Aanbevelingen Uitvoeringskosten

Transcriptie

1 PENSIOENFEDERATIE Aanbevelingen Uitvoeringskosten Nadere uitwerking kosten vermogensbeheer herziene versie met aanvullingen 2013

2 Pensioenfederatie De Pensioenfederatie is sinds eind 2010 de overkoepelende belangenbehartiger van de Nederlandse pensioenfondsen. De Pensioenfederatie is voortgekomen uit een samenwerking van de koepels voor bedrijfstak- (Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen VB), beroeps- (Unie van Beroepspensioenfondsen UvB) en ondernemingspensioenfondsen (Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen OPF). Cijfers De Pensioenfederatie behartigt namens circa 400 Nederlandse pensioenfondsen de belangen van 5,8 miljoen deelnemers, 2,7 miljoen gepensioneerden en 8,6 miljoen gewezen deelnemers. Circa 80% van alle werkenden is aangesloten bij een collectief pensioenfonds. De pensioenfondsen van de Pensioenfederatie beheren samen ca. 950 miljard euro (ultimo Q4 2012). Deze uitgave is tot stand gekomen met medewerking van Eric Veldpaus (APG). Daarnaast bedankt de Pensioenfederatie Anne Laning (TKPI) en Frits Meerdink (PGGM). Contactinformatie Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag Postbus AD Den Haag T +31 (0) info@pensioenfederatie.nl

3 PENSIOENFEDERATIE oktober 2013

4 INHOUD 4

5 INHOUD Inleiding 6 Hoofdstuk 1 Comply or explain 9 Hoofdstuk 2 Diversen 13 Hoofdstuk 3 Vermogensbeheerstructuren 21 Hoofdstuk 4 Kosten van vermogensbeheer 25 Hoofdstuk 5 Alternatieve beleggingen 37 Hoofdstuk 6 Transactiekosten 59 Hoofdstuk 7 Overige onderwerpen 73 Bijlagen 81 1 Voorbeeld 1 rapportage aan het Bestuur pensioenfonds 82 2 Voorbeeld 2 rapportage aan het Bestuur pensioenfonds 84 3 Aanbevelingen uitvoeringskosten Rapportage format DNB 88 5

6 INLEIDING In 2011 heeft de Pensioenfederatie de Aanbevelingen Uitvoeringskosten gepresenteerd. In 2012 is een nadere uitwerking kosten vermogensbeheer gemaakt. Over het boekjaar 2011 hebben veel fondsen ervaring opgedaan met de Aanbevelingen. Hierbij bleek de behoefte om de Nadere uitwerking uit te breiden. In deze uitgave is daarom de oorspronkelijke tekst met een aantal nieuwe onderwerpen en extra toelichting aangevuld. De nieuwe tekst is weergegeven in blauw. Pensioenfondsen hebben, in vergelijking met het door de Pensioenfederatie aangegeven ambitieniveau, over 2011 en 2012 voortvarend 1 over de uitvoeringskosten gerapporteerd in de jaarverslagen. Verbeteringen ten aanzien van het kwalitatieve gedeelte zijn zeker nog mogelijk. In de afgelopen periode is door de Pensioenfederatie bij belanghebbenden getoetst wat de ervaringen met de Nadere uitwerking zijn geweest bij het opstellen van de jaarverslagen over 2011 en Op basis van deze inventarisatie is besloten een aantal kostensoorten verder uit te werken in deze uitgave. Teneinde te voorkomen dat meerdere brochures geraadpleegd dienen te worden zijn de aanvul- 1 Op basis van onderzoek door Laning, Langendijk en Grobbe blijkt dat aanzienlijk meer pensioenfondsen de kosten conform de Aanbevelingen rapporteren dan het voor 2011 gestelde ambitieniveau. In de jaarverslagen 2012 is over weer een groter deel kostentransparantie gegeven. 6

7 lingen toegevoegd aan de tekst van de Nadere uitwerking. Ook nieuwe ontwikkelingen zijn verwerkt in deze versie. Primair is het bestuur van het pensioenfonds verantwoordelijk voor de kosten van het vermogensbeheer en de rapportage hierover. Zij vragen de uitvoeringsorganisatie en/of vermogensbeheerder naar de relevante gegevens, zowel ten behoeve van beleidsmatige beslissingen als voor het jaarverslag. De wijze waarop de kosten worden gepresenteerd in een jaarverslag, jaarrekening of een andere uitingsvorm, is aan het bestuur van het pensioenfonds met inachtneming van relevante verslaggevingsregels. De komende jaren zal binnen de pensioensector aandacht voor kostentransparantie blijven bestaan. Het rapporteren van de kosten door alle pensioenfondsen overeenkomstig de Aanbevelingen uitvoeringskosten 2011 zal enige jaren in beslag nemen. Jaarlijks zal een evaluatie van de rapportages over de kosten vermogensbeheer plaatsvinden en indien noodzakelijk verdere aanscherping van definities. Ideeën en suggesties Zoals uit deze publicatie duidelijk wordt, is de pensioensector voortdurend bezig de Aanbevelingen Uitvoeringskosten verder te specificeren. Als u als gebruiker van de Aanbevelingen suggesties voor verbetering heeft, kunt u deze kenbaar maken bij de Pensioenfederatie via info@pensioenfederatie.nl. 7

8 8

9 1 Comply or explain 9

10 Het rapporteren van de kosten op een gedetailleerd niveau is complex. Binnen de sector is sprake van een variëteit van grote tot kleine uitvoeringsorganisaties en pensioenfondsen. Deze Nadere uitwerking is opgesteld met als doel de gehele pensioensector in staat te stellen de uitvoeringskosten transparant en op vergelijkbare wijze te rapporteren. Teneinde het inzicht in de beleggingskosten te verkrijgen zal vooralsnog bij enkele kostensoorten en kostencategorieën in meer of mindere mate moeten worden gewerkt met schattingen, die in deze Nadere uitwerking op een aantal plaatsen zijn benoemd. Dit geldt met name voor het bepalen van de transactiekosten bij onder andere de vastrentende waarden maar ook voor kosten van onderliggende managers bij beleggingscategorieën zoals private equity en hedge fondsen. In de komende jaren kan worden volstaan met het hanteren van een schatting, indien de noodzakelijke informatie nog niet bij het bestuur van het pensioenfonds wordt verkregen van de betreffende vermogensbeheerder. In de komende periode moeten naar de mening van de Pensioenfederatie met de betreffende vermogensbeheerders echter gesprekken opgestart worden teneinde op redelijke termijn wel alle kosten gerapporteerd te krijgen. De Pensioenfederatie beveelt aan dat pensioenfondsen de kosten overeenkomstig de aanbevelingen transparant rapporteren door middel van één of meer overzichten met daarbij een (korte) toelichting van de gehanteerde grondslagen. Wanneer het inzicht in de kosten nog niet volledig is of omwille van bijvoorbeeld contractuele bepalingen (nog) niet mogelijk, wordt verzocht een schatting van de kosten alsmede een toelichting in het verslag met betrekking tot de kosten op te nemen. In dat geval moet dan tevens zichtbaar worden gemaakt welk deel van de kosten geschat is en welk deel gemeten. 10

11 Enkele voorbeelden van toelichtingen op schattingen. Voorbeeld 1 Bij beleggingen in private equity met een marktwaarde van EUR 500 mln. zijn de kosten van de onderliggende managers niet beschikbaar. Voor de kosten is de standaard fee ad. 1,5% van de Pensioenfederatie gebruikt hetgeen leidt tot EUR 7,5 mln. management fee onderliggende managers. Voorbeeld 2 De kosten vermogensbeheer bedragen EUR 14 mln. die voor 30% bestaan uit kosten die zijn gefactureerd en voor 70% gebaseerd op schattingen overeenkomstig gehanteerde modellen. Kostentransparantie zoals hier uitgewerkt, heeft een andere insteek dan kostenverantwoording in de jaarrekening. In het bestuursverslag geldt het principe: waar je opbrengsten hebt, saldeer je niet. In jaarrekeningen mogen volgens Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving 610 bepaalde kosten worden verrekend met opbrengsten, terwijl dit hier niet het geval is. In het bestuursverslag moet worden vermeld wat de impact is van salderingen, zodat de relatie duidelijk is met de kosten die blijken uit de jaarrekening. 11

12 12

13 2 Diversen 13

14 GENERIEKE UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van de Aanbevelingen en de Nadere uitwerking is uitgegaan van een aantal generieke uitgangspunten. Bij specifieke onderwerpen die niet beschreven zijn, kan de lezer zelf een keuze maken gebaseerd op onderstaande uitgangspunten. 2.1 GEEN SALDERING OPBRENGSTEN MET KOSTEN Bij het transparant maken van kosten is het noodzakelijk dat kosten niet worden gesaldeerd met opbrengsten. Een van de fundamentele uitgangspunten is dat de kosten separaat gerapporteerd moeten worden. Hieronder twee voorbeelden: Uitvoeringsorganisatie vormt een deelneming van het pensioenfonds Binnen Nederland is in een aantal gevallen het pensioenfonds aandeelhouder van de uitvoeringsorganisatie. Door deze verhouding kan het pensioenfonds derhalve dividend ontvangen van de uitvoeringsorganisatie. Deze opbrengsten worden echter niet gesaldeerd met de uitvoeringskosten die door de uitvoeringsorganisatie bij het pensioenfonds in rekening worden gebracht. Securities lending inkomsten met bewaarloon In geval van securities lending activiteiten is het niet ongebruikelijk de opbrengst die ontvangen wordt uit hoofde van securities lening direct in mindering te brengen van het bewaarloon. Conform het uitgangspunt niet salderen dienen de inkomsten uit hoofde van securities lending te worden aangemerkt als opbrengsten en het bewaarloon geheel gerapporteerd te worden als kosten vermogensbeheer. 14

15 2.2 SCHATTEN VAN DE TOTALE KOSTEN Het rapporteren van de kosten op een gedetailleerd niveau is complex. Binnen de sector is sprake van een variëteit van grote tot kleine uitvoeringsorganisaties en pensioenfondsen. De AFM 2 heeft gesteld dat met name de kleinere pensioenfondsen onvoldoende zicht hebben op de daadwerkelijke beleggingskosten omdat vermogensbeheerders en externe managers kosten onzichtbaar verrekenen in netto rendementen. De Pensioenfederatie beveelt aan dat pensioenfondsen de kosten overeenkomstig de Aanbevelingen transparant rapporteren met daarbij een toelichting van de gehanteerde grondslagen. Wanneer het inzicht in de kosten nog niet volledig is of omwille van bijvoorbeeld contractuele bepalingen (nog) niet mogelijk, wordt een schatting van de kosten alsmede een toelichting in het verslag 3 met betrekking tot de kosten opgenomen. In dat geval wordt aanbevolen aan te geven welk deel van de kosten met forfaitaire opslagen of percentages is geschat en van welk deel de werkelijke kosten bekend zijn, bijvoorbeeld op basis van een overeenkomst. 2.3 GEEN LIMITATIEVE OPSOMMING In de tot nu toe verschenen Aanbevelingen is niet aan alle beleggingscategorieën specifiek aandacht besteed. In de praktijk bestaan nog talloze varianten, maar ook andere (nieuwe) beleggingscategorieën, die hier niet verder zijn 2 Publicatie AFM april 2011 Kosten pensioenfondsen verdienen meer aandacht. 3 Pensioenfondsen wordt verzocht in het jaarlijkse Bestuursverslag aandacht te besteden aan kostentransparantie overeenkomstig deze aanbevelingen. Het staat besturen vrij daarnaast op andere wijze, bijvoorbeeld via hun website, gedetailleerder inzicht te geven. 15

16 uitgewerkt. Indien twijfels bestaan over de reikwijdte van de kosten kan wellicht de volgende vraag worden gesteld. Wat zijn de totale kosten (direct en indirect) voor het pensioenfonds om te kunnen beleggen in de betreffende beleggingscategorie? GEBRUIK MAKEN VAN BESTAANDE RAPPORTAGESTANDAARDEN In de afgelopen jaren zijn, mede door toenemende allocatie naar alternatieve beleggingen, organisaties ontstaan die o.a. rapportagestandaarden voor de desbetreffende beleggingscategorie hebben vastgesteld. Hier wordt zoveel als mogelijk gebruik van gemaakt waarmee wordt voorkomen dat aanvullende nieuwe rapportages moeten worden opgeleverd. 5 Vanaf boekjaar 2012 dienen pensioenfondsen ook in de FTK-staten gedetailleerde aandacht te schenken aan uitvoeringskosten. In jaarstaat J402 dienen per beleggingscategorie algemene kosten, prestatieafhankelijke vergoedingen en transactiekosten te worden gerapporteerd. De opzet van J402 is weergegeven in bijlage 4. DNB hanteert hierbij dezelfde definities als in de Aanbevelingen zijn vastgelegd. 2.5 PRAKTISCH UITVOERBAAR Ten slotte is één van de uitgangspunten dat de aanwijzingen praktisch uitvoerbaar moeten zijn. Dit betekent dat zoveel mogelijk eenvoudige modellen gehanteerd worden 4 Een andere vraag zou kunnen zijn: wie verdient er aan het pensioenfonds bij het beleggen in de betreffende beleggingscategorie. 5 Indien de huidige rapportagestandaard nog niet alle relevante informatie bevat, zal in overleg worden getreden met de betreffende organisatie met als doel de rapportage dusdanig aan te passen zodat alle informatie over vermogensbeheerkosten alsmede transactiekosten beschikbaar is. 16

17 voor het berekenen van de (geschatte) kosten. Een goede benadering is voldoende. Een arbeidsintensieve berekening op basis van een complex model is voor het verkrijgen van inzicht in de uitvoeringskosten niet noodzakelijk. ALGEMENE KOSTEN PENSIOENFONDS 2.6 ALGEMENE KOSTEN Kosten bestuur en commissies Binnen een pensioenfonds is sprake van verschillende organen en commissies die betrokken zijn bij het besturen van het pensioenfonds. Zo is naast het Pensioenfondsbestuur vaak sprake van een auditcommissie, een verantwoordingsorgaan en een Beleggingscommissie. De vacatiegelden alsmede de kosten van externe commissieleden (externe adviseurs) worden als Bestuurskosten gerapporteerd. Kosten bestuursbureau Indien sprake is van een bestuursbureau, worden hiervoor kosten gemaakt. Onder kosten bestuursbureau worden naast de personeelskosten eveneens aangemerkt de kosten van huisvesting, automatisering en administratie etc.. Wanneer het bestuursbureau (van een OPF) gebruik maakt van huisvesting en faciliteiten van het bedrijf dienen de kosten hiervan geschat en meegenomen te worden. Kosten externe adviseurs Ter ondersteuning van beleid worden diverse specialisten ingehuurd of wordt de dienst als onderdeel van de SLA geleverd door de uitvoeringsorganisatie. Deze kosten worden gezien als algemene kosten van het pensioenfonds omdat vaak geen splitsing te maken is tussen de kosten pensioenbeheer en kosten vermogensbeheer. 17

18 Kosten toezichthouders Door de pensioenfondsen dienen, o.a. afhankelijk van de omvang van het betreffende pensioenfonds, bijdrage betaald te worden inzake toezichtkosten. Zowel De Nederlandsche Bank (DNB) alsmede de Autoriteit Financiële Markten (AFM) ontvangt een vergoeding voor het uit oefenen van het toezicht. 2.7 VERDELING VAN DE ALGEMENE KOSTEN OVER PENSIOENBEHEER EN VERMOGENSBEHEER Algemene kosten zijn vaak moeilijk toe te rekenen aan vermogensbeheer of pensioenbeheer. De totale kosten van het bestuur, bestuursbureau, adviseurs en toezichthouders worden naar rato toegerekend aan kosten pensioenbeheer en kosten vermogensbeheer. De verdeling kan, gezien de vaak beperkte omvang van deze kosten ten opzichte van de totale kosten, met behulp van eenvoudige verdeelsleutels plaatsvinden. Indien bijvoorbeeld de verhouding pensioenbeheerskosten : vermogensbeheer 1:4 is, kan deze zelfde verhouding worden toegepast bij de verdeling van deze categorie kosten. Bijvoorbeeld: Algemene kosten: 10 miljoen Pensioenbeheer: 50 miljoen Vermogensbeheer: 200 miljoen De algemene kosten worden verdeeld 1:4, dus 2 mln naar pensioenbeheer (wordt 52 mln) en 8 mln naar vermogensbeheer (wordt 208 mln). 18

19 KOSTEN PENSIOEN BEHEER 2.8 INTEGRALE KOSTEN IN DE ADMINISTRATIE De kosten van het voeren van de pensioenadministratie worden in de regel vastgelegd in de financiële administratie en kunnen dan ook in de jaarrekening als zodanig worden gerapporteerd. Alleen bij volledig herverzekerde fondsen kan dit anders zijn (zie hoofdstuk 10.6). In de regel is geen sprake van saldering van kosten met opbrengsten. 2.9 INVESTERINGEN IN PENSIOENREGELING De kosten van pensioenbeheer kunnen sterk worden beïnvloed door o.a. (noodzakelijke) investeringen in de systemen. Door nieuwe wetgeving, het vereenvoudigen of verhogen van de complexiteit van de pensioenregeling, is het wellicht noodzakelijk dat systeemaanpassingen worden doorgevoerd. Deze investeringen kunnen aanzienlijke invloed hebben op de kosten per deelnemer. Het advies is deze, vaak éénmalige, kosten toe te lichten in het verslag. Deze toelichting kan bestaan uit het vermelden van de reden van investering, alsmede een vooruitzicht ten aanzien van de ontwikkeling van de kosten in de komende jaren als gevolg van de desbetreffende investering. Deze kosten kunnen volgens algemene verslaggevingsbepalingen (BW2 en RJ) geactiveerd worden en over meerdere jaren aan het resultaat worden toegerekend KOSTEN PER DEELNEMER, GEPENSIONEERDE EN SLAPER In de Aanbevelingen is aangegeven dat de kosten van pensioenbeheer berekend dienen te worden op basis van het 19

20 aantal actieve deelnemers en gepensioneerden. Bewust is hier gekozen voor het achterwege laten van het meenemen van de slapers. De onderlinge vergelijkbaarheid van kosten verandert niet door de slapers buiten beschouwing te laten. En volledig meetellen van de slapers geeft een vertekend beeld van de kosten. Daarom is gekozen voor een simpele definitie van het aantal deelnemers. Binnen de pensioenfondsenpopulatie is echter sprake van pensioenfondsen met een relatief hoog aandeel slapers. In dit geval is het mogelijk om naast de definitie van de Pensioenfederatie eveneens de berekening op te nemen waarbij wel rekening wordt gehouden met de slapers. Aanbevolen wordt dit in het verslag toe te lichten. 20

21 3 Vermogens- beheer- structuren 21

22 Pensioenfondsen kunnen in verschillende vormen de beleggingen (laten) verrichten. De wijze waarop dit geschiedt heeft direct gevolgen voor de kostensoorten die in een bepaalde situatie kunnen voorkomen. In figuur 1 is een aantal situaties opgenomen waarbij sprake is van verschillende relaties tussen het pensioenfonds en de vermogensbeheerder. PENSIOENFONDS FIDUCIAIR BEHEER EXTERN BEHEER INTERN BEHEER FIDUCIAIR FIDUCIAIR FIDUCIAIR FIDUCIAIR FIDUCIAIR FIDUCIAIR MANAGER MANAGER MANAGER MANAGER MANAGER MANAGER INDIRECTE BELEGGING (FUND OF FUNDS) EXTERNE EXTERNE EXTERNE EXTERNE EXTERNE EXTERNE MANAGER MANAGER MANAGER INDIRECTE BELEGGING (FONDSBELEGGING) MANAGER MANAGER MANAGER INDIRECTE BELEGGING INDIEN VIA ANDERE FUND OF FUNDS FUND OF FUNDS FUND OF FUNDS FUND OF FUNDS ENTITEIT VANUIT EEN JURIDISCH/FISCALE STRUCTURERING BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- FONDS FONDS FONDS FONDS FONDS FONDS FONDS FONDS BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT ENTITEIT BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- BELEGGINS- TITELS TITELS TITELS TITELS TITELS TITELS TITELS TITELS TITELS TITELS TITELS TITELS Figuur 1 Varianten in structurering (vermogensbeheer is veelal een combinatie van varianten) Een pensioenfonds kan de beleggingsportefeuille intern beheren (rechterblok figuur 1). Binnen intern beheer kan het fonds kiezen voor direct beleggen in beleggingstitels of voor indirect via beleggingsfondsen. Een aparte categorie vormt de fund-of-funds, beleggingsfondsen die doorbeleggen in andere beleggingsfondsen. De kosten vermogensbeheer bestaan uit salarissen, automatiseringskosten, datavendorkosten, huisvestingskosten etc. van het pensioenfonds zelf, maar ook de kosten van de fund-of-funds en beleggingsfondsen. 22

23 Extern beheer betekent dat een pensioenfonds gebruik maakt van externe managers voor het beheren van beleggingsportefeuilles. De externe manager kan op naam van het pensioenfonds direct beleggingstitels aanhouden, maar ook posities hebben in door hem geselecteerde beleggingsfondsen. De kosten vermogensbeheer bestaan dan naast de hierboven genoemde kosten eveneens uit de kosten die betaald worden aan de externe managers. Een pensioenfonds kan zijn vermogensbeheer ook uitbesteden aan een fiduciair manager (linkerblok). De fiduciair manager neemt een aantal vermogensbeheertaken op zich, zoals selectie en monitoring van externe managers. Naast de bij extern beheer genoemde kosten worden eveneens de kosten van de fiduciair manager als kosten vermogensbeheer aangemerkt. Naast de hierboven genoemde relaties bestaan wellicht nog tussenvormen. 23

24 24

25 4 Kosten van vermogensbeheer 25

26 4.1 KOSTENSOORTEN In de Aanbevelingen Uitvoeringskosten 2011 worden de volgende kostensoorten onderscheiden: vaste beheerkosten van beleggingen; prestatieafhankelijke vergoedingen; kosten bewaarloon; belastingen; overige kosten. 4.2 VASTE BEHEERKOSTEN VAN BELEGGINGEN Inleiding De vaste beheerkosten voor de beleggingen kunnen bestaan uit kosten fiduciair beheer en uit kosten van portefeuillebeheer of een combinatie van beide. Van belang is goed kennis te nemen van het contract tussen het pensioenfonds en de uitvoeringsorganisatie(s) met als doel uiteindelijk de kosten over een volledig verslagjaar op te nemen in de kosten van vermogensbeheer. De beheerkosten van beleggingen zijn veelal goed te schatten, omdat in de regel de kosten gebaseerd zijn op een beheerfee-percentage van het geschat beheerd vermogen. Gezien de diversiteit aan contracten is het wel van belang inzicht te hebben in de wijze waarop het beheer van het volledige vermogen plaatsvindt (intern, uitvoeringsorganisatie, onderliggende manager betrokken). 26

27 4.2.2 Kosten fiduciair beheer De fiduciair manager kan vergoedingen ontvangen voor: monitoring en management (externe) vermogensbeheerders; treasury en overlaymanagement; risicomanagement; advisering op het gebied van Asset en Liability Management etc.; kosten van de administratie. De wijze waarop de beheerfee wordt berekend kan verschillen, namelijk: een vaste beheerfee ongeacht de omvang van het beheerd vermogen; een fee per transactie (is niet gelijk aan transactiekosten); een fee op basis van het beheerd vermogen. In het contract is een vaste beheervergoeding voor vermogensbeheer afgesproken, waarbij vaak is inbegrepen de vergoeding voor het voeren van de beleggingsadministratie. Deze afgesproken fee dient dan als kosten beheerfee voor het betreffende verslagjaar gerapporteerd te worden. 6 Ook kunnen kosten per transactie in rekening worden gebracht voor bijvoorbeeld overlaymanagement. Van belang is per balansdatum voor alle transacties een fee op te nemen. Daarnaast kan sprake zijn van een variabele fee die gebaseerd is op het gemiddeld beheerd vermogen van de desbetreffende beleggingscategorie. Bij het berekenen van de kosten kan indien nodig uitgegaan worden van het geschat 7 6 In geval het pensioenfonds geen beheerfee aan de uitvoeringsorganisatie verantwoordt maar vanwege 100% dochtersituatie, de daadwerkelijke kosten van de uitvoeringsorganisatie in haar resultatenrekening opneemt, dienen de kosten aangemerkt te worden als kosten uit hoofde van fiduciair beheer, zonder dat de in de beheerfee opgenomen winstopslag wordt weggeconsolideerd. Kosten die echter specifiek worden benoemd zoals kosten bewaarloon, acquisitiekosten, dienen onder die noemer te worden verantwoord. 7 Op basis van opgave van het bewaarbedrijf of op basis van in eigen beheer gevoerde beleggingsadministratie. 27

28 gemiddeld beheerd vermogen over het verslagjaar, bijvoorbeeld als de definitieve afrekening nog niet is ontvangen. Door een vermogensbeheerder (maar ook uitvoeringsorganisaties) kunnen per cliënt, afhankelijk van omvang, voor eenzelfde beleggingscategorie verschillende fee-percentages in rekening worden gebracht. Met andere woorden: kortingen kunnen worden gegeven. Deze verstrekte korting behoeft niet apart zichtbaar gemaakt te worden Kosten van portefeuillebeheer Portefeuillebeheer kan zowel door het pensioenfonds zelf (intern beheer 8 ) als door een uitvoeringsorganisatie (extern beheer) worden uitgevoerd. Het pensioenfonds betaalt een beheerfee voor het portefeuillemanagement. Op basis van het contract dient nagegaan te worden welke kosten in rekening worden gebracht aan het pensioenfonds en welke kosten direct in mindering zijn gebracht van de beleggingsopbrengsten. Beide componenten dienen als kosten vermogensbeheer te worden gerapporteerd. Intern beheer Indien sprake is van intern beheer dienen deze kosten op totaalniveau te worden gerapporteerd. Extern beheer In de regel wordt vermogensbeheer uitgevoerd door een uitvoeringsorganisatie waarbij de vergoeding (percentage), afhankelijk van de beleggingscategorie, is gebaseerd op de omvang van het beheerd vermogen. Ultimo verslagjaar zullen met behulp van schattingen de kosten voor het volledige verslagjaar moeten worden voorzien. 8 Volgens de definities van CEM is sprake van intern beheer indien de (individuele) beleggingsbeslissing wordt genomen door het pensioenfonds. 9 Bij de verschillende beleggingscategorieën worden hier andere termen voor gebruikt; zo spreekt men bij private equity over carried interest. 28

29 Uitvoeringsorganisaties kunnen een gedeelte van het in beheer gegeven vermogen uitbesteden aan derde vermogensbeheerders. Van belang is deze kosten ook te rapporteren als uitvoeringskosten vermogensbeheer. Voor de specifieke beleggingscategorieën als hedge fondsen, private equity, onroerend goed en infrastructuur wordt verwezen naar de laatste paragrafen van dit hoofdstuk. 4.3 PRESTATIEAFHANKELIJKE VERGOEDINGEN Inleiding Bij actieve beleggingsstrategieën, maar ook bij specifieke beleggingscategorieën kan sprake zijn van prestatievergoedingen. Kenmerk van prestatievergoedingen is dat vanwege een bijzondere prestatie de vermogensbeheerder een extra vergoeding ontvangt. Met de keuze voor een actieve beleggingsstrategie wordt in principe een hoger rendement beoogd. Door de meeropbrengsten te vergelijken met het prestatie-afhankelijke aandeel in de winst, kan een pensioenfonds nagaan of de actieve strategie een juiste keuze is geweest. De beoordeling vindt in de regel plaats over een meerjarige periode. Tussen het pensioenfonds en de vermogensbeheerder worden specifieke afspraken gemaakt die contractueel worden vastgelegd. Teneinde de kosten adequaat te kunnen berekenen is het noodzakelijk kennis te nemen van de contractuele bepalingen met hierin opgenomen de looptijd, de benchmark alsmede de berekeningswijze. Prestatievergoedingen komen in principe bij alle verschillende beleggingscategorieën voor. 9 De wijze waarop de berekeningen plaatsvinden, varieert in complexiteit onder 29

30 andere vanwege langdurige looptijden maar ook per beleggingscategorie. De complexiteit neemt toe vanwege het feit dat beleggingen direct en indirect plaatsvinden waarbij met name bij indirecte beleggingen het lastig is het benodigde inzicht in de prestatievergoedingen te krijgen. Prestatievergoedingen kunnen grote schommelingen vertonen, met name als er hoge rendementen worden gerealiseerd. Dit kan leiden tot complexe communicatie omdat deze hoge kosten gezien moeten worden in combinatie met het rendement Prestaties Tussen het pensioenfonds en de vermogensbeheerder kunnen op verschillende wijzen afspraken gemaakt worden. Vaak zijn deze afspraken ook gerelateerd aan verschillende soorten beleggingscategorieën. Enkele voorbeelden zijn: benchmark > bij met name de liquide beleggingscategorieën zoals aandelen en vastrentende waarden wordt als referentie een openbare en onafhankelijk berekende benchmark gekozen. Indien de vermogensbeheerder na een periode van bijvoorbeeld 3 jaar beter presteert dan de benchmark, wordt de prestatievergoeding uitgekeerd; high watermark > bij het bepalen van de prestatievergoeding wordt pas een prestatievergoeding verstrekt indien eerdere underperformance is goedgemaakt; hurdle rate > bij het bepalen van het extra rendement dient een, in de regel absolute waarde, tenminste geëvenaard te worden wil er sprake zijn van een prestatievergoeding. Pas na overschrijving van deze waarde is sprake van een prestatievergoeding. 30

31 4.3.3 Toerekenen van prestatievergoedingen aan het verslagjaar Prestatieafhankelijke vergoedingen hebben in de regel een looptijd langer dan één jaar waarbij zelfs een periode van 6 jaar of langer 10 geen uitzondering is. Pas na deze periode kan de definitieve omvang van de prestatievergoeding worden bepaald. Gedurende de looptijd dienen op rapportagemomenten reserveringen gemaakt te worden voor de tot dat moment toe te rekenen prestatievergoeding. Indien een extra rendement in een verslagjaar is behaald, dienen de prestatievergoedingen hieraan toegerekend te worden (matchingprincipe). Afhankelijk van de contractuele bepalingen en de beleggingsprestaties, kan een verantwoorde verplichting in latere perioden weer vervallen. Gedurende deze (langdurige) periode kan het zijn dat in jaar één sprake is van een (eventueel op termijn) verschuldigde prestatievergoeding tegenover jaar twee het verminderen daarvan of zelfs een terug te ontvangen vergoeding van de desbetreffende manager. Voor het bepalen van de reservering van de kosten, wordt aanbevolen er van uit te gaan alsof het contract aan het eind van het verslagjaar wordt afgewikkeld. Inherent aan prestatievergoedingen is dat de omvang van de reservering gedurende deze looptijd kan variëren van nihil 11 tot 15-25% van het behaalde extra rendement. 10 Dit is van toepassing bij niet-beursgenoteerde beleggingen in o.a. private equity, infrastructuur, onroerend goed en hedge fondsen. 11 Contracten kunnen ook boeteclausules bevatten indien niet voldaan wordt aan vooraf bepaalde prestaties. 31

32 4.4 KOSTEN BEWAARLOON Individuele beursgenoteerde beleggingstitels worden in bewaring gegeven bij een bewaarbedrijf. Voor het in bewaring geven van deze stukken wordt een vergoeding gevraagd. Deze vergoeding is afhankelijk van de aard van de in bewaring gegeven stukken. Zo wordt voor emerging markets beleggingstitels in de regel een hogere vergoeding gevraagd dan het in bewaring geven van aandelen genoteerd in ontwikkelde landen. De berekening vindt plaats op basis van de marktwaarde van de in bewaring gegeven stukken. De marktwaarde wordt vermenigvuldigd met een beheerpercentage (afhankelijk van de aard van de belegging). Door het bewaarbedrijf kunnen additionele services worden uitgevoerd. Van belang is om aan de hand van het contract na te gaan welke services worden afgenomen teneinde de kosten hiervan te kunnen berekenen. Enkele voorbeelden van additionele services zijn: verzorgen van cash-sweeps; 12 verwerken van alle corporate actions bij liquide beleggingstitels; compliance monitoring; uitvoeren van de administratie; indienen dividendclaims bij lokale overheden; voorfinanciering van terug te vorderen bronbelastingen. De nota s van de bewaarbedrijven worden periodiek opgesteld. Aan de hand van het contract met het desbetreffende bewaarbedrijf dient nagegaan te worden tegen welk percentage en met welke periodiciteit kosten bewaarloon worden 12 Zorgdragen dat aan het eind van de werkdag saldi op lopende bankrekeningen naar een rentedragende rekening worden overgeboekt; 32

33 berekend. Voor de periode waar nog geen kosten voor zijn opgenomen in de administratie zal een schatting van de nota moeten worden gemaakt. Voor het verkrijgen van het totaalinzicht van de kosten dient als kosten bewaarloon het bruto bedrag gerapporteerd te worden, voor aftrek van eventuele opbrengsten uit securities lending BELASTINGEN Kostprijsverhogende belastingen Ook wel indirecte belastingen genoemd; dit zijn belastingen die in de prijs van een product of dienst zijn opgenomen en op deze manier door het afnemend pensioenfonds of beleggingsfonds worden betaald. Voorbeelden zijn de omzetbelasting (BTW) en de overdrachtsbelasting. Deze belastingen moeten meegenomen worden als kosten in de categorie waar deze belastingen op drukken, dus de BTW op vermogensbeheerkosten als vermogensbeheerkosten enzovoort. BTW komt met name aan de orde indien het fonds werkzaamheden uitbesteedt. Zo is sprake van een zogenaamde verleggingsregeling indien gebruik gemaakt wordt van diensten door dienstverleners in het buitenland. Een pensioenfonds kan door middel van aftrek een gedeelte van de betaalde BTW terugkrijgen in geval het als pensioenfonds met BTW belaste activiteiten uitvoert. Het pensioenfonds mag dan een deel van de BTW dat evenredig is aan de belaste omzet ten opzichte van de totale omzet in aftrek brengen. De overdrachtsbelasting bij directe transacties in onroerend goed is een onderdeel van de transactiekosten. 13 Beursgenoteerde stukken belegd in een beleggingsfonds of op naam van het desbetreffende pensioenfonds kunnen tegen een vergoeding door het bewaarbedrijf aan derden worden uitgeleend. De hiervoor ontvangen vergoeding wordt als beleggingsopbrengsten gerapporteerd. 33

34 4.5.2 Belastingen op rendement Deze belastingen worden geheven op het beleggingsrendement van pensioenfondsen of beleggingsfondsen. Dit betreft veelal buitenlandse belastingen, en kan omvatten bronbelastingen op dividend en rente (heffing op direct rendement) en heffingen op gerealiseerde boekwinsten (capital gains tax). In diverse Nederlandse belastingverdragen met andere landen zijn deze heffingen voor pensioenfondsen en in mindere mate voor beleggingsfondsen beperkt. Omdat dit geen kostprijsverhogende heffingen zijn, dienen deze belastingen niet als kosten meegeteld te worden. Vergelijk het met vennootschapsbelasting, deze wordt door bedrijven gewoonlijk ook niet als kosten gerapporteerd. 4.6 OVERIGE KOSTEN Administratiekosten van vermogensbeheer Het voeren van de administratie van de beleggingen kan door pensioenfondsen en/of vermogensbeheerders zijn uitbesteed aan daarvoor gespecialiseerde bedrijven. Op basis van het afgesloten contract dient nagegaan te worden of de gehele vergoeding in het verslagjaar is opgenomen. De wijze waarop de vergoeding wordt berekend kan verschillen. Enerzijds kan sprake zijn van een vaste vergoeding. Anderzijds kan op basis van activiteiten de fee worden berekend. Ook een combinatie van beide is mogelijk. De administratiekosten worden als overige kosten gerapporteerd. Bij o.a. hedge fondsen wordt gebruik gemaakt van externe gespecialiseerde administratiekantoren. Deze kosten worden eveneens aangemerkt als administratiekosten (zie ook hedge fondsen) Accountants- en advieskosten Beleggingen kunnen plaatsvinden via een beleggingsfonds. Ook kunnen (gedeeltes van) administraties zijn uitbesteed. 34

35 Omwille van de betrouwbaarheid van de desbetreffende deeladministratie, worden de jaarrekeningen en/of administratie gecontroleerd door een externe accountant. De kosten die hiervoor worden gemaakt, worden gerapporteerd onder de overige kosten. Hier worden derhalve niet de controlekosten van het pensioenfonds gerapporteerd, maar de controlekosten van de beleggingen Taxatiekosten Vanwege wet- en regelgeving dienen beleggingsobjecten die niet worden verhandeld aan een gereguleerde beurs, ook gewaardeerd te worden tegen de actuele waarde. De kosten die hiervoor door taxateurs worden gemaakt worden ten laste van de fondsen gebracht. In de regel geldt dit voor beleggingen in onroerend goed en infrastructuur. 35

36 36

37 5 Alternatieve beleggingen 37

38 5.1 INLEIDING De pensioenfondsen zijn de afgelopen jaren meer dan voorheen gaan beleggen in alternatieve beleggingscategorieën. Een belangrijke reden hiervoor is zorgdragen voor risicospreiding (lage correlatie met vastrentende waarden en aandelen). De beleggingscategorieën waarin belegd wordt, worden ook wel private investeringen genoemd en zijn vanwege de verschillende juridische structuren waarin zij voorkomen complex. Ook het onderscheid tussen de verschillende strategieën van bijvoorbeeld private equity en hedge fondsen is niet altijd eenduidig en kunnen ook per regio verschillen. 14 Kosten van vermogensbeheer voor deze alternatieve beleggingscategorieën zijn gemiddeld hoger in vergelijking met traditionele beleggingscategorieën zoals aandelen en vastrentende waarden. Ook door de verschillende juridische entiteiten is het verkrijgen van inzicht in alle kosten van vermogensbeheer lastig en dienen zo nodig (vooralsnog) schattingen voor deze kosten gemaakt te worden. Voor het rapporteren van de kosten vermogensbeheer dient de gehele (juridische) structuur beoordeeld te worden. Doelstelling is die kosten te rapporteren tot het niveau waar de beleggingen op regelniveau worden verantwoord. Getracht is met behulp van overzichten aan te geven hoe de beleggingscategorieën vastgoed, infrastructuur, private equity en hedge fondsen in de regel zijn opgezet. In de praktijk bestaan nog talloze varianten, maar ook andere (nieuwe) beleggingscategorieën, die hier niet verder zijn uitgewerkt. Indien twijfels bestaan over de reikwijdte van de kosten, kan wellicht de volgende vraag worden gesteld: 14 Met name in de Angelsaksische landen worden strategieën waarbij sprake is van derivaten, aangemerkt als hedgefondsen. 38

39 Wat zijn de totale kosten (direct en indirect) voor het pensioenfonds om te kunnen beleggen in de betreffende beleggingscategorie? 11 In de volgende paragraaf zijn actuele ontwikkelingen (2013) op het gebied van wet- en regelgeving opgenomen. Vervolgens wordt stilgestaan bij de oprichtingskosten van fondsen voor alternatieve beleggingen. Voor enkele relevante beleggingscategorieën wordt toegelicht hoe de beleggingen in de regel worden gestructureerd. Vanuit vermogensbeheer zijn organisaties opgericht die per specifieke beleggingscategorie standaarden hebben ontwikkeld voor bijvoorbeeld rapportages. Hier wordt aandacht aan besteed. Ten slotte zijn standaard kostenniveaus voor de management fee opgenomen indien adequate informatie (vooralsnog) niet is verkregen. Onder het hoofdstuk Transactiekosten worden nog de specifieke kostensoorten bij beleggingen per alternatieve belegging toegelicht. In eerste instantie worden vastgoed en infrastructuur toegelicht, gevolgd door private equity. Ten slotte wordt een toelichting gegeven op hedge fondsen. 5.2 ONTWIKKELINGEN OP HET GEBIED VAN WET- EN REGELGEVING M.B.T. ALTERNATIEVE BELEGGINGEN Resultaten DNB onderzoeken innovatieve beleggingen In het afgelopen jaar hebben de alternatieve beleggingscategorieën in de schijnwerpers gestaan. Zo heeft DNB op 22 juni 2012 haar onderzoeksresultaten naar aanleiding van een thematisch toezicht naar deze categorie gepubliceerd. Ten aanzien van de kosten van deze beleggingscategorieën is het volgende opgemerkt door DNB: 39

40 De categorie biedt veel diversificatievoordelen en vermoedelijk hoger rendement gepaard gaand met een grote mate van complexiteit en hogere beheerskosten alsmede een gebrek aan liquide en transparante marktprijzen. Een van de aandachtspunten is dat de kostenstructuur niet altijd in verhouding staat tot de toegevoegde waarde van de beleggingscategorie. Dit kan leiden tot een overschatting van diversificatievoordelen en een onderschatting van de beheerskosten. Van belang is dus volledige transparantie van de kosten en vervolgens een relatie leggen met het rendement Alternative Investment Fund Managers Directive (AIFMD) De AIFMD heeft als doel meer transparantie richting investeerders en toezichthouders én een versterking van de financiële stabiliteit. Veranderingen als gevolg van AIFMD hebben betrekking op beleggingsfondsen die geen UCITS 15 zijn. Dus ook voor vastgoed, hedge fondsen, private equity beleggingen en overige institutionele fondsen. Eisen waaraan de beheerders van deze beleggingscategorieën moeten voldoen hebben betrekking op risico- en liquiditeitsmanagement, administratieve organisatie, waardering, beloningsbeleid en gedragsvereisten. Daarnaast moet op fondsniveau een onafhankelijke bewaarder (van de beheerder) worden aangesteld die verantwoordelijk is voor toezichtstaken als cash monitoring, bewaring van het vermogen en daarnaast bepaalde toezichtstaken ( oversight functies ) heeft ten aanzien van door de beheerder gevoerde procedures / processen. Naast de tot op heden gerapporteerde kosten betekent dit mogelijk een extra kostenpost. Hierbij valt te denken aan toezichtskosten die gemaakt worden door de bewaarder. 15 UCIT: Undertakings for Collective Investment in Transferable Securities 40

41 5.3 OPZETTEN VAN FONDSEN TEN BEHOEVE VAN ALTERNATIEVE BELEGGINGEN (OPRICHTINGSKOSTEN) Teneinde te kunnen beleggen in de minder liquide alternatieve beleggingen worden door general partners speciale fondsen opgericht waarin de desbetreffende beleggingen worden ingebracht. Bij het opzetten van deze fondsen zijn adviseurs zoals accountants, juridische adviseurs, taxateurs en fiscalisten betrokken. Afhankelijk van van toepassing zijnde verslagleggingsregels, worden deze kosten in één keer dan wel gedurende een bepaalde periode ten laste van het resultaat gebracht. Deze kosten dienen als oprichtingskosten van de betreffende beleggingscategorie te worden aangemerkt. 5.4 VASTGOED EN INFRASTRUCTUUR Verschillende manieren van beleggen in vastgoed en infrastructuur Beleggingen in vastgoed en infrastructuur (verder: vastgoed tenzij anders) kunnen op verschillende manieren plaatsvinden. Een vermogensbeheerder/pensioenfonds kan beleggen: via een aan de beurs genoteerd aandeel (pensioenfonds A, B); door deel te nemen in een (indirect) partnership (pensioenfondsen C, D); direct in eigen beheer een project ontwikkelen en in exploitatie nemen (pensioenfonds E) waarbij gebruik gemaakt kan worden van een manager voor het verrichten van onderhoud etc. De kostensoorten van vermogensbeheer komen in principe bij de drie hierboven genoemde verschijningsvormen voor. Zo zijn bijvoorbeeld bij een direct aan de beurs genoteerde 41

42 belegging de managementkosten geïntegreerd in de beurskoers. PENSIOEN- PENSIOEN- PENSIOEN- PENSIOEN- PENSIOEN- FONDS A FONDS B FONDS C FONDS D FONDS E 1 VERMOGENS- BEHEERDER C VERMOGENS- BEHEERDER B VERMOGENS- BEHEERDER D RE MGR. 2 RE MGR. RE MGR. 3 BELEGGING IN VASTGOED ENTITEIT BELEGGING IN VASTGOED = Beleggingen in beursgenoteerd vastgoed = Individuele beleggingen in ontwikkeling en exploitatie Figuur Directe of indirecte belegging Directe belegging Indien sprake is van een directe belegging, is een pensioenfonds direct verantwoordelijk voor het operationele management van die belegging en het in exploitatie nemen ervan. De uitgaven bestaan dan o.a. uit aankoop van grond, kosten architecten, kosten voor de benodigde vergunningen en kosten van de verschillende bouw- en installatiebedrijven. Nadat een belegging in exploitatie is genomen, worden kosten betaald voor onderhoud en afschrijvingskosten voor o.a. installaties. 42

43 Al de hiervoor genoemde uitgaven worden niet aangemerkt als kosten vermogensbeheer. Indirecte belegging Pensioenfondsen en/of vermogensbeheerders kunnen via een (besloten) fonds/entiteit beleggen in onroerend goed en infrastructuur. Vaak is sprake van meerdere beleggers die op verschillende wijze beleggen in het desbetreffende fonds of juridische entiteit. Een belangrijk onderscheid met directe beleggingen is dat bij indirecte beleggingen pensioenfondsen niet direct betrokken zijn bij het dagelijks operationele management van de belegging. Het operationele management van de beleggingen wordt door de fondsmanager verricht en blijft bij het managementteam van de onderliggende onderneming (bijvoorbeeld bij infrastructuurbeleggingen). Het managen van de beleggingen wordt door de manager verricht waarvoor een management fee wordt betaald. Deze kosten dienen als kosten vermogensbeheer te worden gerapporteerd Definitie van de kosten vermogensbeheer m.b.t. vastgoed Van belang is om tot een eenduidige definitie van kosten te komen. Onderscheid dient gemaakt te worden tussen kosten voor ontwikkeling en exploitatie (property-management kosten) én kosten voor het management van de desbetreffende belegging (portefeuillebeheerkosten): Property-management kosten (objectbeheerkosten) Per boekjaar het totaal van de direct aan een vastgoedof infrastructuur-object toe te rekenen betaalde (dan wel afhankelijk van de context geraamd te betalen) kosten in het betreffende boekjaar. De kosten zijn gericht op het optimaliseren van het exploitatieresultaat, ter vergoeding van nader omschreven (intern of extern) opgedragen vastgoedbeheerwerkzaamheden. De kosten zijn berekend volgens de bepalingen in de daartoe geslo- 43

44 ten beheerovereenkomst, alsmede de - aan genoemde werkzaamheden gerelateerde - aanvullend te leveren inspanningen, separaat ad hoc te vergoeden. Portefeuillebeheerkosten Dit betreft de management fee alsmede een mogelijke prestatievergoeding voor de vermogensbeheerder. Uitsluitend de portefeuillebeheerkosten worden als kosten vermogensbeheer gerapporteerd. In figuur 2 komen drie lagen van portefeuillebeheerkosten voor. Op basis van de contracten kan vastgesteld worden of alle kosten van het managen zijn meegenomen voor het managen van vastgoedbeleggingen. De kostensoorten zoals accountantskosten, taxatiekosten en bankkosten 16 komen voor bij vastgoed- en infrastructuur-beleggingen en dienen derhalve als kosten vermogensbeheer te worden gerapporteerd Standaarden binnen de vastgoedsector INREV (European Association for Investors in Non-Listed Real Estate Vehicles) Deze organisatie heeft als doel kennis te delen op het gebied van niet-genoteerd onroerend goed. Daarnaast willen zij de transparantie verhogen, best practices uitwisselen en zorgdragen dat niet-genoteerd onroerend goed toegankelijk en aantrekkelijk is voor beleggers. In toenemende mate sluiten partijen zich aan bij INREV. Teneinde extra werkzaamheden te voorkomen, sluit de Pensioenfederatie zich aan bij de definities die door INREV zijn bepaald. Concreet betekent dit dat op basis van bestaande rapportages de noodzakelijke gegevens verkregen kunnen worden voor het rapporteren van de kosten vermogensbeheer en de transactiekosten. 16 Bankkosten zijn exclusief eventueel betaalde interest over leningen. 44

45 INREV is een Europese organisatie. Dit betekent dat voor beleggingen buiten Europa dezelfde informatie verkregen dient te worden. Hierbij kan gesteund worden op de kostensoorten zoals die onderkend worden door INREV. Op het gebied van verslaglegging is door INREV recentelijk een standaard gegevenssheet ontwikkeld die op kwartaalbasis ingevuld dient te worden door de vastgoedbeheerders. Deze verslaglegging bestaat uit: kerncijfers van de betreffende belegging; gegevens op fondsniveau; gegevens op vastgoedbeheerdersniveau; overzicht; allocatie naar regio. INREV maakt onderscheid tussen kosten van de belegger en kosten op fondsniveau. Met andere woorden INREV onderscheidt geen vermogensbeheerkosten en transactiekosten. De INREV-rapportages bevatten echter wel alle kostensoorten. Voor het rapporteren van de kosten vermogensbeheer overeenkomstig de definities van de Pensioenfederatie dienen de volgende kostensoorten (met tussen haakjes de code refererend naar de INREV-data sheet) meegenomen te worden bij het berekenen van de vermogensbeheerkosten. Kosten vermogensbeheer vastgoed (gebaseerd op aandeel in het fonds) Beleggersniveau management fee van het fonds (21.1) > verrichten van service tbv fonds; asset management fee (21.2) > eventueel additionele service fee; prestatiebeloning (21.3); vastgoed management fee (21.4); financieringsfee (21.8). 45

46 Fondsniveau oprichtingskosten (4.2.8); contractuele fee > vergoeding aan eind van contract te betalen (4.2.10); fondsniveaukosten (5.7). Het totaal van de kosten op beleggersniveau alsmede fondsniveau zijn de kosten vermogensbeheer voor vastgoed. ROZ/IPD De IPD/ROZ Vastgoedindex voor direct belegd vastgoed in Nederland. Primair zijn deze richtlijnen bedoeld voor het berekenen van het rendement van de betreffende beleggingsobjecten. Voor het adequaat kunnen berekenen van het rendement wordt toegelicht hoe omgegaan moet worden met de kosten. Een belangrijke afwijking ten opzichte van de Aanbevelingen uitvoeringskosten 2011 is dat de transactiekosten niet als kosten worden meegenomen Fee-structuren Management fee-structuren Binnen vastgoed is sprake van twee verschillende soorten management feeberekeningen, te weten een management fee berekend over het gecommitteerde bedrag (commitment fee) en een management fee over de waarde van de beleggingen. Er wordt een management fee berekend over het gecommitteerde bedrag op het moment dat de vastgoedmanager op zoek gaat naar geschikte beleggingen. Voor het zoeken naar geschikte investeringen ontvangt de manager in principe een vergoeding. Vanaf het moment dat de beleggingen zijn aangekocht, wordt een management fee in rekening gebracht voor de 46

47 reguliere beheerhandelingen. Vaak wordt een termijn afgesproken binnen welke de management fee berekend wordt over het gecommitteerde bedrag, waar na het verstrijken hiervan de management fee wordt berekend over de waarde van de beleggingen. Prestatievergoeding Bij vastgoed- en infrastructuurbeleggingen kan sprake zijn van prestatievergoedingen. Deze kosten dienen als kosten vermogensbeheer te worden gerapporteerd Schattingen van kosten voor vastgoed en infrastructuur Voor het kunnen rapporteren van de kosten dienen de pensioenfondsen tijdig te kunnen beschikken over de rapportages van vastgoed- en infrastructuurmanagers. Kosten over het laatste kwartaal kunnen in de regel niet tijdig worden aangeleverd. Het is dan noodzakelijk dat de manager tijdig schattingen van de kosten opstelt en verstrekt. Pensioenfondsen hebben nog niet altijd volledig zicht op de kostenstructuur. Indien hiervan sprake is, kan op basis van schattingen van CEM 17 de management fee die pensioenfondsen voor vastgoed- en infrastructuuractiviteiten betalen, worden geschat. In de hieronder voorgestelde schattingen is geen rekening gehouden met de prestatievergoedingen. De omvang van de prestatievergoeding dient eveneens gerapporteerd te worden als kosten vermogensbeheer. Indien de omvang van de prestatievergoeding niet beschikbaar is, dient de prestatievergoeding (maar ook de overige kosten zoals accountantskosten) te worden geschat dan wel te worden toegelicht op basis van comply-or-explain. 17 CEM (Cost Effectiveness Measurement) Canadese onafhankelijke organisatie die pensioenfondsen benchmarkt en op basis van onderzoek gekomen is tot standaarden. 47

48 Vastgoed Te hanteren management fees als percentage van het gemiddeld beheerd vermogen bij de indirecte beleggingen zijn: vastgoed waarbij sprake is van een fund-of-funds 70 bps exclusief de kosten van de onderliggende managers; directe beleggingen in vastgoed 90 bps. Infrastructuur Te hanteren management fees als percentage van het gemiddeld beheerd vermogen zijn: infrastructuur waarbij sprake is van een fund-of-funds 70 bps. exclusief de kosten van de onderliggende managers; directe beleggingen in infrastructuur 140 bps. 5.5 PRIVATE EQUITY Structuren voor private equity Binnen private equity komen tal van verschillende structuren voor, noodzakelijk voor het beleggen in private equity. De belangrijkste redenen hiervoor zijn het beperken van aansprakelijkheden en het zorgdragen voor een adequate fiscale structuur. In figuur 3 zijn twee gangbare structuren voor het beleggen in private equity opgenomen. Over het algemeen vinden beleggingen via een general partner (private equity manager A t/m E) en een limited partner (pensioenfonds) structuur plaats. Concreet betekent dit dat het pensioenfonds als limited partner deelneemt in de betreffende belegging; de rol beperkt zich in feite tot het verstrekken van de noodzakelijke middelen voor het investeren in de beleggingen. De aansprakelijkheid beperkt zich tot de hoogte van het ingelegde bedrag. De general partner is in veel gevallen de betreffende private equity manager die de middelen van het pensioenfonds belegt en is verantwoordelijk voor het dagelijks management en derhalve aansprakelijk voor de des-betreffende belegging. 48