Uitgangspunten bezuinigingsproces

Transcriptie

1 Uitgangspunten bezuinigingsproces Bijlage bij begroting Gemeente Culemborg

2 Uitgangspunten bezuinigingsproces De begroting laat voor de komende jaren een financieel tekort zien. Waar de begroting voor 2020 nog financieel sluitend lijkt te zijn, loopt het tekort in de jaren daarna op tot ruim Daarbij past een kanttekening over de omvang van het tekort. In de loop van het proces kan het tekort zich namelijk nog verder ontwikkelen en veranderen. In ieder geval is duidelijk dat de noodzaak bestaat om een bezuinigingsproces te doorlopen om de structurele financiële tekorten op te lossen. In deze notitie worden de eerste uitgangspunten voor dit bezuinigingsproces uitgewerkt. Dit voorstel wordt door het college ter besluitvorming aan de raad voorgelegd. Deze uitgangspunten worden daarmee tegelijkertijd met de begroting door de raad vastgesteld. Daarmee heeft de raad vanaf het begin van dit bezuinigingsproces de mogelijkheid om richting te geven aan het proces dat we met elkaar gaan doorlopen. Door gelijktijdig met de begroting te besluiten over dit bezuinigingsproces, laten we duidelijk zien dat we hard aan het werk gaan om onze financiële tekorten op te lossen. Aan de hand van de uitgangspunten wordt het bezuinigingsproces doorlopen. De uitkomsten van dit proces worden verwerkt in de kadernota Dat bepaalt dan ook de tijdlijn van ons bezuinigingsproces. Kort samengevat zijn de 7 uitgangspunten die we nu voorstellen als volgt. Deze worden in het vervolg van deze notitie nader uitgewerkt en toegelicht. 1. Het bezuinigingsproces moet zijn afgerond bij de kadernota 2021, zodat de uitkomsten van het proces hierin kunnen worden verwerkt. 2. We stellen een pakket van bezuinigingen samen, ter hoogte van 3 miljoen. Daarmee creëren we een buffer voor eventuele tegenvallers. 3. We verdelen het bezuinigingspakket in drie categorieën. De overgang naar een volgende categorie vraagt om een nadere afweging. 4. We stellen een projectleider aan die ons bezuinigingsproces begeleidt. 5. We stellen een raadswerkgroep in, waarin alle fracties zijn vertegenwoordigd. Deze raadswerkgroep wordt nauw betrokken bij de uitvoering van het bezuinigingsproces. 6. We bepalen van tevoren het participatieniveau voor het bezuinigingsproces. 7. We werken nauw samen met de provincie bij de uitvoering van het bezuinigingsproces. Gewenste uitkomst De bedoeling van het bezuinigingsproces is om te komen tot een pakket aan bezuinigingsmaatregelen, ombuigingen of verhoging van inkomsten om ons financiële tekort mee op te lossen. 1 We willen echter dat het bezuinigingsproces een pakket aan maatregelen oplevert dat optelt tot een hoger bedrag dan noodzakelijk is voor het financiële tekort dat we op dit moment voorzien. Daarmee zorgen we er voor dat we ook de mogelijkheid hebben om in te grijpen als het financiële gat groter zou worden dan we op dit moment verwachten. We gaan daarom op zoek naar een pakket van bezuinigingen ter hoogte van 3 miljoen euro. Met een verwacht tekort van ruim 2 miljoen euro, geeft dit naar verwachting voldoende ruimte om latere tegenvallers op te vangen. Mocht de marge van 1 miljoen uiteindelijk niet noodzakelijk blijken te zijn, dan kan die ruimte (geheel of gedeeltelijk) worden ingezet voor het raadsprogramma/ nieuw beleid. Ook kan de keuze gemaakt worden om hiermee een structurele buffer aan te leggen om schommelingen in de Algemene Uitkering op te vangen. We willen uiteraard niet meer bezuinigen of ombuigen dan noodzakelijk is. Daarom zullen we de bezuinigingsmaatregelen indelen in drie verschillende categorieën. De eerste categorie bevat bezuinigingsmaatregelen die we sowieso door gaan voeren, omdat deze noodzakelijk zijn om het financiële tekort op te lossen. Deze eerste categorie zal ook ons financiële probleem op moeten lossen 1 Voor het leesgemak schrijven we verder in deze memo over bezuinigingen. Daarmee bedoelen we dan zowel bezuinigingen aan de lastenkant als mogelijkheden om inkomsten te verhogen. 1

3 zoals dat op dat moment in beeld is. Met de huidige kennis zal dit pakket dus maatregelen moeten bevatten ter hoogte van 2 miljoen euro. De tweede categorie bevat maatregelen die op dit moment niet nodig zijn, maar die we wel uit kunnen voeren als het financiële tekort toe zou nemen. De derde categorie bevat bezuinigingsmaatregelen die wel zijn onderzocht, maar waarvan de raad aangeeft dat deze alleen in uiterste noodzaak moeten worden uitgevoerd. De raad stelt de indeling in de drie categorieën vast. De overgang naar een volgende categorie van het bezuinigingsprogramma, wordt uiteraard ook altijd voorgelegd aan de gemeenteraad. Daarmee is de gemeenteraad bij de bezuinigingen continu aan zet om te beslissen of, en zo ja, welke, bezuinigingen worden doorgevoerd. Daarbij kan nog de afweging gemaakt worden om dit alleen te doen bij de stap naar categorie 3 en bij de vaststelling van het bezuinigingsprogramma het college al toestemming te geven om categorie 2 uit te voeren, mocht dit nodig zijn. Besluitvorming hierover zal plaatsvinden bij de vaststelling van het bezuinigingsprogramma. Relevante documenten Voor het bezuinigingsproces zijn verschillende documenten beschikbaar die gebruikt kunnen worden als uitgangspunt voor het zoeken naar bezuinigingen of ombuigingen. De documenten uit de afgelopen periode die hiervoor gebruikt kunnen worden zijn: Uitkomsten ZBB: Een aantal jaar geleden is Zero Based Budgetting toegepast. Bij de voorbereidingen voor de kadernota 2020 heeft de raad al aangegeven de uitkomsten van ZBB te willen betrekken bij wat toen nog de takendissussie-light heette. De ZBB-documenten kunnen inderdaad behulpzaam zijn om op te halen welke posten beïnvloedbaar zijn, welke bezuinigingen toen in beeld waren (en zijn afgevallen) en welke afwegingen hierbij in het verleden zijn gemaakt. Stadsvisie: Begin 2019 is de stadsvisie vastgesteld. Deze kan gebruikt worden om een afwegingkader op te stellen om de bezuinigingsvoorstellen aan te toetsen. Uitgangspunten Kadernota 2020: De kadernota 2020 bevat een aantal financiële uitgangspunten. Deze uitgangspunten geven al enige richting voor het opstellen van een bezuinigingsproces en zullen dan ook gebruikt worden om de eerste richting van het bezuinigingsproces te bepalen. Hierbij betrekken we ook de signalen vanuit de workshop die met de gemeenteraad over dit onderwerp is gehouden op 11 maart. Deze zijn ook verwerkt in de uitgangspunten van de kadernota. BMC-onderzoek: BMC heeft in de afgelopen periode onderzoek gedaan naar de financiële weerbaarheid van onze begroting. Uit het onderzoeksrapport komen verschillende aanbevelingen naar voren. Deze aanbevelingen worden meegenomen in het bezuinigingsproces. Informatienotitie beleidsruimte in beeld: Naar aanleiding van de begroting wordt een nieuwe informatienotitie beleidsruimte in beeld opgesteld. Deze informatienotitie laat snel zien welke posten wel en niet beïnvloedbaar zijn en dus waar wel en waar geen ruimte kan worden gezocht voor bezuinigingen. Circulaires Rijksoverheid: In de komende periode verwachten we ook weer een aantal circulaires van de Rijksoverheid over het gemeentefonds. In ieder geval zal de septembercirculaire verschijnen. De eerstvolgende reguliere circulaire komt dan in mei, hoewel het natuurlijk altijd mogelijk is dat de Rijksoverheid besluit om extra circulaires te verzenden. Aangezien een groot deel van onze inkomsten bestaat uit de uitkering van de Rijksoverheid, zijn dit belangrijke documenten om nader te specificeren hoeveel we moeten bezuinigingen. Beleidsplan sociaal domein: In de komende maanden wordt gewerkt aan een nieuw beleidsplan sociaal domein. Dit beleidsplan moet in december gereed zijn en bevat maatregelen om de kosten voor jeugdzorg en WMO te verlagen. De uitkomsten van dit beleidsplan hebben dan ook gevolgen voor de grootte van het financieel tekort. Kaderbrieven GR en: Uiterlijk op 15 april 2020 moeten de gemeenschappelijke regelingen de algemene financiële kaders toesturen aan de gemeenten. Aangezien onze begroting voor een 2

4 aanzienlijk deel bestaat uit bijdragen aan gemeenschappelijke regelingen, zijn deze kaderbrieven van GR en van belang om te zien hoeveel geld in de komende jaren naar gemeenschappelijke regelingen gaat. Daarbij is in het bijzonder de kaderbrief van BWB van belang. In deze kaderbrief zal de uitkomst van de discussie over de verdeelsleutel van BWB namelijk verwerkt worden. Bezuinigingsproces Verschillende gemeenten hebben op dit moment te maken met de noodzaak om te bezuinigen. Om het wiel niet zelf uit te vinden, maken we gebruik van de ervaringen van het bezuinigingsproces van andere gemeenten. Hierover hebben in de afgelopen periode dan ook eerste gesprekken plaatsgevonden. Naar aanleiding van deze gesprekken komen we dan ook tot de volgende punten die geregeld moeten worden in het bezuinigingsproces. Aanstellen projectleider: Het bezuinigingsproces zal begeleid moeten worden door een projectleider die ervaring heeft met soortgelijke projecten, ons kan helpen om de juiste keuzes te maken en het proces en het tijdspad te regisseren. Op dit moment hebben we hiervoor zelf geen projectleider beschikbaar. We stellen dan ook voor om op korte termijn een projectleider te werven. In de najaarsrapportage en de begroting worden hiervoor financiële middelen beschikbaar gesteld voor 2019 en Raadswerkgroep: Het bezuinigingsproces is in belangrijke mate een proces van de gemeenteraad. De raad heeft immers het budgetrecht en gaat daarmee uiteindelijk over de financiën van de gemeente. Het is daarom van belang dat de raad aan het stuur zit bij het bezuinigingsproces. We stellen dan ook voor om hiervoor een raadswerkgroep in te stellen, die nauw wordt betrokken bij de uitvoering van het bezuinigingsproces. De raadswerkgroep kan daarnaast ook een rol vervullen in bijvoorbeeld de bestuurlijke contacten met de provincie in het kader van het financieel toezicht. We stellen hiervoor een raadswerkgroep samen die bestaat uit vertegenwoordigers van alle fracties. Dit punt wordt verder besproken in het fractievoorzittersoverleg van 7 oktober. Opstellen afwegingskader: Om bezuinigingsvoorstellen te kunnen toetsen, is het van groot belang om een duidelijk afwegingskader te hebben. Op het moment dat we gaan bezuinigen, moeten we namelijk duidelijk hebben aan welke zaken we wel en geen geld uit willen geven. Een duidelijk afwegingskader helpt mee om deze keuzes te maken. Voor ons afwegingkader liggen verschillende bouwstenen klaar. We denken hierbij vooral aan het raadsprogramma, de stadsvisie en de kadernota. Aan de hand van deze documenten willen we aan het begin van het bezuinigingsproces een afwegingskader opstellen, zodat we direct aan de slag kunnen met het toetsen van bezuinigingsmaatregelen. Dit afwegingskader wordt vastgesteld door de gemeenteraad, inclusief een nader plan van aanpak voor het bezuinigingsproces. Bepalen participatieniveau: Voordat we beginnen met het bezuinigingsproces, is het van belang dat we met elkaar vaststellen welk participatieniveau we willen hanteren. Ervaringen van andere gemeenten hierin leren ons dat het van belang is dat raad en college gezamenlijk een sterke rol vervullen in het bezuinigingsproces. Bezuinigingen zijn een complex traject met veel politieke gevoeligheid. Daarnaast kent het bezuinigingsproces een grote tijdsdruk en zou het doorlopen van een traject van participatie op dit vlak met de stad van de werkorganisatie zoveel inspanning vragen dat andere, ook reguliere, taken daar substantieel onder zullen leiden. Ons voorstel is dan ook om de bezuinigingsopdracht primair voor te laten bereiden door college en gemeenteraad en op een later moment inwoners, organisaties en ondernemers te betrekken bij de invulling van de bezuinigingen. Op die manier vervult de gemeenteraad allereerst zijn kaderstellende rol bij het opstellen van een bezuinigingsopdracht en geeft de raad richting over alle beleidsvelden en belangen heen. De uitvoering van de bezuinigingsopgave kan daarna nader worden ingevuld met de stad. 3

5 Betrekken provincie: De provincie houdt toezicht op de financiën van de gemeenten. Eerder is op ambtelijk niveau gesproken met onze provinciaal toezichthouder, om duidelijk te maken dat we voor de komende jaren een uitdaging hebben om te bezuinigen. De provincie heeft daarbij aangegeven met grote belangstelling de financiële situatie van onze gemeente te volgen. Daarnaast denkt de provincie ook graag mee in het bezuinigingsproces. Zo heeft de provincie bij andere gemeenten de bezuinigingsvoorstellen tijdens het proces al getoetst op haalbaarheid en is op bestuurlijk niveau contact geweest tussen de gedeputeerde en de raadswerkgroep. Wij willen ons proces dan ook zo veel mogelijk in gezamenlijkheid met de provincie doorlopen, om gebruik te maken van de ervaring van de provincie en zo een bezuinigingspakket te presenteren dat ook op steun van de provincie kan rekenen. Planning Hieronder vindt u een schematische weergave van het bezuinigingsproces dat we gaan doorlopen. In de tijdlijn is allereerst de planning van bovengenoemde documenten weergegeven. Daarnaast bevat de tijdlijn een overzicht van de stappen die we gaan zetten in het bezuinigingsproces. Bij deze planning is op dit moment uitgegaan van de bestaande planning voor de besluitvorming over de kadernota. In de auditcommissie van 16 september is besproken dat de planning van de kadernota mogelijk 1-2 maanden naar achteren schuift om zo ook de meicirculaire te betrekken bij de kadernota. Als dit het geval is, zal ook het bezuinigingsproces hierop aangepast worden, zodat dit gelijk blijft lopen met de besluitvorming over de kadernota. Oktober November December Januari Februari Maart April Mei Septembercirculaire Informatienotitie Beleidsruimte in Beeld Instellen Raadswerkgroep Aanstellen projectleider Begroting en uitgangspunten bezuinigingsproces Opstellen afwegingskader Beleidsplan sociaal domein Vaststellen afwegingskader en PvA in gemeenteraad Bezuinigingsmaatregelen bespreken met provincie Bestuurlijke afweging bezuinigingsmaatregelen Categoriseren bezuinigingsmaatregelen Concept-Kadernota Kaderbrieven GR en Inspraakavond bezuinigingen Besluitvorming Kadernota Uit bovenstaand schema wordt duidelijk dat we zo snel mogelijk willen beginnen met het bezuinigingsproces. Er moet namelijk een flinke hoeveelheid werk verzet worden voordat we een compleet bezuinigingspakket gereed hebben. Als we dit pakket bij de kadernota willen presenteren, vraagt dit om een snel proces, maar vooral ook om een snelle start hiervan. We stellen dan ook voor om hier na de presentatie van de begroting zo snel mogelijk mee aan de slag te gaan. Daarbij stellen we op korte termijn een raadswerkgroep in, om ook snel met de gemeenteraad door te spreken over de stappen die doorlopen moeten worden. 4