PATIËNTEN INFORMATIE SLIKPROBLEMEN

Transcriptie

1 PATIËNTEN INFORMATIE SLIKPROBLEMEN

2 Dysfagie is een stoornis in het slikproces. Slikproblemen komen heel frequent voor en hebben een negatieve invloed op de algemene gezondheid en de levenskwaliteit. Een slikprobleem is niet hetzelfde als een voedingsprobleem, maar ze zijn wel aan elkaar gekoppeld. Bij een voedingsprobleem verloopt het slikken op zich wel goed, maar kan of wil de persoon om wisselende redenen geen voedsel innemen (bv. bij dementie, psychische problemen enz.). Hoe slikken wij? Slikken is een complex proces waarbij veel structuren en spieren betrokken zijn waaronder spieren van de lippen, tong en wangen. Door te slikken brengen we eten, drinken en speeksel vanuit onze mondholte naar onze maag. Meestal verloopt dit reflexmatig, zonder erbij te moeten nadenken. Dit wordt anders als er slikproblemen ontstaan Een normaal slikproces bestaat uit drie verschillende fasen. In elk van deze fasen kan er iets mislopen, waardoor het slikken bemoeilijkt wordt: Orale fase naar en in de mond Voedsel wordt naar en in de mond gebracht met de hand of met bestek. Voedsel wordt indien nodig gekauwd en vermengd met speeksel. Een goede lipsluiting verhindert dat het voedsel opnieuw uit de mond komt. De tong helpt bij de vorming van een voedselbolus of voedselbrok. De voedselbolus wordt door een tongbeweging in de mond naar achter gebracht en is klaar om te worden doorgeslikt (tekening A). zacht gehemelte voedsel tong keelholte a strottenklepje (epiglottis) luchtpijp slokdarm 2

3 Faryngale fase in de keel Door de aanwezige voedselbolus achteraan in de mond wordt de slikreflex uitgelokt (tekening B). De doorgang naar de neus wordt afgesloten door het zachte verhemelte, zodat het voedsel niet via de neus naar buiten kan terugkeren. De stembanden sluiten zich en het strottenklepje (epiglottis) sluit de luchtpijp af waardoor er geen voedsel naar de longen kan lopen. de voedselbolus wordt door de keelspieren richting de slokdarm gestuwd. B C Oesophagale fase van de slokdarm naar de maag de voedselbolus bereikt de maag via peristaltische bewegingen van de slokdarm (tekening D). D 3

4 Wat zijn de voornaamste oorzaken van een slikprobleem? Neurologische problemen zoals een hersenletsel, ziekte van Parkinson, een spierziekte, dementie enz. Aandoeningen in het hoofdhalsgebied zoals een gezwel. Medische behandelingen zoals een operatie, chemo- of radiotherapie. Gewijzigde slikact en/of speekselproductie onder invloed van medicatie. Het normale verouderingsproces kan de slikact bemoeilijken. Spieren worden zwakker waardoor voedsel moeilijker wordt doorgeslikt. Kauwen kan moeizamer verlopen door niet-passende gebitsprothese of door ontbrekende tanden. Wat is een slikprobleem? Dysfagie kan zich op verschillende manieren manifesteren: pijn bij het slikken, een moeilijke passage, verslikken enz. Verslikken ontstaat wanneer er voedsel of drank in de luchtpijp terechtkomt in plaats van in de slokdarm. Meestal treedt hierbij een krachtige hoestreflex op en hoesten we de drank of het voedsel opnieuw uit de luchtweg. Dankzij deze natuurlijke reflex kunnen we onze luchtwegen en longen beschermen. De rol van de logopedist bij de behandeling van een slikprobleem Een slikprobleem wordt multidisciplinair aangepakt. Dit betekent dat er overleg plaatsvindt tussen de logopedist, de arts, een verpleegkundige, een ergotherapeut, een logistiek assistent, een familielid enz. Op vraag van de arts of van de verpleegkundige zal de logopedist het slikprobleem evalueren. Ter aanvulling kan een onderzoek gebeuren bij de neus-, keel- en oorarts of de radioloog, waarbij de logopedist dit onderzoek kan begeleiden (FEES, RX-slikfunctie). Op basis van de onderzoeksgegevens wordt bepaald welke stappen worden ondernomen en wordt bekeken welke voorwaarden aanwezig moeten zijn 4

5 om veilig te kunnen slikken. Er wordt bekeken onder welke omstandigheden orale voeding het veiligst verloopt. Soms volstaan enkele tips (zie verder bij algemene adviezen ), soms wordt er therapie gestart om bepaalde technieken aan te leren die het slikken helpen verbeteren. Vaak wordt voeding aangepast om het slikproces zo aangenaam en veilig mogelijk te laten verlopen. Soms is slikken nog niet toegestaan en wordt in overleg met de arts overgegaan op alternatieve voeding. Wanneer men onvoldoende eet, kan de diëtist bijsturen via bijvoeding. De logopedist volgt het slikken verder op en past de begeleiding of de consistentie aan volgens de jouw mogelijkheden, en kan hierbij ook de omgeving adviseren. 5

6 Aandachtspunten die op slikproblemen kunnen wijzen Drank en/of voedsel komt langs de neus terug. Speeksel, eten of drinken loopt uit de mond. Voedsel wordt moeilijk gekauwd. Voedsel blijft geheel of gedeeltelijk achter in de mond na de maaltijd. Indruk van moeilijk en/of pijnlijk kauwen of slikken. Herhaaldelijk slikken op één hap. Regelmatig keelschrapen tijdens de maaltijd. Hoesten of verslikken voor, tijdens of na het eten of drinken (ademnood tijdens maaltijd, rood worden, betraande ogen, kuchdrang, vochtige stem). Maaltijd duurt opvallend lang. Op korte tijd gewicht verliezen. Weigering van bepaalde voedselconsistenties. Regelmatig optreden van longontstekingen (slikpneumonie). Algemene adviezen Volg de eventueel gegeven slikadviezen. Contacteer de verpleegkundige of de logopedist bij twijfel. Informeer goed bij verpleegkundige wat er gegeten of gedronken mag worden. Creëer een rustige omgeving om te eten. Minimaliseer afleiders door tv en eventueel radio uit te schakelen. Probeer het praten tijdens het eten te vermijden. Neem voldoende tijd om te eten. Zorg voor een goed rechtop zittende houding, liefst met het hoofd iets voorovergebogen. Blijf ook na de maaltijd nog een 20-tal minuutjes rechtzitten. Eet met normale happen of slokken. Slik rustig door, eventueel meerdere keren indien dit nodig is. Kies voor aangepaste voeding als je slikproblemen hebt. Wijk niet af van eventuele slikadviezen die speciaal voor je werden geformuleerd. 6

7 Wat bij verslikken? Slik een tweede keer of neem een slokje water als je voelt dat het voedsel niet in één keer is weggeslikt. Schraap de keel als je voelt dat het voedsel in de keel blijft steken. Als je je verslikt, probeer dan goed op te hoesten. Keuze van voedsel Schil fruit en groenten. Te mijden voedsel: - Draderige en vezelige structuur, zoals ananas, sla, witloof en selder. - Voedingsmiddelen met gemengde consistentie: soep met stukjes, rijstpap, muesli met melk. - Droog, kruimelig of hard voedsel zoals geroosterd brood, droge koekjes, noten en zaden enz. Vraag bij twijfel advies aan de logopediste of de verpleegkundige. De logopediste is aanwezig op de afdeling. Vraag meer informatie aan de verpleegkundige. 7

8 AZ Lokeren 2017 Algemeen Ziekenhuis Lokeren Partner van het UZ Gent Lepelstraat LOKEREN Onthaal tel fax Dienst geriatrie tel info@azlokeren.be Auteur/verantwoordelijke: Karen Moens