Mijn naam is Popko Hooiveld. Ik werk als leidinggevende bij de Stichting Welzijn en Dienstverlening.

Transcriptie

1 Ouderenzorg - zorgen voor later? Beste mensen, Mijn naam is Popko Hooiveld. Ik werk als leidinggevende bij de Stichting Welzijn en Dienstverlening. Heel kort iets over de stichting. De Stichting Welzijn werkt in en voor 7 gemeenten in Noord Groningen, t.w. Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Eemsmond, Bedum, De Marne en Winsum. Wij leveren twee soorten diensten: maatschappelijk werk en samenlevingsopbouw. We bieden dus aan de ene kant hulp aan mensen van alle leeftijden die dat nodig hebben. Aan de andere kant ondersteunen we mensen en groepen die onderlinge hulp, zorg en dienstverlening zelf willen organiseren. We verbinden mensen en organisaties met elkaar. Daaronder vallen ook de diensten die vrijwilligers binnen onze organisatie uitvoeren, zoals de seniorenvoorlichting. Deze activiteiten vallen onder de noemer samenlevingsopbouw. Wij bieden geen professionele zorg. Ik sta in het programma aangekondigd met een presentatie van ouderenzorg in de komende jaren in de gemeente Winsum. Dit zou kunnen oproepen dat ik wel weet hoe die ouderenzorg er in Winsum precies uit moet komen te zien. Niets is minder waar. Ik zou al die vragen moeten kunnen beantwoorden die de WMO raad heeft verzameld. Ouderenzorg is een zeer breed beleidsterrein. Het is een onderwerp dat te maken heeft en krijgt met grote veranderingen. Gemeenten moeten het beleid gaan uitvoeren er de regie in handen nemen. Tegelijkertijd zijn er minder middelen beschikbaar voor de uitvoering van het beleid. We zien dat nu al aan veranderingen op het gebied van huishoudelijk hulp. Er is een grote rol weggelegd of beter gezegd toegedacht aan de informele zorg. Er wordt meer verwacht van de samenleving. Wat kunnen mensen zelf, zal steeds de vraag zijn. Ook ontwikkelt de scheiding van wonen en zorg zich en wordt het langer zelfstandig blijven wonen ten gevolge van de veranderingen in de Algemene Wet Bijzonder Ziektekosten gestimuleerd. Maar ouderen beïnvloeden zelf ook de ontwikkeling van de ouderenzorg. Ze maken andere keuzes dan in het verleden. Mensen moeten door de verandering van de financiering van de zorg langer zelfstandig blijven wonen, maar mensen kiezen er ook voor om langer zelfstandig te blijven wonen. Dat was in de tijd van mijn grootouders wel anders. We schrijven ons vast in voor het bejaardenhuis was toen de insteek. Door de toenemende levensduur is het perspectief voor ouderen veranderd. Toch ziet dat perspectief er voor de verschillende generaties verschillend uit. Ouderenzorg is een onderwerp waar veel mensen en organisaties bij betrokken zijn. Dat zien we vandaag ook. Een onderwerp dat je samen moet ordenen. Of er nu minder middelen zijn voor de zorg of niet, uiteindelijk gaat het erom dat er goede ouderenzorg is. Wat goede ouderen zorg is en hoe we in de huidige tijd tot die goede zorg kunnen komen is de kern van mijn presentatie. Ik zal een aantal onderwerpen aansnijden die vanuit mijn visie van belang zijn voor de kwaliteit van ouderenzorg van de toekomst. Eerst zal ik het hebben over de kern van de ouderenzorg. Zorg voor ouderen in kwetsbare situaties en het investeren in preventieve activiteiten (voorzorg). Door nieuwe verantwoordelijkheden die gemeenten krijgen en de verwachtingen richting de inzet van de samenleving ontstaan er nieuwe verhoudingen tussen inwoners, gemeenten en organisaties (zeggenschap). Dat zal het tweede onderwerp zijn. Tenslotte zal ik het hebben over de infrastructuur die nodig is om vorm te geven aan die goede ouderenzorg. Dan gaat het over samenhang, kwaliteit en doelmatigheid van de dienstverlening. Onder dienstverlening versta ik ook de vrijwillige inzet en de informele dienstverlening van inwoners onder elkaar. We worden steeds ouder. Dat is een ongekend succes als vrucht van een betere gezondheid en goede leefomstandigheden. We ervaren dat eigenlijk als heel gewoon, maar het is heel bijzonder als we in de wereld om ons heen kijken. Bij dat succes hoort een goede zorg. De maatschappij kan niet bestaan zonder goede zorg. De zorg is noodzakelijk voor het lichamelijk en geestelijk welzijn van de mens. Zonder zorg en gezonde voeding zou de mens niet zo oud kunnen worden. 1

2 Zorg kent veel vormen zoals het bieden van verplegende zorg aan hulpbehoevende mensen die toch zo lang mogelijk thuis willen blijven wonen, ofwel de thuiszorg. Voor mensen met een beperking kan een aangepaste woning soms een oplossing bieden om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen. Zorg is het ook wanneer een ander of een aantal mensen samen de moeite doen om een naaste lichamelijk en geestelijk in goede conditie te houden, soms door hem of haar in huis op te nemen. De zorg voor het gezin, de zorg voor eenzame mensen of stervensbegeleiding zijn allemaal vormen van zorg. Het bevorderen en onderhouden van lichamelijk en geestelijk welzijn is de kern van zorg en ook de kern van de ouderenzorg. Maar waar hebben we het eigenlijk over als we het over ouderenzorg hebben. Wie zijn de ouderen en waar moet de ouderenzorg zich op richten. Als definitie voor ouderen hebben we het, ook al is de AOW-leeftijd verhoogd, nog steeds over mensen van 65 jaar en ouder. Maar als we het over ouderenzorg hebben gaat het dan vooral over kwetsbare ouderen of hebben we het ook over het preventieve deel van de ouderenzorg? Het gaat over beide. Wanneer zijn mensen kwetsbaar? Maar even een definitie. Kwetsbare ouderen zijn oudere mensen met een verminderde regie (of verlies aan regie) over het eigen leven met een veelzijdige hulp- en zorgbehoefte. Kwetsbaar wordt men meestal niet plotseling. Over het algemeen is er een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen, opname, overlijden). Dus de lichamelijke en geestelijke gezondheid zijn bepalend voor het ontstaan van kwetsbaarheid. Kwetsbaarheid is niet gebonden aan leeftijd maar wordt door de situatie bepaald. Een oudere die aan een rolstoel gebonden is, is niet op voorhand kwetsbaar. Als zo iemand een goed persoonlijk netwerk heeft en nog aan allerlei activiteiten mee doet is van kwetsbaarheid geen sprake. Kwetsbaarheid wordt onder andere beïnvloed door gevoelens van eenzaamheid, afname van gezondheid onder meer door armoede en ondervoeding, gevoelens van onveiligheid of overbelasting vanwege zorg voor een ander in de thuissituatie. Onder ouderen in Nederland: voelen van de 2,6 miljoen ouderen zich eenzaam leven ouderen in armoede met kans op ondervoeding Voelt 20% van de ouderen zich onveilig dementie is aan de orde bij ouderen; 82% van de mantelzorgers van mensen met dementie is overbelast. Deze situaties waarin kwetsbaarheid aan de orde is of kan komen zijn voor ons als welzijnsorganisatie in de werkpraktijk herkenbaar. Uiteindelijk is een minderheid van de ouderen kwetsbaar. Velen van hen worden opgevangen in verzorging en verpleeghuizen. Veel mensen die buiten de aandacht van verzorgings- en verpleeghuizen vallen zouden in een minder kwetsbare positie komen door het versterken van preventie in de ouderenzorg. Preventie kent veel invalshoeken. Men noemt het ook wel voorzorg. Investeren voor de zorg aan. Ik vind dat wel een mooi begrip. Belangrijk is dat de professionele omgeving en vooral de sociale omgeving zich richt op preventie. Dat wil wat mij betreft allereerst zeggen dat de samenleving laagdrempelige activiteiten organiseert. Dat kunnen activiteiten van allerlei aard zijn. Sosen, ouderen bezoeken ouderen, telefooncirkels, klussen- diensten en ga zo maar door. Activiteiten voor alleen ouderen, maar ook allerlei gecombineerde activiteiten. Jongeren vinden het leuk wat samen met ouderen te doen. Meehelpen aan het verbeteren van digitale vaardigheden bijvoorbeeld. Mee blijven doen in de samenleving is een groot goed. Als het organiseren door de samenleving onvoldoende vanzelf gebeurt of stroef loopt dan moet het worden gestimuleerd. Een opbouwwerker, maatschappelijk werker of een wijkverpleegster die signaleren waar eenzaamheid is, en die mensen bij elkaar brengen, is een prima aanvulling op wat de samenleving doet en kan. 2

3 Eenzaamheidbestrijding is voor de toekomst een speerpunt binnen de ouderenzorg. Hulp- en zorgverleners doen het niet alleen. Bij goede ouderenzorg worden in zorgverlening de familie of omgeving bij het vormgeven van preventieve activiteiten betrokken. Van groot belang is de informatievoorziening voor ouderen. Zij moeten op de hoogte zijn van de activiteiten. Het gebruik van moderne sociale media zoals de tablet kan worden gestimuleerd, maar ook de traditionele vormen van informatieverstrekking zoals de dorpskrantjes blijven van belang. Ook materiële zekerheid is een belangrijk aspect van goede ouderenzorg. Armoede en de gevolgen ervan moeten worden gesignaleerd. Ouderen van nu en morgen. Hoe kijken ouderen zelf naar het ouder worden? Lichamelijke achteruitgang is een kenmerk van ouder worden, iets dat we al joggend en fittnesend en koersballend accepteren. Maar leren, werken, zorgen, ontspannen en bezinnen horen bij alle levensfasen. Dat betekent dat we omgaan met die lichamelijke veranderingen en de dingen blijven doen die bij ons passen. De wetenschap doet veel onderzoek naar de ouder wordende mens. Generaties hebben verschillende manieren van kijken naar ouder worden. Daar zullen we rekening mee moeten houden. Ook binnen generaties zien we verschillen. Ik beperk me nu tot de nieuwe generatie ouderen die is geboren tussen 1946 en 1954, de zogenoemde babyboomers. Zij hebben andere stijlvoorkeuren, waarden en opvattingen dan de huidige generatie ouderen. Ze zijn: maatschappelijk betrokken en willen dat blijven; gericht op zelfbeschikking; mondig en actief. Binnen de babyboomgeneratie wordt weer onderscheid gemaakt tussen de traditionele oudere, de moderne en de postmoderne ouderen. De traditionele oudere heeft veel sociale contacten in de directe omgeving en ze vallen voor zorg bij voorkeur terug op kinderen en familie. De moderne oudere is gericht op comfort en nog niet bezig met de zorgvraag. De post moderne oudere is sterk gericht op vitaliteit en gezondheid en wil de zorgvraag zelf regelen (autonomie) met het eigen netwerk dus niet in eerste instantie de familie. Voor de gehele nieuwe generatie geldt dat men zich alleen thuis zal voelen in woon- en zorgvormen die aangepast zijn aan hun eigen specifieke voorkeuren. De modernen zullen op termijn de grootste groep gaan vormen. Dus de groep die zich nog niet oriënteert op de zorgvraag. Dus de groep die denkt in zorgen voor later. Het zelfstandig wonen staat bij allen centraal. Zelfstandig blijven wonen wordt bij het ouder worden dus ervaren als een voorwaarde voor het vorm geven van eigen welzijn. Daar ligt een opdracht voor de vele betrokken partijen rond wonen, zorg en welzijn. Woonkwaliteit met bijvoorbeeld de nodige domotica, technische gemak voorzieningen, is essentieel voor preventie. De nieuwe generatie ouderen is zoals gezegd betrokken en wil actief blijven. Senioren waren nog nooit eerder zo energiek. Het leven heeft mensen bagage meegegeven. Die ervaring en denkkracht verdient maatschappelijke benutting. Vanuit die gedachte hebben we studenten van de Hanze Hogeschool die de specialisatie Healthy ageing/gezond ouder worden volgen, gevraagd een onderzoek te doen in de gemeente De Marne en Winsum. Een onderzoek naar de bereidheid bij de babyboomgeneratie om zich in te zetten als vrijwilliger. De studenten zullen straks kort de uitkomsten presenteren. Dat men actief wil blijven wordt vanuit het onderzoek al onderstreept door het feit dat een aantal babyboomers aan het studeren zijn. We bevinden ons in een tijd waarin nieuwe verhoudingen en verantwoordelijkheden vorm krijgen. Als het om vormgeven van goede zorg gaat heeft de gemeente een regisserende rol. Een rol die vorm krijgt vanuit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Deze wet wil burgers en maatschappelijke organisaties bij het beleid betrekken. Niet alleen door hen een rol te geven bij 3

4 de voorbereiding van beleid, maar ook door de mogelijkheid te geven beleids voorstellen te doen. Samenwerken is een belangrijk punt in de WMO. Van de samenleving wordt zeker als het om het bieden van informele zorg grote inspanningen verwacht. We kantelen, om het woord maar weer eens te gebruiken, van een aanbod gerichte zorg naar een vraag en behoefte gerichte zorg. Hoe gaat de gemeente haar regie rol daarin vorm geven? Daar zijn keuzes in te maken. Een naar mijn idee passende mogelijkheid is het vormgeven van zogenaamd betekenis gestuurd beleid. Betekenis gestuurd beleid betekent niet een groep ouderen bijeen roepen en ze laten vertellen wat ze er van vinden, maar betekenis gestuurd beleid gaat om het gezamenlijk onderzoeken van een of meerdere vraagstukken binnen het kader van goed ouder worden. Als voorbeeld kan het werken aan het voorkomen van eenzaamheid worden genomen. Hoe ziet dat er uit, welke ervaringen zijn er, wie kan wat er in betekenen. Betekenis gestuurd beleid gaat uit van gezamenlijke leerprocessen van bewoners, instellingen en overheid. Misschien moeten we bijvoorbeeld vooral leren die eenzaamheid te onderkennen en bespreekbaar te maken en moet dat vanuit het beleid mogelijk worden gemaakt. Tenslotte gaat goede ouderenzorg ook over de samenhang in de dienstverlening en de kwaliteit en doelmatigheid van de aanbieders van wonen, welzijn en zorgvoorzieningen Het is een onderwerp waar op zich al een of meerdere bijeenkomsten aan te besteden zijn. Ik noem een aantal onderwerpen die ik in het kader van goede ouderenzorg verder uitgewerkt zou willen zien. Ondersteuning bieden in de thuissituatie van mensen zal meer en meer de praktijk van werken worden. De omgeving zal meer en meer een rol gaan spelen. Het lijkt mij van belang dat we de zorg en dienstverlening meer gaan coördineren. De dienstverleners kennen de knelsituaties in de dorpen en stemmen die onderling af. Dit roept een beeld op van sociale teams: beroepskrachten van verschillende organisaties die er herkenbaar voor alle bewoners en dus ook voor ouderen zijn. Vanuit die kennis over concrete situaties kunnen de werkers zich gemakkelijker verbinden met vragen en mogelijkheden uit de samenleving. Ouderen, mantelzorgers, vrijwilligers en professionals werken samen om informele zorg te organiseren. Bewoners moeten ook vanuit zo n team kunnen worden ondersteund. Mensen leren om zorgvragen te stellen aan een medebewoner bijvoorbeeld. Dat blijkt nog niet zo gemakkelijk te gaan. Een belangrijk punt in het kader van de kwaliteit en doelmatigheid van de dienstverlening is dat ouderen toegang hebben tot zorg en welzijn voorzieningen die beschikbaar en betaalbaar zijn. Ouderen dienen zoals eerder aangegeven goed geïnformeerd over het aanbod van zorg en welzijn. Bij het realiseren van goede zorg is het nodig dat de overheid de toegankelijkheid van zorg en welzijn voor alle ouderen garandeert. Ouderen moeten dicht bij huis terecht kunnen voor basale zorg en voor doorverwijzing naar gespecialiseerde zorg. Ook daarin zou een sociaal team de rol kunnen spelen. Alle ouderen moeten gemakkelijk gebouwen in kunnen waar zorg en welzijn geleverd worden. Dit is ook zo n voorwaarde als het om doelmatigheid gaat. Het zorgen welzijnsaanbod houdt rekening met de diversiteit onder ouderen, zoals verschil in afkomst en de persoonlijke geschiedenis. Ook zouden alle ouderen toegang moeten hebben tot levensloopbestendige woningen, ongeacht hun financiële situatie. Kwaliteit en doelmatigheid realiseren betekent ook dat hulp- en dienstverleners effectieve werkwijzen gebruiken die aansluiten bij de behoeften van ouderen. Ouderen ontvangen zorg op maat tijdig en gericht op hun individuele behoeften en belastbaarheid. Als ouderen anderen willen ontmoeten kan dagopvang goed zijn, maar kan bezoek in de thuissituatie misschien wel beter passen. Goede zorg samengevat: Uitgangspunt voor de ouderenzorg zullen kwetsbare ouderen maar ook het voorkomen van kwetsbaarheid moeten zijn. Eenzaamheid, materiele zekerheden en de woonkwaliteit zijn de speerpunten voor beleid. 4

5 Goede ouderenzorg ontstaat door de zeggenschap van ouderen te vergroten en hun zeggingskracht te benutten. Dat geldt voor hulp, meedoen en beleid. De samenhang en effectiviteit in hulp- en dienstverlening kan worden vergroot door intensieve samenwerking tussen gemeente, ouderen, dorpsbewoners, vrijwilligersorganisaties en de professionele hulp- en dienstverlening door vormgeven van betekenis gestuurd beleid. Aanbieders van wonen, welzijn en zorgvoorzieningen coördineren in het kader van één situatie één plan hun dorpsgerichte zorg- en dienstverlening. Ik ben me er van bewust dat ik veel heb aangesneden en dat ik er niet diep op in ben gegaan. Ik weet dat veel van wat ik als een soort ideaal beeld schets ook al voorhanden is in Winsum. Er gebeurt bijvoorbeeld al heel veel op het terrein van ouderen uitgevoerd door vrijwilligers. Ik dank u voor uw aandacht en ik hoop dat ik input heb geleverd voor een goed gesprek over de vormgeving van goede ouderenzorg. 5