PBS Training van het Schoolteam Dag 1: Draaiboek voor de coach

Transcriptie

1 1 PBS Training van het Schoolteam Dag 1: Draaiboek voor de coach Het pakket aan materialen voor trainingsdag 1 bestaat uit de volgende producten: Het draaiboek De powerpoint presentatie Document Kaartjes Document Hand-outs Het draaiboek geeft een beschrijving van de stappen die de coach neemt bij het geven van de training. In het draaiboek wordt per slide een toelichting gegeven in de vorm van een spreektekst. Uiteraard heeft iedere coach zijn eigen stijl en licht hij de stappen in het draaiboek in zijn eigen woorden toe. De beschreven spreekteksten dienen daarbij ter inspiratie. De Powerpointpresentatie wordt gebruikt tijdens de trainingsdag en biedt de coach en de deelnemers ondersteuning bij hetgeen de coach over SWPBS vertelt. Voor de overzichtelijkheid print de coach voor de deelnemers de slides uit als hand-out en stopt ze in een mapje om uit te delen tijdens de training. In het document Hand-outs zijn documenten te vinden die de deelnemers nodig hebben tijdens de training, bijvoorbeeld een beschrijving van een opdracht. De coach print ze uit en stopt ze in hetzelfde mapje als de hand-out van de powerpoint. Tijdens de training maakt de coach gebruik van verschillende kaartjes (zie document Kaartjes ). In het draaiboek wordt vermeld wanneer welke kaartjes worden gebruikt. Aan het einde van de trainingsdag (na de hele dag of na deel 1B) vullen de deelnemers een evaluatieformulier in. De coach gebruikt hierbij het formulier dat gangbaar is bij zijn instelling.

2 2 8:00-8:30 (30 minuten) Binnenkomst met koffie en thee 8:30 9:00 (30 minuten) Welkom, introductie en start van de dag Doel: deelnemers voelen zich welkom en weten wat er vandaag aan bod komt. Deelnemers zijn enthousiast over de komende PBS-reis! Voorbereiding: - Beamer en laptop - Mapjes met handouts voor de deelnemers - Flap-over - Plakband/ Markeerstiften - Naambordjes - Briefjes met Leuk dat je er bent! - Beloningen (bijvoorbeeld scooby loops of kaartjes met een korte boodschap) om tussendoor uit te delen - Eventueel een belletje om de groep na een oefening weer bij elkaar te roepen Noot: de coach staat gedurende de dag model in het positief bekrachtigen van gedrag. Door de actieve opzet van de dag, doen zich veel kansen voor om deelnemers in het zonnetje te zetten met een compliment of een kaartje. Behalve het geven van complimenten ( goede vraag die je stelt. Die is denk ik voor iedereen hier relevant!) en het uitdelen van tokens, kan de coach de deelnemers ook op een indirecte manier positief bekrachtigen, bijvoorbeeld door belangrijke inzichten van deelnemers extra te benadrukken ( dat is inderdaad een belangrijk punt ) en op de flap te schrijven.

3 3 Toelichting/ werkvorm: 1. De coach heet de groep welkom (5 minuten) Namen trainers Logo werkplek coach De coach heet de deelnemers welkom, stelt zichzelf voor en licht het doel van deze dag toe, namelijk het verder kennis maken met PBS en het actief met elkaar aan de slag gaan om PBS in de praktijk te brengen. Naam School Datum 2. Oefening gedragsverwachtingen (5 minuten) De coach stelt de vraag: Hoe gaan we tijdens deze studiedag met elkaar om? Hij bevraagt de deelnemers op gedragsverwachtingen die zij met elkaar belangrijk vinden om de dag goed te laten verlopen en noteert deze op de flap. Te denken valt aan verwachtingen als: mobiele telefoons uit elkaar laten uitspreken voldoende pauzes inlassen Eventueel kan de coach er voor kiezen om de deelnemers te laten tekenen voor de verwachtingen. Na afloop van de oefening trekt de coach een parallel tussen de oefening en de dagelijkse praktijk met leerlingen. Wat leveren duidelijke gedragsverwachtingen leerlingen op? 3. De coach licht het programma toe (5 minuten) Ochtend Verwachtingen Op reis met PBS/ theorie Zelfbeoordelingsonderzoek Kapstokoefening De rol van het PBS-team Probleemgedrag ombuigen Waarden binnen onze school Programma 8:30 15:30 Middag Gedragsverwachtingen Gewenst gedrag aanleren en versterken De coach noemt dat het een actieve dag wordt met veel oefening. Deelnemers krijgen vandaag meer zicht op wat het voor een school betekent om met PBS aan de slag te gaan. Kortom: een praktisch kijkje in de wereld van PBS op de werkvloer. Lunch 4. De coach licht de reis naar de top toe en bevraagt de groep hierover (10 minuten) Welkom bij onze PBS reis We gaan met elkaar deze berg beklimmen.

4 4 De reis naar de top De reis naar de top is een gezamenlijke reis waarbij het PBS-team de route uitstippelt. Een gezamenlijke reis......waarbij het PBS-team de route uitstippelt en ons op koers houdt Een avontuurlijke reis die Soms kost de reis extra energie en soms gaat het vanzelf. soms extra energie zal kosten en soms vanzelf zal gaan Waar ook tijd is om Als we op bereikte hoogte zijn kunnen we soms even acclimatiseren of even een stapje terug doen. te acclimatiseren op bereikte hoogtes of indien nodig even een stap terug te gaan Kenniscentrum Schoolwide PBS juli 2011 versie 1.0 En niet iedereen even snel zal kunnen reizen En soms heeft iemand even een steuntje in de rug nodig zodat we uiteindelijk met elkaar de top bereiken! en soms een steuntje in de rug nodig is zodat wij uiteindelijk samen de top van de PBS berg bereiken! Na de toelichting stelt de coach de volgende vragen aan de groep: Hoe merk je dat de reis is begonnen? Wat merk je straks aan jezelf als je al een stukje op weg bent op de berg? (Bijvoorbeeld: buiten adem zijn, je trots voelen, veel energie hebben, ruimte ervaren, terugkijken naar de weg die je al hebt afgelegd, vooruitkijken naar wat er komen gaat, er op vertrouwen dat de rest ook gaat lukken, etc.). Afsluitend noemt de coach: Alle punten/gevoelens en ervaringen die jullie noemen zijn heel herkenbaar. Scholen die dit implementatietraject hebben doorgemaakt komen deze allemaal tegen. Iedereen is immers anders en doet het op zijn manier en in zijn eigen tempo, wat het een echte

5 5 uitdaging maakt. Over het algemeen blijkt na verloop van tijd wel dat schoolteams hechter worden, meer naar elkaar toegroeien en (nog ) respectvoller met elkaar omgaan. Er is meer acceptatie van elkaar. Bij de ene school verloopt dit proces sneller dan bij de andere, maar er groeit iets. 5. De parkeerflap (5 minuten) De coach gaat na of er punten zijn voor op de parkeerflap. Op de parkeerflap worden vragen en opmerkingen genoteerd waar op dit moment even geen tijd voor is. Aan het eind van het eerste dagdeel of aan het eind van de gehele dag komt de coach hierop terug. Sommige vragen zullen dan wellicht al beantwoord zijn, de overige vragen kunnen worden alsnog behandeld.

6 6 9:00 9:20 (20 minuten) Achtergronden, theorie en onderzoek Doel: deelnemers frissen hun kennis op van PBS. De deelnemers weten wat zij van PBS kunnen verwachten in het komende jaar. Toelichting/ werkvorm: De coach geeft een toelichting (15 minuten) Noot! Afhankelijk van wat de deelnemers al weten over PBS, geeft de coach een uitgebreide of een beknopte toelichting, daarbij puttend uit onderstaande slides. Schoolwide PBS is een: Schoolbrede, preventieve aanpak van gedrag, gericht op alle leerlingen Gericht op het aanleren en bekrachtigen van positief gedrag Paraplu waar andere interventies met dezelfde uitgangspunten onder passen PBS is evidence based en ontwikkeld door o.a.: Gerald Patterson, Hill Walker, Rob Horner, Annemieke Golly en Jeff Sprague (U of O) 'PBS is geen methode maar een schoolbrede aanpak van gedrag, gericht op alle leerlingen. Je kunt het zien als een paraplu waar je verschillende methodes en programma s die de school al hanteert onder kunt hangen en versterken. PBS sluit dus aan bij wat de school al doet om gedrag positief te beïnvloeden. De aanpak is gebaseerd op de principes van Patterson, ontwikkelaar van Parent Management Training Oregon PMTO- en grondlegger van alle ouderprogramma s die gestoeld zijn op gedragstherapeutische principes. De methodiek is ontwikkeld door onder meer Walker, Horner, Golly en Sprague, allen werkzaam bij de University of Oregon. Maar ook op andere plaatsen in Amerika wordt deze methodiek doorontwikkeld en wordt er mee gewerkt (in totaal op 9000 scholen). De huidige Nederlandse coaches zijn getraind door Annemieke Golly (van oorsprong een Nederlandse). Doel van PBS Een veilige omgeving scheppen die: leerling- en leerkrachtvriendelijk is bevordert dat leerlingen zich sociaal gedragen en zo goed mogelijk presteren Het doel van PBS is een veilige, positieve, sociale omgeving te scheppen, waarin leerlingen optimaal kunnen profiteren van het geboden onderwijs. Door onder meer duidelijk te zijn over wat we van leerlingen verwachten (in termen van gedrag), dit gedrag actief aan te leren en door systematisch aandacht te geven aan gewenst gedrag, werken scholen aan een schoolklimaat dat zowel leerling- als leerkrachtvriendelijk is. De kern van de PBS aanpak: PBS staat voor een schoolbrede aanpak; Preventie staat centraal; PBS-scholen bepalen hun basiswaarden, maken verwachtingen concreet, leren gewenst gedrag aan en bekrachtigen dit gedrag systematisch; De PBS-school stuurt op data over het gedrag van de leerlingen; Er is sprake van partnerschap met ouders en samenwerking met de keten (zorg); PBS wordt geborgd met een kwaliteitssysteem. De volgende zes onderdelen staan centraal binnen de PBS aanpak. Zoals reeds is benoemd betreft het een schoolbrede aanpak waarbij preventie centraal staat.

7 7 School-breed systeem voor leerling succes Intensieve, individuele interventies Individuele kinderen Vanuit LVS Hoge intensiteit (amb begeleiding sbo, remedial teaching) Groeps/ individuele interventies Enkele kinderen (at-risk) Direct beschikbaar (handelingsplannen, groepsplannen) Universele interventies Alle kinderen Preventief, proactief Leerprestaties 1-5% 1-5% Gedrag 5-10% 5-10% Intensieve, individuele interventies Individuele kinderen Assessment-based Intensieve specialistische hulp in de school (amb. begeleiding Renn4, behandelprogramma ZO) Thuis (bv PMTO, IOG,Triple-P 4 of 5, Boddeart) data-based Groeps/ individuel interventies Enkele kinderen (at-risk) Direct beschikbaar (bv Schoolmw, Triple-P 2 of 3, PMTO in de klas) Universele interventies Alle situaties, alle kinderen Preventief, proactief Op dit plaatje is te zien hoe de verdeling is van interventies voor kinderen die zich positief ontwikkelen en interventies voor kinderen die risico s lopen. In het onderste deel van de piramide (ongeveer 80%) bevinden zich de interventies voor alle leerlingen, waaronder de 80% leerlingen met wie het goed gaat. Zij ontwikkelen zich in sociaal en academisch opzicht gunstig. Het middelste, gele deel van de piramide bevat interventies voor ongeveer 15% van de leerlingen die te maken heeft met bepaalde risicofactoren, zoals leerproblemen of problemen in de thuissituatie. Deze leerlingen hebben vaak extra ondersteuning nodig, die binnen de school kan worden gegeven. De top van de piramide (ongeveer 5%) bevat interventies voor leerlingen met een geïndiceerde hulpvraag. Het gaat bij PBS om preventie. De school zet met PBS interventies in die alle leerlingen ondersteunen en stimuleren om zich sociaal te gedragen. Na een paar jaar werken met PBS is te zien dat meer leerlingen genoeg hebben aan de universele interventies op het groene niveau en dat er minder een beroep hoeft te worden gedaan op de interventies uit het gele of rode niveau. De coach licht de verschillende interventies toe die in dit voorbeeld staan beschreven. Op die manier maakt hij duidelijk dat er op de verschillende niveaus invulling wordt gegeven aan wat leerlingen nodig hebben om goed mee te kunnen draaien binnen de school. Welk gedrag weerspiegelt onze waarden? 1. Bepaal welk gedrag je wilt zien op welke locatie 2. Leer het gedrag actief aan 3. Bekrachtig het gedrag systematisch Als een school met PBS gaat werken, bepaalt de school haar basiswaarden. Welke waarden vindt het team belangrijk om met elkaar uit te dragen naar de leerlingen en naar elkaar? Voorbeelden van waarden die veel gebruikt worden omdat er veel onder valt zijn: veiligheid, respect en verantwoordelijkheid. Maar belangrijk is dat iedere school die met PBS gaat werken zelf tot de waarden komt die zij belangrijk vindt. Soms hebben scholen al bepaalde waarden opgenomen in hun schoolplan. We komen hier straks op terug. Als een school haar waarden heeft vastgesteld, gaat de school kijken naar hoe die waarden er in de praktijk uit moeten zien. Hoe ziet het er uit om je als leerling respectvol te gedragen? Hoe ziet dat er uit op de gang, op het toilet, in de klas, op het schoolplein, etc. Voor alle locaties van de school worden gedragsverwachtingen expliciet gemaakt. Op de gang kan dat bijvoorbeeld zijn: loop rustig, houd handen en voeten bij jezelf, praat met een rustige stem. Waarschijnlijk hebben jullie al veel heldere regels/ gedragsverwachtingen in de school. Met PBS ga je die aanscherpen en er voor zorgen dat ze op alle locaties zichtbaar zijn. Dit maakt het makkelijker om leerlingen op hun gedrag aan te spreken. De volgende stap is om leerlingen de gedragsverwachtingen aan te leren. Door de gedragsverwachtingen actief aan te leren, neemt de kans enorm toe dat leerlingen dit gewenste gedrag ook laten zien. Binnen PBS wordt hier dan ook veel aandacht aan besteed. Later op de dag komen we hier op terug. Als het gewenste gedrag actief is aangeleerd, weten de leerlingen wat er op de verschillende locaties van de school van hen wordt verwacht en hebben zij zich dit gedrag eigen gemaakt door het te oefenen. De volgende stap is om te stimuleren dat leerlingen het gewenste gedrag (blijvend) laten zien. Om de kans hierop te vergroten, ontwerpt de school een beloningssysteem dat bij de school

8 8 past. Dit systeem wordt schoolbreed ingezet en door iedere medewerker van de school op dezelfde manier toegepast. Door systematisch aandacht te hebben voor gewenst gedrag en kinderen te betrappen op gewenst gedrag, neemt de kans toe dat kinderen dit gedrag vaker laten zien. Data-gestuurd werken Incidentenregistraties geven informatie over: - Kinderen - Lokaties - Type incident - Periode - Klassen Data is basis voor het overleg van het PBS-team en maakt inzichtelijk waar en wanneer er problemen zijn. Door actief toezicht te houden en incidentenregistratie wordt duidelijk waar zich in de school de meeste problemen voordoen. De gegevens die de registratie oplevert kunnen schoolbreed worden gebruikt, maar ook op klassenniveau en op leerlingniveau. Doordat incidenten door alle leerkrachten op (daartoe ontworpen) kleine briefjes (bonnenboekjes) systematisch worden geregistreerd, wordt inzichtelijk welke incidenten waar plaatsvinden. Ook krijgt de school informatie over hoe laat incidenten plaatsvinden en welke kinderen daar bij betrokken zijn. Op de tweede studiedag zullen we langer stilstaan bij wat er komt kijken bij actief toezicht houden en bij incidentenregistratie. Integreer zorg en onderwijs: hoe creëren we korte, heldere lijnen met de zorg? Partnerschap met ouders: hoe bouwen we een positieve werkrelatie op? Borging van de methodiek: hoe houden we de methodiek levend? Ook deze drie punten vormen een belangrijk onderdeel van PBS. Momenteel is een veelgehoorde klacht dat de lijnen met de zorg te lang zijn. Het duurt vaak lang voordat een kind de benodigde hulp krijgt. Als de leerlingen de geïndiceerde hulp eenmaal ontvangen verdwijnen ze vaak een beetje uit het zicht van bijvoorbeeld de school maatschappelijk werkster en de intern begeleider. Terwijl het juist zo belangrijk is om als school op de hoogte te blijven, zodat er ook vanuit de school kan worden aangesloten bij wat de leerling nodig heeft. Een van de doelstellingen van PBS is om korte lijnen te creëren met de zorg. Er wordt naar gestreefd om een vaste contactpersoon vanuit de zorg te laten aansluiten bij het PBS-team van de school. Op die manier kan bij opvallend gedrag snel (preventief) worden ingegrepen en kan met alle partijen aan een sluitend plan worden gewerkt. Op veel scholen blijkt het moeilijk te zijn om een bepaalde groep ouders te betrekken bij de school. Vaak gaat het om ouders met veel stressoren in hun leven, die overbelast zijn. Ze komen bijvoorbeeld niet op tien-minuten gesprekken en laten het afweten als zij een afspraak hebben met de leerkracht. Is dit herkenbaar? Omdat de rol van de ouder zo belangrijk is, wordt binnen PBS veel aandacht geschonken aan het betrekken van ouders bij de school. Ook hier wordt weer voor de positieve benadering gekozen. Als de band met de ouder goed is, dan is het makkelijker om ook op moeilijke momenten een beroep te doen op die ouder en goed (als partners) samen te werken. Hoe we hier vorm aan gaan geven: daarover later meer. Binnen PBS is veel aandacht voor borging van de methodiek. Iedereen heeft waarschijnlijk wel eens meegemaakt dat er een effectieve nieuwe manier van werken is ingevoerd, dat daar veel in is geïnvesteerd en dat er na twee jaar nog maar weinig van over is. Dit heeft dan meestal te maken met een gebrek aan borging. Binnen PBS wordt hier op verschillende manieren aandacht aan besteed. Te denken valt aan inwerkpakketten voor nieuwe medewerkers en checklists om jaarlijks na te gaan

9 9 waar een school zich al sterk in heeft ontwikkeld en waar nog hiaten liggen. Het datasysteem draagt ook bij aan borging van de methodiek en er zal een systeem voor certificering en hercertificering komen. Dit kan een externe impuls bieden om PBS levend te houden binnen de school. Met PBS zijn de volgende effecten bereikt: Verbetering van het kind-gedrag op school, in de klas en thuis; Betere leerprestaties en vergroten van de effectieve leertijd; Betere vroegsignalering en effectiever interveniëren bij kinderen met matig of (zeer) ernstig probleemgedrag; Betere samenwerking van schoolteam met ouders en (jeugd)zorg In Amerika wordt al 15 jaar onderzoek gedaan naar verschillende elementen van PBS. De volgende uitkomsten zijn inmiddels aangetoond. De coach licht de uitkomsten toe. SWPBS, juli 2011 versie 1.0 Resultaten van PBS: de leerling Afname probleemgedrag (Horner, Sugai, Todd, & Lewis-Palmer, 2005) Halvering aantal leerlingen dat slachtoffer wordt van verbaal geweld Afname aantal keren dat leerlingen de klas uit worden gestuurd (Barrett et al.; in press, Eber, 2006) Op leerling-niveau, is een afname te zien in probleemgedrag bij leerlingen. Het aantal leerlingen dat slachtoffer wordt van verbaal geweld is gehalveerd en het aantal keer dat een leerling de klas uit is gestuurd is verminderd. SWPBS, juli 2011 versie 1.0 Resultaten van PBS: de leerling, vervolg Toename gevoel van veiligheid (Horner et al., 2009.) Toename sociaal gedrag op school, in de klas en thuis (Eber, 2006; Putnam, Horner, & Algozzine, 2006) Betere schoolprestaties (Eber, 2006; McIntosg, Chard, Boland & Horner, 2006) Toename effectieve leertijd (Bradshaw et al, in press) Toename leesvaardigheid groep 4 (Horner et al., 2009) Leerlingen voelen zich veiliger en gedragen zich socialer, wat ook doorwerkt naar de thuissituatie. Ook neemt de effectieve leertijd toe en verbeteren de schoolprestaties. Door een afname in incidenten is er minder tijd nodig om brandjes te blussen. Dit komt de leertijd ten goede (en de sfeer!). SWPBS, juli 2011 versie 1.0 Resultaten PBS: het schoolteam Betere vroegsignalering en effectiever interveniëren bij kinderen met matig of (zeer) ernstig probleemgedrag; Betere samenwerking van schoolteam met ouders en (jeugd)zorg; Reductie aantal disciplinaire maatregelen (zoals schorsing of verwijdering); Enthousiast schoolteam en grotere tevredenheid en betrokkenheid van ouders bij school. SWPBS, juli 2011 versie 1.0 Op schoolteam-niveau zijn er ook resultaten te zien. Door een betere vroegsignalering wordt ernstig probleemgedrag voorkomen. Door de incidentenregistratie is snel bekend wanneer een kind extra aandacht nodig heeft. Dit hangt ook samen met punt 3: escalatie tot deze heftige maatregelen kan voorkomen worden. De lijnen met de zorg worden korter en er kan beter worden samen gewerkt. Onder de docenten is grotere tevredenheid en minder ziekteverzuim. Leerkrachten moeten nog net zo hard werken, en zijn dus nog net zo moe maar wel gelukkig!

10 10 Wat kunnen we het eerste jaar van PBS verwachten? Inzicht in de stand van zaken op school rondom gedrag Rol van het PBS-team Theorie over gedrag Eenduidige gedragsverwachtingen voor de hele school ontwikkelen Een schoolbreed systeem van visualiseren van de verwachtingen Een schoolbreed systeem van bekrachtigen Actief toezicht houden in algemene ruimtes Invoering datasysteem De coach licht kort de punten toe die op het programma staan voor het eerste implementatiejaar. Hij benadrukt hierbij dat het tempo van de school gevolgd wordt en dat het daarvan afhankelijk is of alle punten het eerste jaar volledig aan bod komen De coach checkt of er vragen zijn en geeft de deelnemers een compliment voor hun aandacht. Hartelijk dank voor jullie aandacht tot nu toe.

11 11 9:20 9:30 (10 minuten) Toelichting uitslag zelfbeoordelingsonderzoek Doel: deelnemers krijgen zicht op waar het schoolteam nu staat in het implementatietraject van PBS. Voorbereiding: Voorafgaand aan de studiedag is het zelfbeoordelingsonderzoek (zie handleiding Positive Behavior Support: Goed gedrag kun je leren!, bladzijde 43-46) verspreid onder de leerkrachten, individueel ingevuld en weer verzameld. De coach heeft de gegevens verwerkt en geïnventariseerd welke ontwikkelpunten over het team heen de hoogste prioriteit hebben gekregen. Hierover heeft de coach een slide gemaakt in de ppt. Toelichting/ werkvorm: De coach licht de uitkomsten toe van het zelfbeoordelingsonderzoek. Resultaat zelfbeoordelingsonderzoek Deelnemers hebben middels het zelfbeoordelingsonderzoek aangegeven aan welke PBS punten binnen de school gewerkt wordt en waaraan nog niet. Tevens hebben zij hierbij aangegeven of dit gezien wordt als een prioriteit. De coach presenteert de uitslagen van het zelfbeoordelingsonderzoek en geeft aan dat dit een nul-meting is. De kans is groot dat deelnemers vaak nee hebben moeten invullen op de gestelde vragen. Als deelnemers dit als demotiverend hebben ervaren, kan de coach dit normaliseren door aan te geven dat dit bij alle nieuwe trajecten hoort en dat dit voor leerkrachten van andere scholen heel herkenbaar is. De uitkomsten worden heel serieus genomen en benut in het jaarplan. Over een jaar wordt de lijst opnieuw afgenomen, zodat de deelnemers kunnen zien welke stappen zij met elkaar hebben gezet.

12 12 9:30-10:00 (30 minuten) De paraplu-oefening Doel: deelnemers krijgen zicht op wat er binnen de school al wordt gedaan op het gebied van gedrag, waar aan wordt gewerkt en waar nog wensen liggen. Deelnemers hebben zicht op hoe de activiteiten/methoden/ interventies die al lopen in de school passen binnen PBS. Voorbereiding: Voorafgaand aan de training inventariseert de coach samen met de directie welke methoden en interventies de school al inzet op het gebied van gedrag. Het gaat hierbij om methoden en interventies die al goed geïmplementeerd zijn. Voorbeelden zijn de kanjertraining, een goed lopend sociaal emotioneel leerlingvolgsysteem, ouderavonden over gedrag, etc. Bovenaan de flappen schrijft de coach de verschillende elementen van PBS (zie Hand-out hierover) De coach hangt vier flappen in de ruimte met de volgende categorieën: schoolbreed; in de klas; individueel (kindniveau); ouders en hulpverlening. De coach noteert daarnaast de verschillende methoden en interventies die al binnen de school lopen op de flappen. Hierbij kijkt de coach goed naar welk punt het beste onder welke flap thuishoort. Stapel met post-its Vellen met kleine stickertjes Toelichting / werkvorm: De PBS-coach vraagt alle deelnemers om op post-its aan te geven waar op het gebied van gedrag op dit moment aan wordt gewerkt binnen de school (wat is nog in ontwikkeling?) en waar nog verdere wensen/ ontwikkelpunten liggen. Als de deelnemers hun punten genoteerd hebben, plakken zij de post its op de verschillende flappen. Voorbeelden van punten die vaak aan bod komen zijn: een beter contact met ouders opbouwen; een sociaal emotioneel leerlingvolgsysteem kiezen; een verwijderingsprotocol opstellen; (pedagogische) handelingsplannen maken; het toezicht op het plein aanscherpen. De coach loopt plenair de verschillende flappen langs en licht toe hoe enkele genoemde punten passen binnen PBS. Iedere deelnemer ontvangt vervolgens twee stickers en plakt die bij de wensen/ ontwikkelpunten van de school die hij op dit moment het meest belangrijk vindt. De coach benoemt dat PBS als een paraplu fungeert, waar alle methoden en interventies op het gebied van gedrag binnen de school onder kunnen vallen. Hij licht toe dat de twee of drie ontwikkelpunten met de meeste stickers worden meegenomen in het PBS jaarplan, dat samen met het PBS-team zal worden opgesteld. Deze punten krijgen in de komende periode extra aandacht.

13 13 10:00-10:15 (15 minuten) De rol van het PBS-team Doel: deelnemers kennen de rol van het PBS-team en weten wie er in het PBS-team zit. Voorbereiding: Slide in ppt met de namen van de leden van het PBS-team Lijstje met krachten van de leden van het PBS-team Toelichting/ werkvorm: De coach licht de rol en werkwijze van het PBS-team toe. De rol van het PBS-team Verwerkt gegevens van het PBS proces Verspreidt informatie in het team over PBS Is aanspreekpunt en ondersteunt collega s op de werkvloer Houdt het databasesysteem bij Bereidt de studiedagen voor met de coach Ik noemde net al even dat het PBS-team aan de slag gaat met het PBS jaarplan. Dat biedt meteen een aanknopingspunt om het over de rol van het PBS-team te hebben. Wat doet het PBS-team precies? Het PBS-team vervult een voortrekkersrol en is tijdens de PBS-reis een aanspreekpunt voor alle collega s. Het PBSteam verspreidt informatie over PBS, biedt ondersteuning bij de invoering van PBS op de werkvloer en bereidt samen met de coach de studiedagen voor. Ook gaat het PBS-team later in het jaar een datasysteem bijhouden. Jullie zullen in de komende periode regelmatig door het gedragteam worden benaderd om mee te denken over specifieke onderdelen van PBS. Op die manier wordt eenieders expertise goed benut. Het PBS-team vergadert eens in de drie a vier weken met de coach en maakt samen met de coach een jaarplan. Wie zit er in het PBS-team? PBS-team: Directie IB Leerkrachten (coördinatoren) vanuit onder-, midden, en bovenbouw evt. concierge, BSO, peuterspeelzaal, SMW, ouders e.d Wie zit er in het PBS-team? In het PBS-team zit in ieder geval altijd de directeur, de intern begeleider, en zo mogelijk een vertegenwoordiger uit iedere bouw. Ook heeft het grote voordelen als een iemand van voor- tussen of naschoolse opvang in het PBS-team plaatsneemt, een contactpersoon uit de zorg en een ouder uit bijvoorbeeld de ouderraad. Dit maakt de samenwerking makkelijker. Op dit moment nemen de volgende mensen zitting in het PBSteam (coach toont slide). Mooi aan deze combinatie is dat er een hoop verschillende krachten gebundeld worden (krachten PBS-team, niet gekoppeld aan naam). Zijn er nog vragen over de rol van het PBS-team? 10:15-10:30 (15 minuten) Pauze

14 14 10:30-10:45 (15 minuten) Oefening jeugdherinnering Doel: deelnemers denken na over wat er nodig is om een positief schoolklimaat neer te zetten. Voorbereiding: Kaartjes jeugdherinnering Toelichting/ werkvorm: De coach geeft de opdracht: ga terug in de tijd en denk aan een leerkracht waar je goede herinneringen aan hebt. Welke leerkracht is je bijgebleven? Wat was er zo bijzonder aan deze leerkracht? De deelnemers schrijven dit op een kaartje. Bij de nabespreking stelt de coach de vraag wie er een herinnering wil delen. De coach legt de link tussen de jeugdherinnering en fijn leerkracht gedrag. Welke eigenschappen maakten de leerkracht in kwestie tot een fijne leerkracht? Hierna trekt de coach het breder en stelt de vraag: wat maakt een school tot een school met een positief schoolklimaat? Wat is er schoolbreed nodig om dit te bewerkstelligen? De coach legt het verband met de piramide van PBS en met de metafoor van de paraplu. Hierna bevraagt de coach de deelnemers wat volgens hen bijdraagt aan een positief schoolklimaat. Wat zou goed zijn voor alle leerlingen? Voorbeelden die vaak genoemd worden zijn: acceptatie, oprechte interesse, persoonlijke aandacht, duidelijkheid, etc. De coach legt het verband met de volgende dia s. Wat is goed voor alle leerlingen: een schoolbrede aanpak. Stel gedragsverwachtingen op voor alle situaties binnen en buiten de school Zorg dat het hele schoolteam achter de verwachtingen staat Leer gedragsverwachtingen actief aan Bekrachtig gewenst gedrag bij alle kinderen (belonen, complimenten) Minimaliseer aandacht voor ongewenst gedrag: maak van een mug geen olifant Verbind consequenties aan het niet naleven van de verwachtingen Werk als een team (en betrek ouders hierbij) In aanvulling op de punten die door de deelnemers zijn genoemd als kenmerken van een positief schoolklimaat, benoemt de coach de punten die in de dia staan als punten die goed zijn voor alle leerlingen. 3-5% Enkele leerlingen (hoog risico) Individuele interventies 7-10% Sommige leerlingen (risicoleerlingen) Interventies in de klas, in kleine groepen 85-90% Alle leerlingen schoolbrede aanpak Gedrags Functie Analyse (GFA) Individueel pedagogisch handelingsplan Oudertraining en begeleiding Multidisciplinaire aanpak Intensieve training sociale vaardigheden Individuele pedagogische begeleiding Individuele didactische begeleiding Positieve, proactieve benadering Onderwijzen van gewenst gedrag Actief toezicht houden Positieve beloningssystemen Consequente, duidelijke sancties Gedragsaanpak op basis van geregistreerde gegevens De punten die net genoemd zijn met betrekking tot een veilig en positief schoolklimaat behoren vooral tot het eerste, groene niveau van de (eerder genoemde) piramide. Dit is het aanbod dat alle leerlingen krijgen. Het is van belang dit fundament goed neer te zetten om zo een solide basis te creëren, waar op kan worden teruggevallen.

15 15 10:45-11:45 (60 minuten) Waarden- en Normenspel & de placemat discussie Doel: deelnemers krijgen helder welke waarden zij als team willen uitstralen naar elkaar en overdragen op de leerlingen. Voorbereiding: Waarden- en Normenspel voor ieder groepje van acht deelnemers (te bestellen op Op de witte (blanco) kaart van het Waarden-en normenspel de waarde veiligheid schrijven Manieren om groepjes te verdelen (bijvoorbeeld met snoepjes van verschillende kleuren, kaartjes van verschillende kleuren, etc.) Hand-out waarden en normenspel Ongeveer acht grote vellen wit papier voor de placemat discussie Toelichting/ werkvorm: 1. Waarden en Normenspel (25 minuten) De coach licht toe: Iedere school wil leerlingen bepaalde waarden meegeven. Het vaststellen van gezamenlijk gedragen waarden is belangrijke stap in om dit te bereiken. Als een schoolteam het eens is over de waarden die zij kinderen wil meegeven, dan wordt het makkelijker om die waarden te vertalen naar de praktijk en ze op kinderen over te dragen. Eventueel legt de coach een link met het onderwerp burgerschapsvorming. De coach deelt groepjes in (maximaal acht deelnemers per groepje) en deelt een hand-out uit over het Waarden- en Normenspel. Hij licht vervolgens toe hoe het spel werkt (zie betreffende hand-out) en geeft aan: we komen straks terug op de waarden die we aan leerlingen willen meegeven. Jullie gaan nu met behulp van het spel zes basiswaarden vaststellen die jullie belangrijk vinden in het contact met elkaar. Tijdens de oefening begeleidt de coach de verschillende groepjes. De coach bespreekt de oefening kort plenair na: welke waarden komen vooral naar voren? Wat vinden jullie het meest belangrijk in de omgang met elkaar? 2. Placemat discussie (20 minuten) De coach licht vervolgens toe dat de deelnemers met behulp van de placemat discussie met elkaar gaan bepalen welke waarden zij willen overdragen op de kinderen: Welke waarden willen jullie de kinderen meegeven in de tijd dat die bij jullie op school zitten? De coach deelt nieuwe groepjes in (maximaal zes deelnemers per groepje), deelt de hand-out met de placemat discussie uit en licht toe hoe deze werkt (zie betreffende hand-out). Tijdens de oefening loopt de coach langs de verschillende groepjes en begeleidt waar nodig. Het is de bedoelding dat ieder groepje uiteindelijk twee tot vijf basiswaarden formuleert die zij belangrijk vindt voor de leerlingen. Bij de nabespreking geeft ieder groepje aan welke waarden er zijn gekozen. De coach schrijft deze op de flap en turft welke waarden het vaakst worden genoemd. De waarden die het vaakst worden genoemd worden gekozen tot de waarden van de school. De coach slaat een brug tussen de gekozen

16 16 waarden en hoe die waarden kunnen worden vertaald naar concreet gedrag (de matrix met gedragsverwachtingen). Noot 1: wanneer er geen duidelijke winnaars zijn onder de waarden, kan de coach iedere deelnemer drie stickers geven. De deelnemers plakken de stickers bij de waarden die hen het meeste aanspreken. De drie (hooguit 4) basiswaarden waarbij de meeste stickertjes zijn geplakt worden de basiswaarden voor de hele school. Noot 2: als zich op een later moment in het PBS implementatie-traject problemen voordoen in de communicatie tussen deelnemers, kan het Waarden- en Normenspel worden benut om hier oplossingen voor te vinden.

17 17 11:45 12:05 (20 minuten) oefening aandachtsemmer Doel: de deelnemers hebben kennis van de verhouding 4:1. Deelnemers zijn zich bewust van de verschillende behoeften van leerlingen als het gaat om aandacht en hoe zij hier op maat in kunnen voorzien. Voorbereiding: Kaartjes Emmertje vullen Toelichting / werkvorm: 1. De coach geeft een mondelinge toelichting op onderstaande slides (5 minuten) Het risicopad van gedragsproblemen Kan leiden tot negatief, destructief gedragspatroon op lange termijn Blootstelling aan risicofactoren van gezin, buurt, school en maatschappij Kan een negatief gedragspatroon op korte termijn tot gevolg hebben Kan leiden tot het ontwikkelen van ongewenst gedrag Blootstelling aan risicofactoren in de omgeving van een kind (thuis, op school of in de buurt) kunnen ervoor zorgen dat een kind ongewenst gedrag laat zien. Als dit gedrag niet of onvoldoende wordt bijgestuurd, dan kan dit leiden tot een negatief gedragspatroon. Het is belangrijk om deze cirkel zo vroeg mogelijk te doorbreken en te voorkomen dat ongewenst gedrag een patroon wordt. Redenen negatief gedrag Aandacht vragen Vermijding De redenen waarom een kind probleemgedrag vertoont zijn meestal terug te voeren op twee oorzaken. Ofwel het kind vraagt aandacht. Als dat op een positieve manier niet lukt dan maar op een negatieve. Of het kind vermijdt een taak. Deze is te moeilijk te makkelijk of saai. Uit onderzoek is gebleken dat gewone kinderen zich De Aandachts-emmer gezond ontwikkelen als zij voor elke correctie die zij ontvangen vier keer positieve aandacht krijgen. Dit kan een Aandachts-emmer knipoog, een duim of een schouderklopje zijn of een verbaal complimentje. Doordat kinderen weten dat er wordt gelet op wat ze goed doen, bouwen zij zelfvertrouwen op en kunnen zij een correctie beter aan. De verhouding 4:1 is voor alle kinderen belangrijk. Natuurlijk bestaan er ook verschillen tussen leerlingen. Alle kinderen hebben als het ware een aandachtsemmertje in hun buik. Bij de een is deze klein en snel gevuld en bij sommigen is die groot. Kinderen met een grote aandachtsemmer hebben misschien wel om de 5 minuten een complimentje nodig en hebben dus veel bevestiging nodig. Die aandacht is als het ware een basisbehoefte, net als eten en drinken. Het kind wil even gezien worden. Vaak is een opmerking als ik zie dat je rustig op je stoel zit al voldoende om de emmer te vullen. Als emmertjes niet op tijd worden gevuld gaan kinderen op zoek naar negatieve manieren om aandacht te krijgen. De emmer willen we natuurlijk het liefst niet vullen met negatieve aandacht maar met positieve. Dat is goed voor het zelfvertrouwen van het kind en het bevordert dat de leerling goed kan meedraaien in de klas en op school.

18 18 2. Deelnemers doen oefening emmertje vullen (20 minuten) De coach deelt de kaartjes uit en vraagt de deelnemers om met hun buurman of buurvrouw twee kinderen in gedachten te nemen: een kind met een grote aandachtsemmer en een kind met een kleine aandachtsemmer. Op het kaartje moeten een aantal gegevens worden ingevuld. De naam van de leerling, het gedrag dat de leerling laat zien en het soort bekrachtiging dat zou passen bij deze leerling. De coach vraagt de deelnemers om na te denken op welke manier je deze leerlingen het beste positief zou kunnen bekrachtigen. Als de deelnemers de kaartjes hebben ingevuld, bespreekt de coach enkele voorbeelden plenair na. Noot: Vaak is het zo dat bij het bespreken van deze oefening de meeste aandacht uit gaat naar kinderen die druk gedrag vertonen (grote aandachtsemmer), net zoals dat in de dagelijkse praktijk gebeurt. Het is goed om deze parallel te bespreken, omdat dit een eye-opener kan zijn voor de deelnemers. Een doel van PBS is om meer aandacht te geven aan gewenst gedrag en negatief gedrag te minimaliseren. 12:05 12:45 (40 minuten) Lunch 12:45 13:00 (15 minuten) Oefening snoepje Doel: deelnemers ervaren het belang van duidelijke gedragsverwachtingen. Voorbereiding: snoepjes klaarleggen in de pauze Toelichting/ werkvorm: De coach legt bij iedereen iets lekkers neer in de pauze. Na een paar minuten geeft de coach aan: Jullie hebben allemaal een snoepje gekregen. Wie van jullie heeft het snoepje opgegeten? En waarom? Wie heeft het niet opgegeten? En waarom niet. Deelnemers kunnen verschillende redenen noemen zoals: ik had honger, het lag in de weg, ik heb er niet over nagedacht, ik houd niet van snoepjes, etc. De coach vraagt vervolgens: Wat geeft het nu voor gevoel als je het snoepje wel hebt opgegeten? Ook nu kunnen verschillende dingen worden genoemd door de deelnemers, bijvoorbeeld: ik voel me een beetje schuldig, het voelt onduidelijk, etc. De coach licht toe: Zoals we horen spelen allerlei gevoelens een rol bij de keuze om het snoepje wel of niet op te eten. Ik ben niet duidelijk geweest in mijn bedoelingen met het snoepje en vervolgens heeft iedereen een eigen keuze gemaakt. Sommigen houden hier een vervelend gevoel aan over (schamen zich, voelen zich schuldig) terwijl ik hier geen duidelijke verwachting over heb uitgesproken. Dit voorbeeld illustreert het belang van wat we binnen PBS clear expectations noemen. Als je gedragsverwachtingen niet duidelijk maakt, dan kunnen mensen en zeker kinderen hier niet aan voldoen. Heldere verwachtingen zijn dus nodig om kinderen te stimuleren gewenst gedrag te laten zien. De coach maakt hierna de overstap naar de matrix gedragsverwachtingen mbv de cartoon slide over verwachtingen aan het begin van het schooljaar.

19 19 13:00 14:00 (60 minuten) De matrix met gedragsverwachtingen Doel: deelnemers denken na over de kenmerken van concrete gedragsverwachtingen. Deelnemers oefenen met het opstellen van gedragsverwachtingen voor de verschillende locaties van de school. Voorbereiding: De coach voegt de door het team gekozen basiswaarden toe aan de matrix van de powerpoint. Vooraf groepjes indelen voor het invullen van de matrix. Het heeft de voorkeur medewerkers uit de onder-, midden- en bovenbouw te mixen (dit eventueel vooraf als opdrachtje uitzetten in het PBS-team) Hand-out matrix Hand-out ingevulde matrix uit het boek Positive Behavior Support: Goed gedrag kun je leren!, blz Flaps klaarhangen met daarop de verschillende ruimtes in de school (2 per flap). Toelichting/ werkvorm: 1. Toelichting gedragsverwachtingen (10 minuten) De coach slaat een bruggetje van de door het schoolteam vastgestelde waarden naar de gedragsverwachtingen en licht de bijhorende dia s toe. Matrix gedragsverwachtingen op school Algemene ruimtes Basiswaarde 1 Basiswaarde 2 Basiswaarde 3 Schoolbreed Plein Gangen, hallen, etc. Kenniscentrum Schoolwide PBS juli 2011versie 1.0 Jullie hebben goed met elkaar nagedacht over de waarden die jullie leerlingen willen meegeven binnen deze school. Jullie zijn gekomen tot de volgende waarden (zie slide). De volgende stap die we met elkaar gaan zetten houdt in dat we de waarden schoolbreed vertalen naar concreet gedrag. Er is bijvoorbeeld gekozen voor de basiswaarde veiligheid. Wij willen graag dat kinderen zich veilig gedragen. Hoe ziet het er uit als kinderen zich veilig gedragen op de gang? Wat doen zij dan? Deze concrete beschrijvingen van het gedrag, waarvan wij willen dat de kinderen het laten zien, noemen we binnen PBS gedragsverwachtingen. Jullie gaan in groepjes voor de verschillende ruimtes in de school (gang, schoolplein, toiletten, etc.) nadenken over welk gedrag jullie willen zien en horen. Het gaat dus steeds om gedrag dat de schoolwaarden weerspiegelt. Kenmerken van heldere gedragsverwachtingen De coach bevraagt de groep op kenmerken van heldere gedragsverwachtingen, laat vervolgens de dia zien en licht deze toe. Concreet (Beschreven in termen van waarneembaar gedrag) Duidelijk en eenduidig (alle leerlingen weten precies wat er van hen wordt verwacht) Positief, kort en bondig geformuleerd In de actieve vorm geformuleerd (loop rustig)

20 20 De coach licht toe: zo moet het dus niet. 2. Oefening matrix gedragsverwachtingen (45 minuten) De coach verdeelt de deelnemers in groepjes en geeft ieder groepje zowel een lege als een ingevulde matrix mee, ter inspiratie. Ieder groepje kiest een flap uit met daarop een (of twee) ruimtes. De deelnemers gaan met elkaar brainstormen over gedragsverwachtingen voor de betreffende ruimtes. Ieder groepje wordt voorgezeten door een lid van het PBS-team. Voordeel hiervan is dat de leden van het PBS-team al uitgebreid hebben geoefend met het formuleren van de gedragsverwachtingen. De gedragsverwachtingen worden op de flap geschreven. Bij de nabespreking loopt de coach de flappen langs en licht er enkele sterke voorbeelden van gedragsverwachtingen uit. De coach benadrukt het als de verwachting positief is geformuleerd in termen van waarneembaar gedrag en als deze kort en bondig is. Ook koppelt de coach de gedragsverwachting opnieuw aan de waarde die het gedrag weerspiegelt, bijvoorbeeld: dus als leerlingen rustig door de gang lopen en hun handen en voeten bij zichzelf houden, dan is dat veilig en respectvol gedrag. Mooi concreet en positief geformuleerd! De coach gaat ook na of er vragen zijn of discussiepunten. Als deelnemers aangeven het lastig te vinden om concreet te worden en verwachtingen te formuleren in positieve termen, normaliseert de coach dit en geeft hij aan dat het een gezamenlijk proces is waar stapsgewijs aan wordt gewerkt. Als aandachtspunt geeft de coach mee dat het belangrijk is om het aantal gedragsverwachtingen per ruimte te beperken. Dit draagt bij aan de overzichtelijkheid. Vaak kiezen scholen in dit kader ook voor een aantal schooloverstijgende gedragsverwachtingen die voor alle ruimten van toepassing zijn. Tenslotte vertelt de coach dat de ingevulde matrix (flaps) na deze studiedag terugkomt in het overleg van het PBS-team. Het PBS-team kijkt nog een keer kritisch naar de gedragsverwachtingen en stelt een conceptversie op. Deze versie wordt via de mail verspreid onder het schoolteam. Het schoolteam kan nog eenmaal feedback geven op deze versie, waarna het PBS-team een definitieve versie (1.0) vaststelt die het komende jaar gebruikt zal worden. Noot: de coach kan eventueel ook aanwijzen welk groepje over welke ruimte gaat nadenken. 3. De coach gaat in op het visueel maken van waarden/gedragsverwachtingen binnen de school (5 minuten) De coach gaat met de groep na wat de voordelen zijn van het visueel maken van de waarden en Wat zijn manieren om de waarden en de gedragsverwachtingen. gedragsverwachtingen De coach bevraagt de groep op manieren om de algemeen bekend en visueel te maken? schoolwaarden en gedragsverwachtingen visueel te maken binnen de school. Te denken valt aan werkstukken van leerlingen, foto s, posters, etc. Noot: de coach kan er ook voor kiezen om de deelnemers hier in tweetallen kort over te laten brainstormen en de uitkomsten plenair terug te koppelen.

21 21 Gedragsverwachtingen visueel maken De coach laat enkele voorbeelden zien die al gebruikt worden in het Nederlandse onderwijs. De gedragsverwachtingen zijn duidelijk zichtbaar en herkenbaar in alle ruimtes van de school. Kenniscentrum Schoolwide PBS juli 2011versie 1.0

22 22 14:00-14:15 (15 minuten) Pauze indien gewenst 14:15-15:15 (60 minuten) Het actief aanleren van gedragsverwachtingen Doel: deelnemers weten hoe zij een les in goed gedrag kunnen opstellen en oefenen hiermee. Voorbereiding: Hand-out lesformulier Hand-out Voorbeeldles Goed gedrag in de gang Hand-out huiswerkopdracht Manier om groepjes in te delen (bijvoorbeeld met speelkaarten, een sticker, aftellen, etc.) Kleine cadeautjes ter beloning in de grabbelton Zo mogelijk 4 of 5 camera s Afstemmen wie van het PBS-team: na afloop van de studiedag het lesformulier goed gedrag rondmailt naar de deelnemers; een grote matrix ophangt in de leerkrachtenkamer, (zie punt 5); de ingevulde lessen (het huiswerk) verzameld en hoe/waar. Toelichting/ werkvorm: 1. Model staan voor een les in goed gedrag (10 minuten) We hebben net nagedacht over welke waarden we in de school aan kinderen willen overdragen en welke gedragsverwachtingen daarbij horen. De stap die hierop volgt is het actief aanleren van het gedrag. Het aanleren van gedrag is (zoals jullie waarschijnlijk weten ) een vak apart. Vanuit de leertheorieën weten we dat het afkijken van gedrag in combinatie met het daadwerkelijk oefenen daarvan, de meest krachtige en effectieve manier is om gedrag te leren. Om jullie een idee te geven van wat ik daar precies mee bedoel wil ik jullie vragen om met me mee te lopen naar de gang. Jullie zijn nu even leerlingen uit groep 3 en ik ben jullie leerkracht. Vandaag leren jullie de gedragsverwachtingen die gelden in de gang. Ik wil jullie vragen om speciaal voor deze oefening meewerkende leerlingen te spelen, zodat voor iedereen duidelijk wordt hoe de opbouw van een les in gedrag er uit ziet binnen PBS. De coach staat model in het geven van een les in goed gedrag (zie hiervoor Hand-out Voorbeeldles Goed gedrag in de gang). Nadat de coach model heeft gestaan, bevraagt hij de groep op hun ervaringen: Hoe was het om door de leerkracht bevraagd te worden? Hoe hielp het afkijken om precies te weten wat er van je werd verwacht? Wat leverde het op om zelf te oefenen? Hoe hield de leerkracht de sfeer veilig en positief? 2. Aandachtspunten bij het geven van een les in goed gedrag (5 minuten) De coach licht onderstaande dia toe. Aandachtspunten lessen in goed gedrag Leer de verwachting aan in de betreffende ruimte (Bijv. gedragsverwachtingen voor de gang aanleren in de gang) Laat alle gedragsverwachtingen in de voorbespreking, bij de uitvoering en bij de nabespreking van het rollenspel terugkomen Zorg ervoor dat alle gedragsverwachtingen minimaal een keer goed zijn voorgedaan en eindig altijd met een goed voorbeeld; Geef als leerkracht zelf het foute voorbeeld; laat de leerling dit niet doen Koppel bij de nabespreking de gedragsverwachtingen met een waarom - vraag aan de basiswaarden. (bijv. Waarom is het goed om je handen en voeten bij jezelf te houden? Dat is veilig.) De coach gaat in op de aandachtpunten die horen bij de les in goed gedrag.

23 23 3. De deelnemers oefenen met het maken van een les in goed gedrag (15 minuten) Hierna verdeelt de coach de deelnemers in groepjes van vier of vijf. De deelnemers ontvangen alle Hand-outs over lessen in goed gedrag en gaan met elkaar een les uitwerken voor een van de ruimtes in de school. Hierbij maken ze gebruik van de gedragsverwachtingen die eerder op de dag voor de verschillende ruimtes zijn uitgewerkt. 4. De deelnemers oefenen met het geven van een les in goed gedrag (25 minuten) Als de les op papier staat gaan de deelnemers in een carrousel oefenen met het geven van de les. Een van de deelnemers is steeds een leerkracht en de andere deelnemers zijn leerlingen. De deelnemers in de rol van leerling geven aan het einden van de oefening feedback in de verhouding 4:1. De coach loopt langs de groepjes en coacht waar nodig. Daarbij legt ook hij de focus op de goede punten die hij ziet. Wanneer een van de deelnemers heeft geoefend in de rol van leerkracht, ontvangt hij van de coach een kleine attentie. Als iedereen heeft geoefend in de rol van leerkracht, bespreekt de coach de oefening na. Hoe was het om model te staan? Hoe lukte het om goed door te vragen zodat alle gedragsverwachtingen voldoende aan bod kwamen? Wat was het effect van het foute voorbeeld? Waarom is het bij het model staan zo belangrijk om te eindigen met een goed voorbeeld? Hoe lukte het om de leerlingen veel positieve feedback te geven? Welk effect had dat? Noot: indien mogelijk worden de oefeningen op DVD opgenomen en ontvangen de deelnemers schriftelijke (positieve) feedback over hun opname van de coach. 5. Huiswerk! (5 minuten) De coach licht toe wat de deelnemers in de komende periode gaan doen. Lessen in goed gedrag Lesplannen als huiswerk Observaties door coach (video-opname) Aan de slag Als de matrix met gedragsverwachtingen is vastgesteld, moeten voor elke ruimte in de school lessen worden ontwikkeld. Voor het ontwikkelen van deze lessen worden duo s gevormd. In de kamer van het schoolteam komt een matrix te hangen waar de duo s op kunnen aangeven over welke twee ruimtes zij een les in goed gedrag gaan maken. De bedoeling is dat dit per bouw gebeurt. De lessen kunnen worden ingeleverd bij (naam verantwoordelijke in het PBSteam) voor (datum noemen). De coach geeft ook aan dat als de lessen zijn gemaakt, leerkrachten een les kunnen oefenen met hun klas. Indien mogelijk kan de leerkracht de les opnemen op DVD. De coach ontvangt de DVD en geeft hier schriftelijke feedback op. Om te werken aan een positieve werkrelatie met de leerkracht en om leerkrachten te motiveren voor deelname aan PBS, geeft de coach alleen positieve feedback. Hij licht de sterke punten van de leerkracht toe en laat aandachtspunten achterwege. Noot: in overleg met het PBS-team kan er voor worden gekozen om leerkrachten die hun DVD inleveren te belonen met een cadeautje of een leuke kaart in hun bakje. De coach deelt de benodigde materialen voor de huiswerkopdracht uit (hand-out lesformulier, handout Voorbeeldles goed gedrag in de gang, Hand-out Huiswerkopdracht ). Daarnaast benoemt de coach dat het lege lesformulier ook via de mail verspreid zal worden zodat de deelnemers deze digitaal kunnen invullen.