Onzeker over de toekomst van je baan

Transcriptie

1 Onzeker over de toekomst van je baan Peilen naar oorzaken, gevolgen en oplossingen Prof. dr. Hans De Witte Departement Psychologie, K.U.Leuven Lessen voor de 21e Eeuw, 6 maart Inhoud 1. Waarover gaat het? Definitie 2. Komt het voor? Prevalentie 3. Hoe ontstaat het? Antecedenten 4. Gevolgen voor het individu: welzijn 5. Gevolgen voor het bedrijf,, de vakbeweging en de samenleving 6. Kunnen we iets doen? Interventies 7. Onderzoekers weten nooit genoeg Toekomstig onderzoek 1

2 1. Wat is baanonzekerheid? Werkloosheid is belastend Maar werk kan dat ook zijn. Thema tussen werk en werkloosheid : Bezorgdheid over het voortbestaan van de huidige arbeidsplaats (Van Vuuren, 1990) Men werkt, maar denkt of voelt zich bezorgd over de mogelijkheid dat men de baan zal verliezen en werkloos zal worden 1. Subjectief fenomeen: perceptie -> éénzelfde objectieve situatie kan anders gepercipieerd worden 2. Onzekerheid over de toekomst: misschien -> niet zekerheid van ontslag 3. Onvrijwillig en vaak ook machteloos 4. Cognitief ( kans( kans ) ) versus affectief ( bezorgd ) 2

3 5. Kwantitatief of kwalitatief? Bezorgdheid over het voortbestaan van: Kwantitatief = de baan op zich (globaal) -> > werkloosheid Kwalitatief = gewaardeerde kenmerken van de baan (aspectueel) -> > lager loon, hogere werkdruk, andere collega s, verplaatsing, 2. Prevalentie Studie in 8 Europese landen Hoe groot is de kans dat u werkloos zal worden in de nabije toekomst (volgende 12 maanden)? Erg/eerder groot: 9.4% (5.1% België -> 14.5% Hongarije) Niet groot, niet klein: 13.5% (tussen 7 & 19%) Eerder klein of onbestaande: 74.3% (65% -> 85%) Bron: De Weerdt, De Witte, Catellani, & Milesi (2004) 3

4 Prevalentiecijfers in Vlaanderen: - Cognitief: : tussen 5 en 20% (afhankelijk van tijdsperspectief) - Affectief: vrees voor werkverlies APS 2004 * 6% vaak (->( > werknemers) * 18% soms * 28% zelden * 48% nooit 3. Antecedenten Subjectief :: persoonlijkheidstrekken - interne beheersingsoriëntatie ntatie (locus of control) = heb controle over mijn leven -> perceptie minder problemen - negatieve affectiviteit = zwartkijken -> > perceptie meer problemen Doch niet louter persoonlijkheid! 4

5 Weerspiegelt tevens objectieve realiteit: - Zwakke positie individuele werknemer op arbeidsmarkt: * arbeiders, lager geschoolden, industrie * tijdelijk contract * soms: jongeren - Positie regionale/nationale arbeidsmarkt: * werkloosheid in regio of land * evolutie werkloosheid ,00% ,00% ,00% Werkloosheid in cijfers Vrees werk te verliezen (werkenden) 20,00% ,00% ,00% 5

6 Conclusie: - Objectieve situatie bepaalt hoofdcontouren van de perceptie - binnen deze lijnen zorgt persoonlijkheid voor verschillen tussen individuen 4. Gevolgen voor het individu Baanonzekerheid is een stressor (belastend aspect van het werk) -> > reductie van welzijn en gezondheid Vooral negatieve gevolgen voor welzijn op het werk : - lagere arbeidstevredenheid (-.41)( - hogere scores voor burnout 6

7 In iets beperktere mate ook negatieve gevolgen buiten de werkcontext: - lager psychisch welzijn (-.24)( - lagere levenstevredenheid - angst, irritatie, depressie - psychosomatische klachten (-.16)( - fysieke klachten: van verhoogde bloeddruk tot hartklachten Verhouding t.o.v. andere stressoren op het werk? Arbeidstevredenheid hangt samen met: 1. Benutting vaardigheden (.45) 2. Werkdruk (-.32)( 3. Baanonzekerheid (-.19)( Psychisch welzijn hangt samen met: 1. Werkdruk (-.19)( 2. Benutting vaardigheden (.13) 3. Baanonzekerheid (-.10)( 7

8 Even belastend als werkloosheid? De verwachting werkloos te kunnen worden lijkt even belastend voor het welzijn als werkloosheid zelf. Lazarus: the anticipation of harm can have effects as potent as experiencing the harm itself Werkt baanonzekerheid door buiten het werk? Louter gevolg van impact op arbeidstevredenheid? Levenstevredenheid Baanonzekerheid Arbeidstevredenheid Geluksgevoelens 8

9 Neen: ook directe impact op ruimere welzijnsaspecten Levenstevredenheid Baanonzekerheid Arbeidstevredenheid Geluksgevoelens Bron: De Witte (2003) Wat veroorzaakt wat? Baanonzekerheid beïnvloedt het welzijn (i.p.v. omgekeerd) Job Insecurity T1.49 Job Insecurity T Mental Health T1.62 Mental Health T2 Bron: Hellgren & Sverke (2003) 9

10 Zekerheid over ontslag is minder belastend dan aanhoudende onzekerheid (bij herstructureringen) Burnout & Stress Aanhoudende onzekerheid Duidelijkheid ontslag T1 T2 Bron: Dekker & Schaufeli (1995) Hoe de negatieve gevolgen verklaren? Anticipatie van deprivatie ( latente deprivatie model,, Jahoda, 1982) Arbeid is sleutel tot maatschappelijke participatie, en lenigt diverse noden (o.m. inkomen, status, sociale contacten, ) Vooruitzicht op verlies werk is dan ook beangstigend 10

11 Job stress theorieën: : baanonzekerheid is stressor, die aanleiding geeft tot klachten en onwelzijn ( strains ) O.m. omwille van: - Onvoorspelbaarheid: onzeker of ik mijn baan zal verliezen - Onbeheersbaarheid: weet niet goed hoe deze dreiging tegen te gaan Psychologisch contract: wederzijdse verwachtingen over de ruilverhouding tussen werkgever en werknemer Traditionele ruil: - Werkgever biedt loon en werkzekerheid - Werknemer biedt inzet en loyaliteit Baanonzekerheid = schending van deze verwachtingen -> > negatieve gevolgen 11

12 5. Ruimere gevolgen A) Voor de organisatie (bedrijf): - negatieve houdingen: : lagere binding, minder vertrouwen, meer weerstand - negatieve gedragingen: * verlaging productief gedrag * verhoging contra-productief gedrag (verloop, ongevallen, ) - Redenen: * ressentiment omwille van schending psychologisch contract * terugtrekken uit organisatie: verlies op voorhand beperken * spanningen vergen energie - Gevolgen: : gevaar neerwaartse spiraal -> > negatieve reacties verzwakken bedrijf verder, waardoor onzekerheid nog méém éér r toeneemt 12

13 B) Voor de vakbeweging - negatievere houdingen: lagere binding, minder tevreden, minder gesteund - verhoging actiebereidheid,, vooral bij loyale werknemers - radicale actie uitzonderlijk; wel inwinnen informatie en advies door individu - toename lidmaatschap: * versterkt nood lidmaatschap bij leden * versterkt wens lid worden bij niet- leden C) Maatschappelijke gevolgen: Baanonzekerheid leidt tot onvrede die zich vertaalt in intolerante opvattingen die op hun beurt aanleiding geven tot extreem-rechts rechts stemgedrag Baanonzekerheid beïnvloedt dit laatste dus indirect, via diverse tussenschakels Gevolg: Ook arbeid is politiek 13

14 -.35*** Arbeidstevreden heid -.20*** Etnocentrisme.42*** R²=.25 Jobonzekerheid.21*** -.32***.29*** Voorkeur voor Vlaams Blok -.14** Utilitair individualisme.15*** Toekomstperspectief -.24*** X² = 7.93; df = 6; P=.25; GFI=.99 ** :.01>P>.001 *** : P< Hoe (de gevolgen van) baanonzekerheid bestrijden? Balans overige kenmerken van het werk Onzekerheid Welzijn Buffers: - Steun - Employability 14

15 Reduceer baanonzekerheid door voorspelbaarheid en beheersbaarheid te vergroten - Communicatie: : volledig, open, onmiddellijk, eerlijk en persoonlijk - Participatie en inspraak in veranderingsprocessen - Verhoog (perceptie) rechtvaardigheid: * procedure: correcte criteria * eindresultaat fair Reduceer de negatieve gevolgen van baanonzekerheid - Sociale steun - Ondersteuning door vakbeweging - Employability (inzetbaarheid): versterking van vaardigheden * beroepsgerichte * interpersoonlijke (bv( bv.. omgaan met veranderingen) 15

16 Breng balans terug in evenwicht door: - extra beloningen - verlaging inspanningen Effort Reward Imbalance -model model (Siegrist,, 1996) Doch realistisch? 7. Wat nog? Baanonzekerheid is dus problematisch en zal niet onmiddellijk verdwijnen Nood aan: - uitwerken van interventies ter reductie (bv.. buffers) - wetenschappelijke uitdieping: * verbreding (nieuwe thema s, landenvergelijkingen, ) * verdieping: sterker theoriegestuurd 16