DE IMPACT VAN BEWEGEN EN VOEDING OP SPIERMASSA EN FYSIEK FUNCTIONEREN VAN OUDEREN. Dr. Ir. Michael Tieland

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DE IMPACT VAN BEWEGEN EN VOEDING OP SPIERMASSA EN FYSIEK FUNCTIONEREN VAN OUDEREN. Dr. Ir. Michael Tieland"

Transcriptie

1 DE IMPACT VAN BEWEGEN EN VOEDING OP SPIERMASSA EN FYSIEK FUNCTIONEREN VAN OUDEREN Dr. Ir. Michael Tieland 1

2 DISCLOSURE BELANGEN (potentiële) belangenverstrengeling Geen

3 Veroudering

4 Spiermassa & Kracht SARCOPENIE prevalentie: 6-50%

5 SARCOPENIE CT-SCAN Jonge man, age 25 Oudere man, age 81

6 SARCOPENIE EN ZIEKENHUIS OPNAME Muscle loss and aging Male: 0.3 kg per year Female: 0.2 kg per year VS. Muscle loss and hospitalization Male/Female: 0.2 kg per day Adapted from English & Paddon-jones 2014

7 GEVOLGEN SARCOPENIE Sarcopenie Kracht en functie verlies Kans op vallen Opname in verpleeghuis (Opnieuw) Opname in ziekenhuis Eenzaamheid $18 miljard per jaar

8 Modified from Gordon Lynch, 2014 OORZAKEN VAN SARCOPENIE

9 MUSCLE PROTEIN TURNOVER Proteins Breakdown Synthesis AMINO ACIDS Cell Oxidation Blood Amino Acids

10 Breen et al., 2011 ANABOLE RESISTENTIE

11 INTERVENTIES VOOR SARCOPENIE Beweging/sport Voeding (Bioactive componenten) (Medicatie) (Psychosociaal)

12 BEWEGING Krachttraining Duurtraining Combinatie (concurrent exercise) Functioneel training Thuistraining Thai chi/ Yoga (Electrostimulatie)

13 PROTEIN SYNTHESIS FOLLOWING RESISTANCE EXERCISE FSR (%.h-1) FBR (%.h-1) * * * 0.02 Muscle Net Balance (%. h -1 ) * * * * * rest 3h 24h 48h rest 3h 24h 48h Philips et al, 1997

14 Resistance exercise in the elderly 22% 28% Pennings et al, AJCN 2010

15 META ANALYSES MASSA & KRACHT Peterson et al Pooled estimate: 1.1 kg vetvrije massa (n=49) Pooled estimate: 34 kg Beenspierkracht (n=32)

16 META ANALYSE KRACHTTRAINING EN FYSIEK FUNCTIONEREN SPPB Normale wandel snelheid Fysiek functioneren vragenlijst TUG Maximale wandel snelheid Giné-Garriga, 2014

17 Pasanen et al. (2017) KRACHTTRAINING BIJ ZIEKTE

18 AEROBIC EXERCISE VO2max changes Huang et al. EJPC 2015

19 Villareal NEJM 2017 CONCURRENT EXERCISE

20 Villareal NEJM 2017 CONCURRENT EXERCISE

21

22 Voeding Macronutrienten Eiwit Omega-3 vetzuren Koolhydraten Micronutrienten Vitamine D Magnesium Calcium, Selenium?

23 EIWIT INNAME VAN OUDEREN Protein intake (g/kg-bw/d) Community dwelling Frail Institutionalized Males Females Tieland et al., 2011 ADH: 0.83 kg/bw/d Gemiddelde behoefte: 0.7 kg/bw/d

24 Tieland et al DAGELIJKSE EIWITINNAME OUDEREN

25 Dietary protein Optimize muscle synthesis in sports athletes Amount of dietary protein Type of protein Timing/distribution of protein ingestion

26 Phillips 2015 DOSE RESPONSE YOUNG AND OLD

27 Type of protein Animal study Norton et al. 2012

28 Type of protein Leucine

29

30 PROTEIN DISTRIBUTION Paddon-Jones et al. 2009

31 DISTRIBUTION OF PROTEIN 2*40 g protein 4*20 g protein 8*10 g protein Areta et al. 2014

32 Kouw 2017 PROTEIN INTAKE BEFORE SLEEP

33 LANGE TERMIJN ONDERZOEK 15 gram eiwit

34 EIWITSTUDIE Spiermassa Spierkracht 0 wk 12 wk 24 wk Lichamelijk functioneren

35 Tieland et al., 2012 SPIERMASSA

36 Tieland et al., 2017 JNHA META-ANALYSIS EIWIT EN SPIERMASSA

37 PROMUSCLE BEWEEG STUDIE Spiermassa Spierkracht 0 wk 12 wk 24 wk Lichamelijk functioneren

38 Tieland et al., 2012 SPIERMASSA

39 FYSIEK FUNCTIONEREN Lichamelijk functioneren

40 Eiwit en beweging Meta-analyse Men Women De-Liao, AJCN 2017

41 SAMENVATTING Sarcopenie is het verlies van spiermassa, kracht en fysiek functioneren van oudere volwassenen Belangrijke oorzaken van sarcopenie is inactiviteit en inadequate voeding Kracht-, duur- en met name concurrent training (incl. thuistraining) zijn veelbelovende interventies om sarcopenie te behandelen Eiwitten stimuleren spiereiwitsynthese, maar meer eiwit resulteert niet direct in meer spiermassa Eiwitten in combinatie met beweging resulteert in meer spiermassa, kracht en fysiek functioneren bij ouderen

42 PRAKTISCHE TIPS (H)erken sarcopenie: Screening is belangrijk Elke vorm van beweging heeft positieve effecten op de gezondheid. Echter voor behoud van spiermassa is weerstandstraining belangrijk. Zorg voor goede samenwerking met diëtist en fysiotherapeut 3/4 keer 20-25g hoogwaardig eiwit: ~1.2 eiwit /kg/d Stem eiwitinname af op de training: Zo dicht mogelijk bij de training voor voldoende aminozuur beschikbaarheid

43 BEDANKT VOOR UW AANDACHT!

44 SARCOPENIE METEN 4m wandel snelheid: <0.8 m/s Handknijpkracht: Mannen <30 kg Vrouwen <20 kg Appendicular vetvrije massa index (DXA, BIA 4 punts): Mannen: 7.26 kg/m2 Vrouwen: 5.45 kg/m2

45 Cruz-jentoft 2010 SARCOPENIA CONSENSUS

46 0-3 punten: Geen sarcopenie >4 punten: Verhoogd risico sarcopenie SARC-F VRAGENLIJST

DE ROL VAN VOEDING EN BEWEGING OP SPIERMASSA BIJ ONDERVOEDE OUDEREN. Dr. Ir. Michael Tieland

DE ROL VAN VOEDING EN BEWEGING OP SPIERMASSA BIJ ONDERVOEDE OUDEREN. Dr. Ir. Michael Tieland DE ROL VAN VOEDING EN BEWEGING OP SPIERMASSA BIJ ONDERVOEDE OUDEREN Dr. Ir. Michael Tieland 1 EXTRA BEWEGING EN EIWIT NODIG? Jack Lalanne, 71 y Exercise is King Nutrition is Queen Put them together and

Nadere informatie

Gezondheidsvoordelen

Gezondheidsvoordelen Gezondheidsvoordelen Onderhoud van de spiermassa bij ouderen Er is evidentie voor een mogelijke rol van melk en melkproducten om de spiermassa en -functies bij ouderen te helpen onderhouden. Een aantal

Nadere informatie

Voeding en leefstijl bij ouderen

Voeding en leefstijl bij ouderen Voeding en leefstijl bij ouderen Congres Voeding en Leefstijl 19 november 2016, Nick Wezenbeek & Ellen van Dongen VRAAG 1 Nederland telt momenteel ongeveer 800.000 80 + ers. Hoeveel zullen dat er naar

Nadere informatie

Ouderen en preventie. Annemien Haveman-Nies. GGD Noord- en Oost-Gelderland / Wageningen Universiteit

Ouderen en preventie. Annemien Haveman-Nies. GGD Noord- en Oost-Gelderland / Wageningen Universiteit Ouderen en preventie Annemien Haveman-Nies GGD Noord- en Oost-Gelderland / Wageningen Universiteit Groei 65-plussers met 2 miljoen Blijvende stijging in levensverwachting Vrouwen: Mannen: 75,3 (1960) 83,2

Nadere informatie

Implementatie van GLIM criteria en Sarcopenie richtlijn in de praktijk. Heidi Zweers

Implementatie van GLIM criteria en Sarcopenie richtlijn in de praktijk. Heidi Zweers Implementatie van GLIM criteria en Sarcopenie richtlijn in de praktijk Heidi Zweers Disclosure-slide Geen belangenverstrengeling te melden CV Lid van NAP PhD student voeding bij Mitochondriële ziekten

Nadere informatie

Sarcopenie in obesitas en na bariatrische chirurgie. Prof. Dominique Hansen, PhD, FESC

Sarcopenie in obesitas en na bariatrische chirurgie. Prof. Dominique Hansen, PhD, FESC Sarcopenie in obesitas en na bariatrische chirurgie Prof. Dominique Hansen, PhD, FESC Prevalentie van obesitas Prevalentie van obesitas Sarcopenie in obesitas Biolo G, et al. Clin Nutr 2014; 33; 737 Wat

Nadere informatie

Casus oudere vrouw met COPD

Casus oudere vrouw met COPD Casus oudere vrouw met COPD Een casus: Mevrouw de Wit 73 jarige vrouw 2003 tot 2005 herhaalde heupfracturen, kunstheup links Osteoporose Sinds een aantal jaren COPD gold 3, matige ziektelast Echtgenoot

Nadere informatie

De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie. Milou Beelen, SMC Zuid-Limburg / Maastricht University Milou Beelen

De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie. Milou Beelen, SMC Zuid-Limburg / Maastricht University Milou Beelen De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie Milou Beelen, SMC Zuid-Limburg / Maastricht University Milou Beelen Even voorstellen... Milou Beelen Sportarts SMC Zuid-Limburg en MUMC+ Post-doc

Nadere informatie

Kwaliteit van leven na een operatie

Kwaliteit van leven na een operatie Kwaliteit van leven na een operatie ~Optimale voeding en beweging~ Drs. Maarten van Egmond, Fysiotherapeut-onderzoeker Sander Steenhuizen, Fysiotherapeut Joyce Haver, Diëtist Fabel Feit 2 Feit of Fabel?

Nadere informatie

Macronutrienten. Micronutrienten. Meting energiegebruik: Indirecte calorimetrie Dubbel gelabeld water techniek. O en 2 H isotopen

Macronutrienten. Micronutrienten. Meting energiegebruik: Indirecte calorimetrie Dubbel gelabeld water techniek. O en 2 H isotopen Ondervoeding en ziekte Ondervoeding in Nederland? Annemie Schols Gewichtsverlies Gewicht Lichaamssamenstelling vet lipiden Bioelectrische impedantie energie balans Verlies vetmassa water DEXA scan voedselinname

Nadere informatie

Voeding en Ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit. Symposium Voeding en Ouderen - november 2014 -

Voeding en Ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit. Symposium Voeding en Ouderen - november 2014 - Voeding en Ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit Symposium Voeding en Ouderen - november 2014 - Heel oud worden: 115 (NL) of 122 (F) Ouder worden? Levensverwachting 2013 man: 79,4 jaren

Nadere informatie

Programma. Kwetsbaarheid Fried. 2001. (geriatrie)fysiotherapie. Geriatriefysiotherapie. Diagnosticeren van en interveniëren bij sarcopenie

Programma. Kwetsbaarheid Fried. 2001. (geriatrie)fysiotherapie. Geriatriefysiotherapie. Diagnosticeren van en interveniëren bij sarcopenie Geriatriefysiotherapie Diagnosticeren van en interveniëren bij sarcopenie Marjan Doves MPT Geriatriefysiotherapeut 24 maart 2015 Programma Sarcopenie vanuit fysiotherapeutisch perspectief (Geriatrie)fysiotherapeutische

Nadere informatie

S A M E N V A T T I N G 1 6 3

S A M E N V A T T I N G 1 6 3 161 Samenvatting S A M E N V A T T I N G 1 6 3 Veroudering gaat samen met verlies van spiermassa en spierkracht, ook wel sarcopenie genaamd. Dit verlies in spiermassa en spierkracht zorgt in het dagelijkse

Nadere informatie

Sarcopenie-interventies

Sarcopenie-interventies Sarcopenie-interventies 1. Introductie 2. Activiteit 3. Nutritie 4. Hormonen 5. Toekomst Beautiful young people are accidents of nature, but beautiful old people are works of art. Eleanor Roosevelt Referentie:

Nadere informatie

PARAMEDISCH CURSUSSEN & OPLEIDINGEN KWETSBARE OUDEREN & TRAINING. Brochure

PARAMEDISCH CURSUSSEN & OPLEIDINGEN KWETSBARE OUDEREN & TRAINING. Brochure 2017 PARAMEDISCH CURSUSSEN & OPLEIDINGEN KWETSBARE OUDEREN & TRAINING Brochure OPLEIDINGSINSTITUUT CIVA B.V. Organisatie cursus Organiserende instelling CIVA B.V. Adresgegevens Rumpenerstraat 9 / Postbus

Nadere informatie

Voeding en beweging bij kanker; it takes two to tango

Voeding en beweging bij kanker; it takes two to tango Voeding en beweging bij kanker; it takes two to tango ASTRID HORSTMAN NUTRICIA RESEARCH 13 SEPTEMBER 2016 Met toestemming van Van Loon SPIERADAPTATIE SARCOPENIE - CACHEXIE Met toestemming van Van Loon

Nadere informatie

Voeding en Valpreventie bij Ouderen

Voeding en Valpreventie bij Ouderen Voeding en Valpreventie bij Ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 6 e Landelijk Valsymposium, 2 november 2018 2017 een jaar van (herziene) richtlijnen Richtlijn preventie van valincidenten

Nadere informatie

Discussie Van onderzoek naar praktijk: Wat heb je nodig aan onderzoeken om de praktijk te veranderen? Wesley Visser Sigrid Amstelveen

Discussie Van onderzoek naar praktijk: Wat heb je nodig aan onderzoeken om de praktijk te veranderen? Wesley Visser Sigrid Amstelveen Discussie Van onderzoek naar praktijk: Wat heb je nodig aan onderzoeken om de praktijk te veranderen? Wesley Visser Sigrid Amstelveen Inhoud Stellingen / Discussie Casus Behandelplan Level of evidence

Nadere informatie

WELKOM! 1 vrijdag 7 oktober 2016

WELKOM! 1 vrijdag 7 oktober 2016 WELKOM! 1 Programma 18.00 Voeding op leeftijd Aspecten van voeding en metabolisme op oudere leeftijd Ingrid Gisbertz, MDL arts voedingsteam 18.20 Als gewoon eten niet meer lukt; indicaties en procedure

Nadere informatie

Sport, herstel en de rol van (zuivel)eiwit. 7th April 2015 Mieke Acda

Sport, herstel en de rol van (zuivel)eiwit. 7th April 2015 Mieke Acda Sport, herstel en de rol van (zuivel)eiwit 7th April 2015 Mieke Acda Agenda - Wat is herstel? - Hoeveelheid en timing van eiwitinname - Type eiwit - Herstel in de avond; een nieuw eiwitmoment? - Eiwit

Nadere informatie

VUmc Basispresentatie

VUmc Basispresentatie Sarcopenie Sarcopenie en ondervoeding Vorm van ondervoeding Gekarakteriseerd door verlies van spiermassa en spierkracht Risico op verminderd fysiek functioneren en een verminderde kwaliteit van leven Marian

Nadere informatie

BOGO Food. Herman Peppelenbos

BOGO Food. Herman Peppelenbos BOGO Food Herman Peppelenbos BOGO Food Gezondheid (inhoudsstoffen of productontwikkeling en versconsumptie) met focus op stimuleren van Groente en fruit consumptie Lectoraat Niet lectoraat activiteiten

Nadere informatie

199 Hoofdstuk 2 In Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 en 5

199 Hoofdstuk 2 In Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 en 5 197 Samenvatting 198 Samenvatting Samenvatting 199 Veroudering gaat gepaard met het verlies van spiermassa en spierkracht, ook wel sarcopenie genoemd. Dit leidt tot beperkingen in het dagelijkse leven,

Nadere informatie

Welkom bij de workshop Behoud van spierkracht bij ouderen. Esmée Doets en Michael Tieland 13 mei 2019

Welkom bij de workshop Behoud van spierkracht bij ouderen. Esmée Doets en Michael Tieland 13 mei 2019 Welkom bij de workshop Behoud van spierkracht bij ouderen Esmée Doets en Michael Tieland 13 mei 2019 ProMuscle in de Praktijk Implementatie van een leefstijlprogramma voor kwetsbare ouderen in de praktijk

Nadere informatie

Ondervoeding bij COPD

Ondervoeding bij COPD Ondervoeding bij COPD Anke Kalisvaart voor Paula van Melick Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren Agenda Prevalentie Criteria van ondervoeding bij COPD Definities van lichaamssamenstelling Oorzaken

Nadere informatie

Nutritie en Sarcopenie Maurits Vandewoude MD, PhD

Nutritie en Sarcopenie Maurits Vandewoude MD, PhD Nutritie en Sarcopenie Maurits Vandewoude MD, PhD Universiteit Antwerpen Ziekenhuis Netwerk Antwerpen Sarcopenie Proces Diagnose/Toestand Sarcopenie Proces = continu Diagnose/Toestand = categorisch Spier

Nadere informatie

Spier en voedingstoestand

Spier en voedingstoestand Spier en voedingstoestand - Het belang van spiermassa bij de behandeling van ondervoeding - De processen in het lichaam van een ondervoede patiënt en de mogelijke voedingsinterventies. - Oorzaak Gevolg

Nadere informatie

Behoud van spiermassa bij veroudering en ziekte

Behoud van spiermassa bij veroudering en ziekte OVERZICHTSARTIKEL Behoud van spiermassa bij veroudering en ziekte Naast de algemene afname van spiermassa en spierkracht, krijgen veel ouderen te maken met kortdurende acute klinische situaties die dit

Nadere informatie

Spierbehoud bij ouderen met obesitas tijdens afvallen

Spierbehoud bij ouderen met obesitas tijdens afvallen WETENSCHAPPELIJK ARTIKEL Spierbehoud bij ouderen met obesitas tijdens afvallen Ir. Amely Verreijen 1, dr. ir. Mariëlle Engberink 2, drs. Sjors Verlaan 3, dr. Johan de Vogel-van den Bosch 4, dr. ir. Peter

Nadere informatie

De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie

De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie Dr. M. Beelen en Prof. L.J.C. Van Loon, Maastricht University Milou Beelen De menselijke motor Prof. L.J.C. van Loon www.kenniscentrumsuiker.nl

Nadere informatie

Consensus over de criteria voor diagnose van ondervoeding en sarcopenie

Consensus over de criteria voor diagnose van ondervoeding en sarcopenie OVERZICHTSARTIKEL Consensus over de criteria voor diagnose van ondervoeding en Dit najaar zijn de langverwachte nieuwe consensuscriteria voor het vaststellen van ondervoeding en gepresenteerd. Het gaat

Nadere informatie

Sarcopenie. veiligheid->nl, Utrecht 07 maart Marjan Doves Mpt geriatriefysiotherapeut

Sarcopenie. veiligheid->nl, Utrecht 07 maart Marjan Doves Mpt geriatriefysiotherapeut Sarcopenie veiligheid->nl, Utrecht 07 maart 2017 Marjan Doves Mpt geriatriefysiotherapeut 1 Doelen De cursist kan: - een relatie leggen tussen valproblematiek en sarcopenie - uitleggen wat sarcopenie is

Nadere informatie

chapter 3 we assess to what extent a physiological increase in postprandial insulin availability stimulates postprandial amino acid uptake, increases

chapter 3 we assess to what extent a physiological increase in postprandial insulin availability stimulates postprandial amino acid uptake, increases Summary 141 142 Summary Summary Aging is accompanied by a progressive decline in skeletal muscle mass and strength, known as sarcopenia, leading to the loss of functional capacity and an increased risk

Nadere informatie

VOEDING ALS RECUPERATIE. Audrey Baguet

VOEDING ALS RECUPERATIE. Audrey Baguet VOEDING ALS RECUPERATIE Sportsymposium 28-11-2015 Audrey Baguet Agenda Recuperatievoeding Waarom? Wat? Eiwitten Koolhydraten Vocht Praktische voorbeelden AAROM recuperatievoeding? Ontoereikende recuperatievoeding

Nadere informatie

Voeding en beweging bij patiënten tijdens en na de behandeling Martine Sealy, MSc, RD

Voeding en beweging bij patiënten tijdens en na de behandeling Martine Sealy, MSc, RD Voeding en beweging bij patiënten tijdens en na de behandeling Martine Sealy, MSc, RD Onderzoeker Lectoraat Healthy Ageing, Allied Health Care and Nursing Disclosure belangen spreker: M. Sealy Geen (potentiële)

Nadere informatie

Zoals jullie weten heb ik literatuuronderzoek gedaan naar 12 determinanten van ondervoeding. Vandaag wil ik graag inzoomen op sarcopenie.

Zoals jullie weten heb ik literatuuronderzoek gedaan naar 12 determinanten van ondervoeding. Vandaag wil ik graag inzoomen op sarcopenie. Dit is de hand-out van de afstudeerpresentatie van Lutine Schoemaker. Hieronder zijn de slides weergeven en per slide een korte toelichting. De presentatie is online te vinden op: https://prezi.com/zgw0xt0mk3ty/

Nadere informatie

Wandelen als medicijn voor 65-plussers

Wandelen als medicijn voor 65-plussers Wandelen als medicijn voor 65-plussers Liesbeth Preller 6 april 2019 Opbouw workshop Context Veranderende populatie Veranderende regelgeving zorg en ondersteuning Beweegrichtlijnen Inhoud en onderbouwing

Nadere informatie

Zuivelproducten voor sporters Effect van melkeiwit en micronutriënten voor prestatie. Jan Steijns

Zuivelproducten voor sporters Effect van melkeiwit en micronutriënten voor prestatie. Jan Steijns Zuivelproducten voor sporters Effect van melkeiwit en micronutriënten voor prestatie Jan Steijns physical activity, athletic performance, and recovery from exercise are enhanced by optimal nutrition @

Nadere informatie

SUMMARY chapter 4 Chapter 5 chapters 6 chapter 6 chapter 7 chapter 2 chapter 3 chapter 8 chapter 9 chapter 4

SUMMARY chapter 4 Chapter 5 chapters 6 chapter 6 chapter 7 chapter 2 chapter 3 chapter 8 chapter 9 chapter 4 SUMMARY Maintenance of skeletal muscle mass is of great clinical relevance in both health and disease. Having a low muscle mass at an older age increases the risk for hospitalization, impairs physical

Nadere informatie

chapter 2 chapter 3 chapters 4, 5 chapters 5 chapter 4 174

chapter 2 chapter 3 chapters 4, 5 chapters 5 chapter 4 174 Summary 173 Summary Skeletal muscle is one of the major organs involved in metabolism. Aging and chronic metabolic diseases, like type 2 diabetes, are generally associated with a significant loss of skeletal

Nadere informatie

Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans

Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans 1 Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergoot op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen,opname

Nadere informatie

Literatuurstudie Naam: Klas: Product: Praktijkbegeleider: Afstudeerbegeleider: Datum:

Literatuurstudie Naam: Klas: Product: Praktijkbegeleider: Afstudeerbegeleider: Datum: Literatuurstudie Sarcopenie De effecten van krachttraining en voeding op de skeletspiermassa en spierkracht bij ouderen Naam: Niehof, Guido (424182) Klas: SGM - VH03 Product: Literatuurstudie Praktijkbegeleider:

Nadere informatie

De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie!

De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie! De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie! Angela Fleming en Yvonne Verhulst, Ter Gooi Diëtistendagen 2016 4 De meerwaarde van de diëtist bij de behandeling van de klinische COPD patiënt. Angela

Nadere informatie

Kanker cachexie. een multifactorieel syndroom dat een multidisciplinaire aanpak vereist

Kanker cachexie. een multifactorieel syndroom dat een multidisciplinaire aanpak vereist Kanker cachexie een multifactorieel syndroom dat een multidisciplinaire aanpak vereist Milou Beelen Sportarts MUMC+/oncologische revalidatie Arts-onderzoeker Humane Biologie/NUTRIM Disclosure (potentiële)

Nadere informatie

Effect van voeding en malnutritie op sarcopenie. symposium 'Voeding bij de geriatrische zorgvrager'

Effect van voeding en malnutritie op sarcopenie. symposium 'Voeding bij de geriatrische zorgvrager' Effect van voeding en malnutritie op sarcopenie symposium 'Voeding bij de geriatrische zorgvrager' Stany Perkisas 30/04/2019 Wat moet je straks wijzer zijn? Waarom sarcopenie op een voedingssymposium?

Nadere informatie

GOEDEMORGEN LOAG ONDERVOEDING EN SARCOPENIE

GOEDEMORGEN LOAG ONDERVOEDING EN SARCOPENIE GOEDEMORGEN LOAG ONDERVOEDING EN SARCOPENIE 24 04 13 Welkom + toelichting 09.30 Programma leerdoelen Ondervoeding bij de geriatrische patient MNA EEVR Sarcopenie Consensus Gevolgen diagnostiek Therapie

Nadere informatie

Sarcopenie, ouder worden en training door dr. Jan A. Vos, Inspanningsfysioloog

Sarcopenie, ouder worden en training door dr. Jan A. Vos, Inspanningsfysioloog Sarcopenie, ouder worden en training door dr. Jan A. Vos, Inspanningsfysioloog Inleiding Al decennia lang lezen we regelmatig dat onze generatie weer ouder wordt dan de vorige. Alhoewel er sprake is van

Nadere informatie

Relatie voeding en valpreventie

Relatie voeding en valpreventie Relatie voeding en valpreventie Donderdag 10 oktober 2018 Suzan Bijleveld, diëtist Doel van deze presentatie Signaleren van factoren die de kans op vallen vergroten Voedings- en beweegtips om dit tegen

Nadere informatie

Laag spiermassa in COPD

Laag spiermassa in COPD F Fo dcon Scientific food consultancy Laag spiermassa in COPD Erica Rutten 12 januari 2017 COPD Chronisch bronchitis Emfyseem Het opgeven van sputum gedurende tenminste 3 maanden / jaar en gedurende ten

Nadere informatie

Gezonde voeding voor Rotterdamse ouderen

Gezonde voeding voor Rotterdamse ouderen Gezonde voeding voor Rotterdamse ouderen Canan Ziylan Onderzoeker Kenniscentrum Zorginnovatie Docent HBO Verpleegkunde Evelyne Meynen Beleidsadviseur Publieke Gezondheid, Welzijn en Zorg Festival Rotterdam

Nadere informatie

255 Summary Samenvatting

255 Summary Samenvatting Summary Samenvatting 255 256 Summary SUMMARY Various situations, such as the recovery from illness or rehabilitation after injury, may necessitate a period of physical inactivity in otherwise healthy individuals.

Nadere informatie

Brigitte Wieman. 14 maart 2019, Samen in de breedte. NVD Beleidsmedewerker Utrecht diëtist

Brigitte Wieman. 14 maart 2019, Samen in de breedte. NVD Beleidsmedewerker Utrecht diëtist Brigitte Wieman 14 maart 2019, Samen in de breedte NVD Beleidsmedewerker Utrecht diëtist Kom in beweging en kijk in de etalage van de diëtist Programma De merken van de NVD Kennissynthese voeding Onderzoek

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker Wondzorg Symposium 14 oktober 2014 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of

Nadere informatie

Physiological response after major surgery in the Elderly

Physiological response after major surgery in the Elderly Physiological response after major surgery in the Elderly Dr. HJ (Erik) Hulzebos, Medisch FysioloogF & Drs. JJ (Jaap( Jaap) Dronkers, Fysiotherapeut-Onderzoeker Onderzoeker. 2 1 Toronto Model Genetisch

Nadere informatie

Prepare for the Switch Make the Switch. Keep the Switch. Producten in het sportvastentraject. www.sportvasten.nl

Prepare for the Switch Make the Switch. Keep the Switch. Producten in het sportvastentraject. www.sportvasten.nl Prepare for the Switch Make the Switch Producten in het sportvastentraject Keep the Switch www.sportvasten.nl Inleiding Sportvasten is een trainingsmethode waarmee je de metabole switch van suiker- naar

Nadere informatie

Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013. S. Lonterman; Klinisch Geriater

Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013. S. Lonterman; Klinisch Geriater Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013 Inhoud Presentatie Definitie Ondervoeding Verschillende schalen Ouderen Centrum & Ondervoeding HagaZiekenhuis & Ondervoeding Eigen Onderzoek Voedingsgebied Supplementen

Nadere informatie

Eiwitrijke voeding voor ouderen

Eiwitrijke voeding voor ouderen Eiwitrijke voeding voor ouderen Dr. Canan Ziylan, voedingswetenschapper Onderzoeker Kenniscentrum Zorginnovatie Docent HBO Verpleegkunde Midden-Delfland en de gezonde stad, 9 april 2018 Hoe vaak komt ondervoeding

Nadere informatie

Student login: DDJVCRAI

Student login: DDJVCRAI https://socrative.com/ Student login: DDJVCRAI Malnutritie bij ouderen An Gers diëtiste, docent voeding Thomas More campus Turnhout Er zullen in België in 2050 drie keer meer tachtigjarigen zijn vergeleken

Nadere informatie

Wat is de relatie tussen zuivel en voedingsstoffeninname? Dr. Ir. Joline W.J. Beulens

Wat is de relatie tussen zuivel en voedingsstoffeninname? Dr. Ir. Joline W.J. Beulens Wat is de relatie tussen zuivel en voedingsstoffeninname? Dr. Ir. Joline W.J. Beulens Achtergrond Inname van melk en melkproducten neemt af bij kinderen (Dror & Allen, 2014) Melk en melkproducten rijk

Nadere informatie

Beweging en voeding op recept bij sarcopenie

Beweging en voeding op recept bij sarcopenie Bart Groen, Ellen Schoorel, Verena Lambermont, Jochen Cals Beweging en voeding op recept bij sarcopenie Samenvatting Groen BB, Schoorel E, Lambermont VA, Cals JW. Beweging en voeding op recept: sarcopenie

Nadere informatie

Voeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012

Voeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding bij borstkanker Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding en borstkanker Antioxidanten, het wondermiddel tegen kanker? Anti-oxidanten helpen kanker

Nadere informatie

Introductie. Voorstelronde. Invulling van de avond; Presentatie Anne (training), Presentatie Gerja (voeding),

Introductie. Voorstelronde. Invulling van de avond; Presentatie Anne (training), Presentatie Gerja (voeding), Introdctie Voorstelronde Invlling van de avond; Presentatie Anne (training), Presentatie Gerja (voeding), Testen van spierkracht verdeeld over 4 stations, Advies en tips mee naar his, Presentjes. Goed

Nadere informatie

12-10-2012. Voedingszorg rondom de COPD-patiënt. 2. In welke gold klasse valt mevrouw?

12-10-2012. Voedingszorg rondom de COPD-patiënt. 2. In welke gold klasse valt mevrouw? Voedingszorg rondom de COPD-patiënt Landelijk Diëtisten Netwerk COPD (LDN COPD) Gonnie Geraerts Heleen Froon Paula van Melick Anke Kalisvaart 1. Welke gegevens vraag je na en welke antropometrie voer je

Nadere informatie

Voedingszorg rondom de COPD-patiënt

Voedingszorg rondom de COPD-patiënt Voedingszorg rondom de COPD-patiënt Landelijk Diëtisten Netwerk COPD (LDN COPD) Gonnie Geraerts Heleen Froon Paula van Melick Anke Kalisvaart 1. Welke gegevens vraag je na en welke antropometrie voer je

Nadere informatie

Sportspecifieke voeding Radboud Sportcentrum

Sportspecifieke voeding Radboud Sportcentrum Sportspecifieke voeding Radboud Sportcentrum Dit document gaat over de middelste laag van de sportvoedingspiramide en geeft inzicht in sportspecifieke voeding. De onderste laag van de piramide (basisvoeding)

Nadere informatie

Kick-off symposium Transmuraal zorgpad longaanval COPD Voeding en beweging

Kick-off symposium Transmuraal zorgpad longaanval COPD Voeding en beweging Kick-off symposium Transmuraal zorgpad longaanval COPD Voeding en beweging H. de Blank, diëtist MCH I. Zuliani, diëtist MCH L. Albeda, fysiotherapeut HagaZiekenhuis Disclosure belangen sprekers (potentiële)

Nadere informatie

Summary Type 2 diabetes is a chronic metabolic disease which currently affects approximately 6% of the world population. Type 2 diabetes is primarily

Summary Type 2 diabetes is a chronic metabolic disease which currently affects approximately 6% of the world population. Type 2 diabetes is primarily Summary 135 Summary Type 2 diabetes is a chronic metabolic disease which currently affects approximately 6% of the world population. Type 2 diabetes is primarily characterized by hyperglycemia which is

Nadere informatie

Voeding in vechtsporten

Voeding in vechtsporten Voeding in vechtsporten Hoe je prestaties verbeteren met voeding? Mogelijke voordelen van voeding Goede gezondheid Voldoende energie Optimale spieropbouw Herstel naar de training Betere prestaties Controle

Nadere informatie

MEMO: Inname van nutriënten door de Nederlandse bevolking Resultaten van VCP samen met NEVO-2013

MEMO: Inname van nutriënten door de Nederlandse bevolking Resultaten van VCP samen met NEVO-2013 MEMO: Inname van nutriënten door de Nederlandse bevolking Resultaten van VCP 2007-2010 samen met NEVO-2013 Colofon RIVM 2016 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding:

Nadere informatie

UMC Utrecht in Beweging op de afdeling Geriatrie

UMC Utrecht in Beweging op de afdeling Geriatrie UMC Utrecht in Beweging op de afdeling Geriatrie K. Valkenet, Dr. (Karin), Projectleider C. Drent- van Maanen, Dr. (Clara), Geriater T. Mandersloot (Tim), Seniorverpleegkundige S. Bakker, MSc (Susan),

Nadere informatie

Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015

Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015 Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015 Waar hebben we het over? Gezonde voeding Nieuwe richtlijnen Gezondheidsraad

Nadere informatie

Voeding en personalized prevention

Voeding en personalized prevention Voeding en personalized prevention Dr. Simone G.J. van Breda Afdeling Toxicogenomics, Universiteit Maastricht 17 mei 2018. Inhoud Personalized nutrition Het meten van gezondheid in relatie tot voeding

Nadere informatie

Voedingenwondzorg. Hanneke van Beek Diëtist

Voedingenwondzorg. Hanneke van Beek Diëtist Voedingenwondzorg Hanneke van Beek Diëtist 30-1-2018 Disclosure Hanneke van Beek, diëtist Groene Hart Dieetadvies, gelieerd aan het Groene Hart Ziekenhuis Inhoud -Wonden - Doel behandeling - Voedingstoestand

Nadere informatie

Seminar Op Eigen Kracht

Seminar Op Eigen Kracht Seminar Op Eigen Kracht Anne-Marijke Ambergen Sportdiëtist 1 Fit Consulting A.C. Ambergen-Sportdiëtist VSN 2 Private KNLTB practice Nutritional coaching Tennis players Specialization: Paralympic Sports

Nadere informatie

Dia 1. Dia 2 Wat is voeding: Dia 3. Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema. Koolhydraten

Dia 1. Dia 2 Wat is voeding: Dia 3. Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema. Koolhydraten Dia 1 Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema Dia 2 Wat is voeding: Voeding = alle organische stoffen die je als mens of organisme nodig hebt om energie op te wekken in je

Nadere informatie

SUMMARY Chapter 2 Chapter 3 Chapter 4 Chapter 5 Chapter 6 134

SUMMARY Chapter 2 Chapter 3 Chapter 4 Chapter 5 Chapter 6 134 Summary 133 SUMMARY Aging is accompanied by a progressive decline in skeletal muscle mass, termed sarcopenia, which is associated with functional impairments in daily living activities, the loss of independence,

Nadere informatie

Voeding en prestatie bij turnsters. Shiannah Danen, Augustus 2012

Voeding en prestatie bij turnsters. Shiannah Danen, Augustus 2012 Voeding en prestatie bij turnsters Shiannah Danen, Augustus 2012 Welkom! Even voorstellen Waar komt energie vandaan? Algemene voeding Voeding voor/tijdens en na inspanning Voeding rondom een wedstrijd

Nadere informatie

Resultaten Vierdaagse Onderzoek 2017 Drs. Dominique ten Haaf Drs. Coen Bongers Dr. Jeanne de Vries Prof. Dr. Lisette de Groot Dr.

Resultaten Vierdaagse Onderzoek 2017 Drs. Dominique ten Haaf Drs. Coen Bongers Dr. Jeanne de Vries Prof. Dr. Lisette de Groot Dr. Resultaten Vierdaagse Onderzoek 2017 Drs. Dominique ten Haaf Drs. Coen Bongers Dr. Jeanne de Vries Prof. Dr. Lisette de Groot Dr. Thijs Eijsvogels Prof. Dr. Maria Hopman Voorwoord Afgelopen jaar heeft

Nadere informatie

Ouderen en ondervoeding

Ouderen en ondervoeding Ouderen en ondervoeding Rens Henquet, Kaderarts ouderengeneeskunde Angela van Liempd, Huisarts/medisch directeur RCH Ellen Mathijssen, Diëtist De Wever Inleiding Casus Ondervoeding in de huisartsen praktijk,

Nadere informatie

De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie!

De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie! De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie! Uitgebreide antropometrie in de praktijk: meten is, goed kunnen adviseren in, weten wat te eten! Cora Jonkers Academisch Medisch Centrum Nutritional assessment

Nadere informatie

Sarcopenie Een versleten motor?

Sarcopenie Een versleten motor? Sarcopenie Een versleten motor? Walther Sipers, klinisch geriater Utrecht, 12 januari 2017 Disclosure belangen (poten?ële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante rela?es met bedrijven

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112 111 Ondervoeding is gedefinieerd als een subacute of acute voedingstoestand waarbij een combinatie van onvoldoende voedingsinname en ontstekingsactiviteit heeft geleid tot een afname van de spier- en vetmassa

Nadere informatie

Algemeen Namen van de botstukken Botverbindingen Indeling van de gewrichten 20

Algemeen Namen van de botstukken Botverbindingen Indeling van de gewrichten 20 Inhoud Voorwoord 11 Functionele anatomie 14 1.1. Inleiding 14 1.2. Het skelet 15 1.2.1. Algemeen 15 1.2.2. Namen van de botstukken 15 1.2.3. Botverbindingen 18 1.2.4. Indeling van de gewrichten 20 1.3.

Nadere informatie

Rust roest, bewegen voor gezonder leven! Wat betekent dat voor de zorg aan ouderen? Dr Jita Hoogerduijn

Rust roest, bewegen voor gezonder leven! Wat betekent dat voor de zorg aan ouderen? Dr Jita Hoogerduijn Rust roest, bewegen voor gezonder leven! Wat betekent dat voor de zorg aan ouderen? Dr Jita Hoogerduijn Bewegen: de geest! Bewegen: het lichaam! 1: De enige zekerheid in ons beroep is de constante verandering

Nadere informatie

Naar een effectieve aanpak van ondervoeding bij ouderen

Naar een effectieve aanpak van ondervoeding bij ouderen Naar een effectieve aanpak van ondervoeding bij ouderen kent vaak meerdere oorzaken. Daarom is de aanpak van dit probleem ook complex. De sleutel van het succes ligt bij een individuele aanpak, met een

Nadere informatie

Aan het einde van deze workshop weet u: Welke voedingsaspecten belangrijk zij bij de behandeling en preventie van wonden. Wat de gevolgen zijn van de

Aan het einde van deze workshop weet u: Welke voedingsaspecten belangrijk zij bij de behandeling en preventie van wonden. Wat de gevolgen zijn van de (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk

Nadere informatie

did not differ significantly in the elderly, while urinary pyridoxic acid excretion was lower in young adulls during the higher pmtein intake (21 %

did not differ significantly in the elderly, while urinary pyridoxic acid excretion was lower in young adulls during the higher pmtein intake (21 % Summary Energy intake decreases with age. Since the intake of most nutrients depends on total energy intake, areducedenergy intake in the elderly could result in insufficient intakes of protein, minerals

Nadere informatie

Sportvoeding, Een wereld te winnen

Sportvoeding, Een wereld te winnen NutriSense Benelux Sportvoeding, van Theorie naar Praktijk Een wereld te winnen NutriSense Benelux NutriSense is een ervaren speler in de (sport)voedingsbranche en richt zich op de verkoop en marketing

Nadere informatie

SARCOPENIE BIJ OBESE OUDEREN

SARCOPENIE BIJ OBESE OUDEREN POST-HBO OVERGEWICHT EN OBESITAS SARCOPENIE BIJ OBESE OUDEREN Lisbeth Mathus-Vliegen Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam e.mathus-vliegen@amc.uva.nl 1. EPIDEMIOLOGIE VAN OBESITAS EN OUDERDOM

Nadere informatie

Pure Whey Eiwit - Kennismakingsset

Pure Whey Eiwit - Kennismakingsset Zo ondersteunt Pure Whey Eiwit uw gezondheid Eiwitten zijn belangrijke bouwstoffen voor het lichaam. Ze zijn nodig voor groei, herstel en instandhouding van lichaamscellen en weefsels. Niet voor niets

Nadere informatie

Lichaamssamenstelling van Intensive Care patiënten. Willem Looijaard

Lichaamssamenstelling van Intensive Care patiënten. Willem Looijaard Lichaamssamenstelling van Intensive Care patiënten Willem Looijaard Disclosures Baxter Fresenius-Kabi 2 Dhr. X. Datum Spier 13 / 03 156,7 cm 2 21 / 03 154,2 cm 2 31 / 03 146,8 cm 2 05 / 04 136,3 cm 2 20

Nadere informatie

In de voorgaande twee delen1,2 van deze serie hebben

In de voorgaande twee delen1,2 van deze serie hebben DOOR: GERT E. SCHUITEMAKER Sarcopenie (3) Train de spieren, voed het lichaam Spierafbraak en stille ontsteking (CRP) gaan vaak samen Aan sarcopenie, leeftijdsgebonden eiwitafbraak, wordt meestal pas aandacht

Nadere informatie

zuivel en ondervoeding

zuivel en ondervoeding zuivel en ondervoeding de wetenschappelijke stand van zaken 2 Zuivel en ondervoeding de wetenschappelijke stand van zaken Zuivel en ondervoeding de wetenschappelijke stand van zaken 3 zuivel en ondervoeding

Nadere informatie

Sportvoeding bij Atleten

Sportvoeding bij Atleten Sportvoeding bij Atleten Pallas 67 16 maart 2017 Marlijn van den berg marlijn.vandenberg@gmail.com Voedingsdeskundige Voeding en gezondheid in Wageningen Nu werkzaam bij: Jouw actieve vakantie om je fitter,

Nadere informatie