehemelte tegen keelachterwand Strottehoofd naar voren en boven (larynx heft) Stembanden sluiten Strotteklepje daalt over de luchtwegen (afsluiting) Onwillekeurig

10 Fase 4: oesofageale fase Bolus richting maag Voedingstransport door peristaltiek slokdarm en zwaartekracht naar maag Velum, strotteklepje en larynx terug in oorspronkelijke stand Ademhaling wordt hervat Ontspannen bovenste slokdarmspier Onwillekeurig

11 Filmpje normale slik

12 samenvatting Samenwerking mond, tong, keel, slokdarm Transport voedsel van mond naar maag Tijdens dit transport sluiten strottenklepje en stembanden de luchtpijp af (=slikreflex)

13 Slikstoornis pre-orale fase Reukorgaan is aangetast Gezichtsvermogen is aangetast

14 Slikstoornis orale voorbereidende fase Dysfunctie kaakgewricht (mond openen) Verminderde lipsluiting en liptonus (afhappen en voedselverlies) Verminderde tongbeweeglijkheid en/of- coördinatie (kauwen en verzamelen) Verminderde wangtonus (hamsteren) Verminderde sensibiliteit lippen, tong, wangen (voedselverlies) Lekkage

15 Slikstoornis in de orale transport fase Verminderde tonus lippen, wangen en tong ( voedselresten) Verminderde beweeglijkheid, kracht en coördinatie tong (voedsel blijft in de mond) Verminderde tong/velum afsluiting Afwezige/ vertraagde triggering slikinzet (voedsel in de mond houden)

16 Slikstoornis in de faryngeale fase Nasale regurgitatie (voedsel in neusholte/ niesen) Verlies van vocht en voeding uit de mondholte in de keelholte voor de slikreflex in gang is gezet Verminderde larynxheffing Onvoldoende sluiting strotteklepje Verminderde afsluiting luchtwegingang Residuvorming in keelholte - boven stembanden (penetratie) - voorbij stembanden/ in luchtpijp (aspiratie) - in vallecula of sinus periformus

17 Slikstoornis in de oesophageale fase Passagestoornis geen slikstoornis Kan leiden tot refluxklachten

18 Filmpje verslikken

19 Aspiratie/verslikken Vocht of voeding onder stembandniveau in de luchtpijp Kan voor, tijdens of na de slikreflex Beschermingsmechanisme: hoestreflex Stille aspiratie

20 Aspiratiepneumonie Aspiratie leidt niet per definitie tot een pneumonie Niet alle pneumonieën worden veroorzaakt door aspiratie Free water protocol

21 Veel voorkomende problemen (ter signalering); iemand verslikt zich. Iemand doet zijn mond niet open. slikken gaat gepaard met hoesten en kuchen. eten en/of drinken verloopt heel langzaam. iemand hamstert voedsel in wangzakken. vloeistof wordt lang in de mond gehouden alvorens het wordt doorgeslikt. er wordt veel gemorst. het drinken en/of eten loopt uit de mond. er blijven veel etensresten in de mond achter. het slikken gaat gepaard met hoofdbewegingen. iemand eet alleen het toetje op. 21

22 Gevolgen van problemen met eten en drinken Ondervoeding Overlijden Sociale gevolgen Emotionele gevolgen Slechte mondhygiëne 22

23 Beïnvloedende factoren Houding Conditie mondhygiëne/ gebit Hand- en mondbeweging (apraxie, cognitie) Algehele conditie Smaakverandering Omgevingsfactoren Gedragsfactoren Sondevoeding 23

24 Logopedische interventie Onderzoek / observatie Behandeling: - Voorwaarden - Causale therapie: training motoriek en sensibiliteit - Compensatoire therapie - Voedingsaanpassingen

25 Begeleiden eten en drinken Algemeen Zo min mogelijk afleidende factoren Neusweg vrij Aankondigen wat cliënt eet Zo veel mogelijk zelfstandig Mond leeg voor volgende hap Verbaal begeleiden Indien mogelijk: benaderen via niet aangedane zijde

26 Begeleiden eten en drinken vervolg Houding Rechtop (zowel in (rol)stoel als in bed) Ooghoogte Hulpmiddelen Volg hierin de gegeven adviezen

27 Adviezen t.b.v zelfstandigheid Vertrouwde voorwerpen Antislipmat Geen volle bekers/glazen Aangepast materiaal, indien geadviseerd Eten met lepel en/of handen Eten uit een (soep)kom

28 Mondhygiëne Slikstoornis: grotere kans op infecties in de mond Geringe/Slechte mondhygiëne: grotere kans op aspiratiepneumonie

29 Dank voor jullie aandacht! vragen?