R a p p o r t. draagvlakonderzoek onder ouders en jongeren. Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland april L.M. de Bruijne Epidemioloog

Transcriptie

1 R a p p o r t draagvlakonderzoek onder ouders en jongeren Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland april 2011 L.M. de Bruijne Epidemioloog

2 i n h o u d s o p g a v e omschrijving bladzijde 1. Inleiding Methode Gegevensverzameling Steekproef Vragenlijst Resultaten Onderzoekspopulatie Jongeren onder de 16 jaar Jongeren van 16 jaar en ouder Ouders Discussie Belangrijkste conclusies Aanbevelingen Referenties... 22

3 1. Inleiding Jongeren drinken ook in Zeeland te vroeg, te vaak en te veel. Dit blijkt uit cijfers uit de Jeugdmonitor en de Preventieve Gezondheidsonderzoeken van de GGD. In 2009 drinkt bijna één op de zeven 13-jarigen (14%) incidenteel of regelmatig alcohol. Bij de 14/15-jarigen in Zeeland heeft 65% in de afgelopen 4 weken alcohol gedronken (Bron: jeugdmonitor klas 3 VO 2007). De cijfers geven aanleiding om het alcoholgebruik onder jongeren in Zeeland aan te pakken. De schadelijke gezondheidseffecten van alcoholgebruik door jongeren zijn groter dan voor volwassenen. De hersenen van de jongeren zijn nog in de groei, waardoor ze kwetsbaarder zijn voor mogelijke hersenschade als gevolg van alcoholgebruik. Jongeren voelen minder snel de effecten van alcohol, waardoor ze meer drinken. Hoe jonger kinderen en jongeren beginnen met alcohol drinken, hoe groter het risico op het ontwikkelen van probleemgebruik en afhankelijkheid van alcohol op latere leeftijd. Ouders hebben invloed op het drinkgedrag van hun kinderen. Veel ouders onderschatten de gevolgen van alcoholgebruik door hun kinderen en geven het niet de juiste aandacht in de opvoeding. In 2007 gaf ruim de helft van de 14/15-jarigen in Zeeland aan thuis of bij anderen thuis alcohol te drinken. Het is daarom van belang om in de aanpak voor jongeren vooral ook de ouders te betrekken. In 2010 is in Zeeland de Zeeuwse aanpak laat ze niet (ver)zuipen! van start gegaan. Alle Zeeuwse gemeenten werken samen met de GGD Zeeland, Indigo preventie, Politie Zeeland en andere maatschappelijke partners om het overmatig alcoholgebruik onder jongeren aan te pakken. Voor het slagen van de aanpak is het beschikken over voldoende en juiste informatie van groot belang. Door het doen van onderzoek en het uitvoeren van een monitor wordt het project voorzien van de gewenste informatie. Dit onderzoek maakt deel uit van de nulmeting. In het onderzoek willen we antwoord op de volgende vragen: Zeeuwse jongeren van 12 t/m 15 jaar Wat is het percentage dat de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door jongeren kent? Wat is het percentage dat het eens is met de norm om geen alcohol te drinken onder 16 jaar? Wat is het percentage dat nee kan zeggen tegen alcohol? Zeeuwse jongeren van 16 t/m 18 jaar Wat is het percentage dat de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door jongeren kent? Wat is het percentage dat overmatig alcoholgebruik door jongeren boven de 16 jaar als probleem ervaart? 3

4 Wat is het percentage dat het eens is met de norm om niet overmatig alcohol te drinken boven de 16 jaar? Wat is het percentage dat nee kan zeggen tegen overmatig alcoholgebruik? Wat is het percentage dat wel eens alcohol heeft gedronken? Ouders van Zeeuwse jongeren van 12 t/m 18 jaar Wat is het percentage dat de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door jongeren kent? Wat is het percentage dat alcoholgebruik door jongeren onder de 16 jaar en overmatig alcoholgebruik door jongeren van 16 t/m 23 jaar als probleem ervaart? Wat is het percentage dat het eens is met de normen geen alcohol onder de 16 en geen overmatig alcoholgebruik boven de 16? Wat is het percentage dat denkt invloed te hebben op het alcoholgebruik door hun kind? Wat is het percentage dat regels stelt voor hun kind ten aanzien van hun alcoholgebruik? Wat is het percentage dat toeziet op het naleven van de regels met betrekking tot alcoholgebruik van hun kind? Wat is het percentage dat zelf overmatig alcohol drinkt in bijzijn van hun kind? Dit onderzoek is aanvullend op de bestaande monitors. Deze laatste hebben een structureel karakter en bereiken een veel grotere populatie. De reden om ook nog een nulmeting uit te voeren is de volgende: Er is beperkte informatie beschikbaar over de kennis en houding van jongeren en ouders in Zeeland ten opzichte van alcoholgebruik door jongeren. Informatie over draagvlak voor de normen voor alcoholgebruik door jongeren onder ouders en jongeren in Zeeland ontbreekt. Het project heeft behoefte aan gegevens bij aanvang van het project in Actuele gegevens zijn nodig om met de media te kunnen communiceren en om draagvlak voor een Zeeuwse aanpak te krijgen bij gemeentebesturen en andere partijen die een cruciale rol in de aanpak vormen. 4

5 2. Methode 2.1. Gegevensverzameling In de laatste twee weken van februari zijn telefonische interviews afgenomen bij 342 jongeren in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar en hun ouders. De interviews werden uitgevoerd door studenten van de Hogeschool Zeeland. Voor het afnemen van de interviews is gekozen voor tijdstippen waarop de meeste mensen thuis zijn, namelijk op maandag t/m donderdag van 18 tot 21 uur. Vooraf is een introductiebijeenkomst voor de studenten georganiseerd waarin het doel en de opzet van de nulmeting werden toegelicht. Daarnaast werd geoefend met het belprotocol, de registratie van de telefoontjes en het afnemen van de vragenlijsten. De antwoorden op de vragen werden tijdens het interviewen direct ingevoerd in een webenquête. In het belprotocol is de introductie van het interview opgenomen. Om de respons te verhogen belden de studenten namens de gemeente waarin de jongere woonachtig was. De gemeenten zijn daarvan op de hoogte gesteld middels een brief. Vanwege de minderjarige leeftijd van de jongere werd eerst aan de ouders gevraagd om aan het onderzoek deel te nemen. Na instemming van de ouders kon de vragenlijst voor de ouders afgenomen worden. Wanneer de ouders weigerden, werd de reden daarvan genoteerd. Nadat het interview voor de ouders was afgenomen, werd hen toestemming gevraagd voor deelname van hun kind aan het onderzoek. Als de jongere hiertoe eveneens bereid was, werd afhankelijk van de leeftijd (12 t/m 15 jaar of 16 t/m 18 jaar) de betreffende vragenlijst afgenomen. Het interview voor ouders duurde ongeveer 10 minuten en voor de jongere 5 minuten. Wanneer het tijdstip waarop de ouders en/of jongeren gebeld worden niet uitkwam, werd een afspraak gemaakt om terug te bellen. Bij geen gehoor, werd tijdens de interviewperiode tot acht keer teruggebeld. 5

6 2.2. Steekproef Het steekproefkader dat gebruikt is voor de nulmeting zijn Zeeuwse jongeren die geboren zijn tussen 1 januari 1993 en 1 januari Daarmee zijn de jongeren in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar wanneer ze voor de telefonische interviews zijn benaderd. Voor deze leeftijdsgroep is gekozen, omdat deze overeenkomt met de leeftijdsgroep voor de jongerenenquête waarin het drinkgedrag wordt nagevraagd (zie inleiding). Een praktische reden is dat de GGD Zeeland voor deze leeftijdsgroep een autorisatie heeft voor de basisadministraties van de 13 Zeeuwse gemeenten. Om betrouwbare uitspraken over de resultaten te kunnen doen, is de volgende formule voor de steekproefgrootte gebruikt 1 : (n)= (Z /2)² X P(1-P) / E². Het invullen van de formule resulteert in een benodigde steekproefomvang van 271 respondenten. Voor dit onderzoek is de grens gelegd bij 250. Dit betekent dat er 250 jongeren in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar en 250 ouders geïnterviewd moeten worden. Voor de jongeren zijn aparte vragenlijsten gebruikt voor 12 t/m 15 jarigen en 16 t/m 18 jarigen. De vraagstellingen komen overeen, maar bij de 12 t/m 15 jarigen ligt de nadruk op het wel/niet drinken van alcohol terwijl bij de 16 t/m 18 jarigen de nadruk ligt op het overmatig drinken van alcohol. De resultaten voor deze leeftijdsgroepen zullen apart beschreven worden, ook al is de steekproefgrootte daarop niet gebaseerd. Bij het trekken van de steekproef is vooraf rekening gehouden met non-respons. Vaak ligt de respons bij telefonische interviews tussen de 40% en 60%. Daarnaast is rekening gehouden met het aantal waarvoor het telefoonnummer niet via internet te achterhalen is. Zo had de steekproef een omvang van 750 adressen van 12 t/m 18 jarigen. Daarbij is het aantal jongeren per gemeente naar verhouding van het aantal 12 t/m 18 jarigen dat in de desbetreffende gemeente woonachtig is. In tabel 1 zijn de daadwerkelijke aantallen jongeren per gemeente weergegeven, met daarnaast het aantal dat gebeld is. Van de 750 adressen in de steekproef is van 342 huishoudens het telefoonnummer achterhaald. 1 P is de kans (0,5), E is de absolute nauwkeurigheid (0,05) en Z is de statistische waarde bij de nauwkeurigheid (1,645 voor tweezijdig toetsen) 6

7 Tabel 1. Het aantal 12 t/m 18-jarigen per gemeente en in de steekproef Gemeente Bevolking Beschikbare telefoonnummers leeftijdsgroep 12-18jr Aantal % Aantal % Borsele ,8 27 7,8 Goes ,6 31 9,0 Hulst ,9 28 8,1 Kapelle ,7 15 4,3 Middelburg , ,7 Noord-Beveland 506 1,6 5 1,4 Reimerswaal ,3 16 4,6 Schouwen-Duiveland ,5 33 9,6 Sluis ,6 18 5,2 Terneuzen , ,2 Tholen ,7 29 8,4 Veere ,2 27 7,8 Vlissingen , ,7 Totaal Vragenlijst Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen komen in de vragenlijsten de volgende onderwerpen aan de orde (bijlage 2): a. Kennis van de negatieve gevolgen b. Kennis van het probleem en de normen c. Drinkgedrag Onderwerp is alleen van toepassing op de jongeren. Aan de jongeren wordt gevraagd in hoeverre zij weerstand kunnen bieden tegen alcoholgebruik. d. Kennis en gedrag binnen de opvoeding Onderwerp is alleen van toepassing op de ouders. Er wordt een aantal uitspraken gedaan om na te gaan in hoeverre ouders op de hoogte zijn van de invloed die zij kunnen uitoefenen op het drinkgedrag van hun kind. Om binnen de opvoeding het gedrag van de ouders in relatie tot het alcoholgebruik van hun kind te meten, worden vragen gesteld over: de leeftijd waarop het eigen kind alcohol mag drinken, het eigen kind ervan weerhouden om dronken te worden, het toezicht op het drinken van alcohol door het eigen kind en het zelf drinken van alcohol in het bijzijn van het eigen kind. e. Voormeting bereik overige voorlichtingsactiviteiten f. Achtergrondgegevens 7

8 3. Resultaten 3.1. Onderzoekspopulatie Bij 213 jongeren is het interview succesvol afgerond. Dit komt overeen met een respons van 62%. Van deze jongeren is 68% in de leeftijd van 12 t/m 15 jaar en 32% is in de leeftijd van 16 t/m 18 jaar. Vrijwel evenveel jongens als meisjes hebben deelgenomen aan het onderzoek. Bij de ouders lag de respons hoger dan bij de jongeren. 260 ouders, oftewel 76%, heeft meegedaan aan het onderzoek. De gemiddelde leeftijd van de ouders was 46,1 jaar. Bij tweederde van de telefonische interviews was de moeder de respondent en in een derde was dit de vader. Daarnaast zijn de meeste ouders gehuwd of hebben een geregistreerd partnerschap (95%) en hebben betaald werk (37% voltijd en 40% parttime). Een lage opleiding komt bij 6% van de ouders voor, 52% heeft een middelbare opleiding en 41% heeft hoger of wetenschappelijk onderwijs gevolgd. Relatief veel hoger opgeleiden zijn bereikt met de telefonische interviews. Tot slot hebben de ouders gemiddeld 2,2 kinderen in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar thuis wonen. Bijna de helft heeft ook thuiswonende kinderen jonger dan 12 jaar (47%) en een kwart heeft kinderen ouder dan 18 jaar thuis wonen (27%) Jongeren onder de 16 jaar Kennis van negatieve gevolgen Voor jongeren onder de 16 jaar is het drinken van alcohol altijd schadelijk. Van de geïnterviewde jongeren onder de 16 jaar geeft 42% terecht aan dat het drinken van alcohol op deze leeftijd in alle gevallen schadelijk is (zie tabel 2). Tabel 2. Denk je dat het voor een jongere, jonger dan 16 jaar, schadelijk is om alcohol te drinken (lichamelijk of anders)? Aantal % af en toe een slokje alcohol kan geen kwaad 42 29% af en toe een glas alcohol kan geen kwaad 35 24% regelmatig zelfstandig alcoholgebruik kan geen kwaad 7 5% het drinken van alcohol op deze leeftijd is in alle gevallen schadelijk 60 42% Aan de 12 t/m 15-jarigen is ook gevraagd of voor jongeren onder de 16 jaar de gevolgen van alcohol zo ernstig zijn dat er iets aan gedaan moet worden. Tweederde (66%) is het (een beetje) eens met deze stelling, 21% is hier neutraal over en 11% is het hier mee oneens. Onder de kennis van negatieve gevolgen van alcoholgebruik door jongeren valt ook de vraag welke gevolgen dit zijn. De meest genoemde gevolgen van alcoholschade door jongeren onder de 16 jaar zijn verstoring van hersenontwikkeling/ hersenschade (89%) en gezondheidsproblemen op latere leeftijd (23%). 8

9 verstoring van hersenontwikkeling/hersenschade 89 gezondheidsproblemen op latere leeftijd 23 anders verminderde leerprestaties alcoholverslaving op latere leeftijd 6 sociale problemen op latere leeftijd verminderde fitheid misdragingen/agressie verkeersongevallen onveilige seks schoolverzuim % Figuur 1. Schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door en volgens jongeren onder de 16 jaar Tot slot is gevraagd of de schadelijke effecten van alcoholgebruik op de gezondheid van jongeren even groot zijn als voor volwassenen. Van de geïnterviewde jongeren denkt 85% dat de gezondheidseffecten voor jongeren schadelijker zijn dan voor volwassenen, 6% denkt even schadelijk, 6% minder schadelijk en 3% weet dit niet Kennis van het probleem en normen Van de 12 t/m 15-jarigen vindt 70% dat jongeren op te jonge leeftijd alcohol drinken. Wordt echter gevraagd naar de norm die voor hen geldt dan is een veel kleinere groep het hier mee eens: 52% vindt dat jongeren onder de 16 jaar helemaal geen alcohol mogen drinken. Van de jongeren die het alcoholgebruik onder de 16 jaar als problematisch ervaren (jongeren drinken op te jonge leeftijd alcohol), vindt 52% dat jongeren onder de 16 jaar helemaal geen alcohol mogen drinken. Aan de jongeren onder de 16 jaar is ook gevraagd tot welke leeftijd jongeren volgens hem/haar geen alcohol mogen drinken (tabel 3). Van de jongeren stelt 65% de leeftijdsgrens om alcohol te drinken bij 16 jaar. Eén jongere vindt dat jongeren tot hun 12 e jaar niet mogen drinken en zes jongeren vinden dat je minimaal 20 jaar moet zijn om alcohol te drinken. 9

10 Tabel 3. Tot welke leeftijd mag een jongere volgens jou GEEN alcohol drinken? Aantal % maakt niet uit een jongere mag drinken wanneer hij/zij wil 2 1% tot zijn/haar 14e 9 6% tot zijn/haar 15e 7 5% tot zijn/haar 16e 93 65% tot zijn/haar 17e 6 4% tot zijn/haar 18e 20 14% tot andere leeftijd, namelijk.. 7 5% Drinkgedrag Aan de jongeren van 12 t/m 15 jaar is gevraagd zich voor te stellen dat ze zich hebben voorgenomen geen alcohol te drinken. Het merendeel van de jongeren onder de 16 jaar (89%) geeft aan dat het waarschijnlijk tot zeker wel gaat lukken om geen alcohol te drinken als vrienden wel drinken. Daarnaast zou 82% het lukken om geen alcohol te drinken als vrienden een glas alcohol zouden aanbieden. Dit geldt niet voor alle jongeren. Zo geeft 9% aan dat het waarschijnlijk tot zeker niet lukt om geen alcohol te drinken als vrienden alcohol drinken. Als vrienden een glas alcohol aanbieden, denkt 14% dat het niet zou lukken om nee te zeggen Jongeren van 16 jaar en ouder Kennis van de negatieve gevolgen Bij jongeren van 16 jaar en ouder is met behulp van drie vragen nagegaan hoe schadelijk zij overmatig drinken van alcohol vinden (zie figuur 2). Bijna alle jongeren (93%) denken dat het drinken van 20 glazen alcohol of meer per week schadelijk is. Een veel kleiner deel van de jongeren vindt het een keer dronken worden (56%) of het drinken van minimaal 5 glazen bij een gelegenheid schadelijk (47%). niet schadelijk beetje schadelijk nogal schadelijk erg schadelijk per week 20 glazen alcohol of meer drinken bij een gelegenheid 5 glazen alcohol of meer drinken in afg. maand per maand minimaal een keer dronken of aangeschoten 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 2. Schadelijkheid van overmatig alcoholgebruik door en volgens 16 t/m 18-jarigen 10

11 Ruim de helft (58%) van de jongeren boven de 16 jaar vindt dat de gevolgen van veel en vaak drinken door jongeren vanaf 16 jaar zo ernstig zijn dat er iets aan gedaan moet worden. Ruim een kwart (28%) is hier neutraal over en 13% is het hier mee oneens. De meest genoemde gevolgen van alcoholschade door jongeren van 16 t/m 18 jaar zijn verstoring van hersenontwikkeling/ hersenschade (72%) en gezondheidsproblemen op latere leeftijd (52%) (zie figuur 3). In vergelijking met jongeren onder de 16 jaar worden gezondheidsproblemen op latere leeftijd bij oudere jongeren veel vaker genoemd en hersenschade juist minder. verstoring van hersenontwikkeling/hersenschade 72 gezondheidsproblemen op latere leeftijd 52 anders 17 verminderde leerprestaties 10 verminderde fitheid verkeersongevallen alcoholverslaving op latere leeftijd sociale problemen op latere leeftijd misdragingen/agressie onveilige seks schoolverzuim % Figuur 3. Schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door en volgens jongeren van 16 jaar en ouder Tot slot is ook bij jongeren van 16 jaar en ouder gevraagd of de gevolgen van alcohol drinken voor jongeren even schadelijk zijn als voor volwassenen. In 93% van de gevallen denken jongeren van 16 jaar en ouder dat de gezondheidseffecten van alcohol voor jongeren schadelijker zijn dan voor volwassenen, 4% denkt even schadelijk en 3% denkt minder schadelijk Kennis van het probleem en normen Van de 16 t/m 18-jarigen vindt 65% dat jongeren vanaf 16 jaar te vaak en te veel alcohol drinken. Ook als gevraagd wordt naar de norm die voor hen geldt geeft 68% aan dat jongeren in de leeftijd vanaf 16 jaar niet te vaak en te veel alcohol zouden mogen drinken. Bij de 16 t/m 18-jarigen die het overmatig alcohol drinken vanaf 16 jaar een probleem vinden (jongeren vanaf 16 jaar drinken te vaak en te veel alcohol), ligt het percentage dat het eens is met de norm vanaf 16 jaar op 76%. 11

12 Drinkgedrag Aan de geïnterviewde jongeren van 16 jaar en ouder is gevraagd of ze wel eens alcohol hebben gedronken. Slechts één jongere geeft aan nooit alcohol te hebben gedronken. Het merendeel van de jongeren (81%) heeft ook recentelijk in de voorgaande maand alcohol gedronken. De jongeren waren gemiddeld 14,6 jaar toen zij voor het eerst een glas alcohol dronken. Een klein deel van de jongeren (21%) was 16 jaar of ouder toen zij voor het eerst een glas alcohol dronken. Aan de jongeren van 16 t/m 18 jaar is gevraagd zich voor te stellen dat ze zich hebben voorgenomen geen alcohol meer te drinken. 73% geeft aan dat het waarschijnlijk tot zeker wel gaat lukken om geen alcohol meer te drinken als vrienden wel drinken en 77% zou het lukken om geen alcohol te drinken als vrienden een glas alcohol zouden aanbieden. Dit geldt niet voor alle jongeren. Een kwart van de 16 t/m 18-jarigen (25%) geeft aan dat het waarschijnlijk tot zeker niet lukt om geen alcohol meer te drinken als vrienden alcohol drinken. Als vrienden een glas alcohol aanbieden, denkt 23% dat het niet zou lukken om nee te zeggen Ouders Kennis van de negatieve gevolgen Om de kennis van ouders over de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik op jonge leeftijd te meten, zijn dezelfde vragen gesteld als voor de jongeren. Driekwart van de ouders (78%) geeft terecht aan dat het drinken van alcohol door jongeren onder de 16 jaar in alle gevallen schadelijk is (zie tabel 4). Af en toe een slokje kan geen kwaad vindt 17% van de ouders. Tabel 4. Denkt u als ouder dat het voor een jongere, jonger dan 16 jaar, schadelijk is om alcohol te drinken (lichamelijk of anders)? Aantal % af en toe een slokje alcohol kan geen kwaad 44 17% af en toe een glas alcohol kan geen kwaad 9 3% regelmatig zelfstandig alcoholgebruik kan geen kwaad 4 2% het drinken van alcohol op deze leeftijd is in alle gevallen schadelijk % Bijna alle ouders geven aan dat het schadelijk is voor een jongere vanaf 16 jaar om per week 20 glazen alcohol of meer te drinken (99%) (figuur 4). Dit is overeenkomstig met wat jongeren van 16 jaar en ouder zelf denken. Van de ouders denkt 85% dat het schadelijk is om per maand minimaal 1 keer dronken of aangeschoten te zijn en 74% denkt dat het drinken van 5 glazen alcohol of meer per gelegenheid in afgelopen maand (binge drinken) schadelijk is. Ook hier wordt binge drinken als minst schadelijk gezien, maar het betreft nog wel een meerderheid van de ouders die binge drinken schadelijk vinden. 12

13 niet schadelijk beetje schadelijk nogal schadelijk erg schadelijk per week 20 glazen alcohol of meer drinken bij een gelegenheid 5 glazen alcohol of meer drinken in afg. maand per maand minimaal een keer dronken of aangeschoten 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 4. Schadelijkheid van overmatig alcoholgebruik door 16 t/m 18-jarigen volgens ouders Het overgrote deel van de ouders is het eens met de aanpak van de alcoholproblematiek, omdat de gevolgen zo schadelijk zijn: 85% vindt dat er iets gedaan moet worden aan het probleem van alcoholgebruik door jongeren onder de 16 jaar. 82% vindt dat er iets gedaan moet worden aan het probleem van te vaak en teveel alcohol drinken door jongeren vanaf 16 jaar. Uit de volgende figuur blijkt dat met name verstoring van hersenontwikkeling/ hersenschade (81%), gezondheidsproblemen op latere leeftijd (42%), verminderde leerprestaties (15%) en alcoholverslaving op latere leeftijd (12%) door ouders als schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door jongeren wordt genoemd. verstoring van hersenontwikkeling/hersenschade 81 gezondheidsproblemen op latere leeftijd 42 anders verminderde leerprestaties alcoholverslaving op latere leeftijd verkeersongevallen sociale problemen op latere leeftijd 8 8 misdragingen/agressie 5 verminderde fitheid schoolverzuim 2 3 onveilige seks % Figuur 5. Schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door jongeren volgens ouders 13

14 Tot slot denkt 88% van de geïnterviewde ouders denkt dat de gezondheidseffecten van alcoholgebruik voor jongeren schadelijker zijn dan voor volwassenen. Dat de gezondheidseffecten even schadelijk zijn voor jongeren als voor volwassenen denkt 11% en 1% denkt dat deze voor jongeren minder schadelijk zijn Kennis van het probleem en normen Aan de ouders is ook eerst gevraagd of ze het alcoholgebruik door jongeren een probleem vinden, voordat gevraagd wordt of ze het eens zijn met de norm die geldt voor jongeren: geen alcohol onder de 16 jaar en geen overmatig alcoholgebruik door jongeren vanaf 16 jaar. Tabel 5. Alcoholgebruik jongeren als probleem ervaren door ouders en percentage ouders dat eens is met de norm alcoholgebruik voor jongeren Probleem % (beetje) mee eens Norm % (beetje) mee eens Jongeren drinken op te jonge leeftijd alcohol: 84% Jongeren onder de 16 jaar zouden helemaal geen alcohol mogen drinken: 87% Jongeren vanaf 16 jaar drinken te vaak en teveel Jongeren in de leeftijd vanaf 16 jaar zouden niet te vaak alcohol: 79% en teveel alcohol mogen drinken: 95% Vergeleken met de resultaten van de jongeren, vinden ouders het alcoholgebruik van jongeren vaker een probleem zijn zij het ook vaker eens met de bijbehorende normen (zie tabel 5). Van de ouders die het alcoholgebruik onder de 16 jaar als problematisch ervaren, vindt 93% dat jongeren onder de 16 jaar helemaal geen alcohol mogen drinken. Bij de ouders die het overmatig alcohol drinken vanaf 16 jaar een probleem vinden, is 98% het eens met de norm vanaf 16 jaar Kennis en gedrag binnen de opvoeding De ouders is een aantal stellingen voorgelegd over de invloed die de opvoeding kan hebben op het alcoholgebruik door jongeren. Uit figuur 6 blijkt dat 89% van de ouders het eens is met de stelling door open met kinderen over alcoholgebruik en de gevolgen te praten, zullen zij verstandiger met alcohol omgaan. Tweederde (68%) denkt dat je als ouder kunt voorkomen dat je kind (veel) alcohol gaat drinken en 54% denkt dat als je kind eenmaal (veel) alcohol drinkt, het als ouder erg moeilijk is daar nog iets aan te veranderen. 14

15 (beetje) mee oneens neutraal (beetje) mee eens door open met kinderen over alcoholgebruik en de gevolgen te praten, zullen zij verstandiger met alcohol omgaan als je kind eenmaal (veel) alcohol drinkt, is het als ouder erg moeilijk daar nog iets aan te veranderen ik geloof dat je als ouder kunt voorkomen dat je kind (veel) alcohol gaat drinken 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 6. Kennis van de ouders over invloed van opvoeding op het alcoholgebruik door jongeren Het stellen van regels door de ouders Van de ouders geeft 5% aan dat ze geen leeftijdsgrens hebben gesteld aan het alcoholgebruik van hun kind. Van 67% van de ouders mag hun kind geen alcohol drinken tot hun 16 e jaar. Door 17% van de ouders wordt voor het drinken van alcohol een leeftijdsgrens boven de 16 jaar gesteld. Op de vraag of ouders denken dat ze hun kind ervan kunnen weerhouden als hij/zij een keer dronken wil worden, antwoordt 25% daarop dat ze dat kunnen. Uit de reacties blijkt dat ouders met name met praten over alcoholgebruik hun kind proberen ervan te weerhouden dronken te worden. Het feit dat de ouders niet altijd zicht hebben op het alcoholgebruik door hun kind wordt het meest genoemd waarom het niet lukt om hun kind ervan te weerhouden dronken te worden. Ook de invloed van vrienden en de groepsdruk wordt vaak genoemd. Bijna alle ouders vinden het belangrijk om te weten of hun kind alcohol drinkt en hoeveel dat is (98%). Het merendeel van de ouders (79%) heeft in het afgelopen half jaar met hun kind gesproken over zijn/haar drinkgedrag (23% 1 of 2 keer, 18% 3 of 4 keer, 13% 5 of 6 keer en 24% 7 keer of vaker). Daarnaast geeft 87% van de ouders aan dat ze toezien op de door hen gestelde regels met betrekking tot het drinken van alcohol. Het voorbeeldgedrag van ouders Driekwart (77%) van de ouders geeft aan wel eens alcohol te drinken in het bijzijn van hun kind. Van de ouders die dan alcohol drinken, drinkt 62% 1-2 glazen, 13% 3-4 glazen, 2% 5-6 glazen en 0,4% 7-10 glazen (zie tabel 6). 15

16 Tabel 6. Drinkgedrag van ouders Aantal % Drinkt u wel eens alcohol in het bijzijn van uw kind? Ja, vaak 9 3% Ja, regelmatig 74 28% Ja, soms 79 30% Ja, heel soms 38 15% Nee, nooit 28 11% Nee, ik drink nooit alcohol 32 12% Als u in het bijzijn van uw kind drinkt, hoeveel alcohol (glazen, flesjes of blikjes) drinkt u dan? Niet van toepassing 60 23% 11 glazen of meer 0 0% 7-10 glazen 1 0,4% 5-6 glazen 4 2% 3-4 glazen 35 13% 1-2 glazen % Overmatig alcohol drinken in het bijzijn van het kind wordt in dit onderzoek gedefinieerd als regelmatig tot vaak in totaal 3-10 glazen alcohol drinken. Dit is bij 9% van de geïnterviewde ouders het geval Voormeting bereik overige voorlichtingsactiviteiten Met de Zeeuwse publiekscampagne Laat ze niet (ver)zuipen wordt niet voor de eerste keer voorlichting gegeven ten aanzien van het alcoholgebruik door jongeren. De belangrijkste campagne waarmee in dit onderzoek rekening wordt gehouden is de landelijke campagne Alcohol en Opvoeding met de slogan Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind. Van de ondervraagde ouders kent 56% deze landelijke campagne. Alle dertien Zeeuwse gemeenten zijn betrokken bij regionale aanpak omtrent het alcoholgebruik door jongeren. Daarnaast zijn lokale activiteiten hier op gericht. Uit de telefonische interviews blijkt dat 86% van de ouders het een goede zaak vindt als de gemeente zich met het alcoholgebruik van jongeren bezighoudt. Daarnaast geeft 12% aan dat ze dit goed vinden, maar niet altijd. Daarbij geven ouders aan dat de bemoeienis van de gemeente niet te groot mag zijn en dat het de verantwoordelijkheid blijft van de ouders. Slechts 2% van de ouders vindt het absoluut niet goed dat de gemeente zich hiermee bezighoudt. Op moment van het onderzoek kent 31% van de ouders de activiteiten die hun gemeente uitvoert op het gebied van alcoholvoorlichting voor jongeren. Met name de voorlichting voor jongeren op scholen en de bijeenkomsten georganiseerd voor ouders worden veel genoemd. Ook de georganiseerde kroegentochten voor ouders, blaastesten in cafés, frisfeesten, activiteiten van Indgio, Stichting Voorkom, Stichting de Hoop worden genoemd. Vrijwel alle ouders vinden deze activiteiten die ze kennen goed en belangrijk. 16

17 4. Discussie In dit onderzoek is voor het verzamelen van de gegevens gebruik gemaakt van telefonische interviews. Met deze methode is een hoge respons bereikt. Wel was voor de helft van de jongeren in de steekproef het telefoonnummer niet via internet te achterhalen. De steekproefsamenstelling is niet helemaal representatief voor de doelpopulatie. Er zijn echter geen verschillen per gemeenten in de beschikbaarheid van de telefoonnummers. De verhouding van de (uiteindelijke) steekproefaantallen klopt nog steeds met de verhouding van de aantallen 12 t/m 18 jarigen die daadwerkelijk in de gemeenten wonen. Uit de achtergrondgegevens van de ouders blijkt dat grotendeels moeders zijn ondervraagd. Daarnaast zijn weinig alleenstaande ouders, veel hoger opgeleiden en veel ouders met betaald werk met de telefonische interviews bereikt. Daardoor zijn de resultaten niet uitgesplitst naar deze achtergrondgegevens. Bij de interpretatie van de cijfers moet wel rekening gehouden worden met de achtergrond van de onderzoekspopulatie. De resultaten van dit onderzoek dragen bij aan de ontbrekende informatie over het draagvlak voor de adviezen/normen geen alcohol onder de 16 jaar en geen overmatig alcoholgebruik door jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar, de kennis over de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door jongeren en welke invloed de ouders op dit moment hebben op het drinkgedrag van de jongeren. Kennis van de negatieve gevolgen Zowel het merendeel van de jongeren als de ouders geven aan dat de gevolgen van alcoholgebruik voor jongeren schadelijker zijn dan voor volwassenen. Hersenschade en gezondheidsproblemen op latere leeftijd worden het meest als schadelijke gevolgen van alcoholgebruik genoemd door zowel jongeren als ouders. Opvallend is dat gezondheidsproblemen op latere leeftijd veel meer wordt genoemd door jongeren vanaf 16 jaar (52%) en de ouders (42%) dan door jongeren onder de 16 jaar (23%). Ouders noemen daarnaast ook verminderde leerprestaties en alcoholverslaving op latere leeftijd als gevolgen van alcoholgebruik door jongeren. De andere schadelijke gevolgen worden door jongeren niet of nauwelijks genoemd. De kennis hierover is dus veel minder: - Sociale problemen op latere leeftijd - Alcoholverslaving op latere leeftijd - Verkeersongevallen - Misdragingen/ agressie - Onveilige seks - Schoolverzuim - Verminderde leerprestaties - Verminderde fitheid 17

18 Driekwart van de ouders geeft terecht aan dat alcohol in alle gevallen voor jongeren onder de 16 jaar schadelijk is. Dit percentage ligt een stuk hoger dan wat de jongeren zelf zeggen: 42% van de 12 t/m 15-jarigen vindt alcohol voor jongeren onder de 16 jaar altijd schadelijk. Alcoholgebruik door jongeren onder de 16 jaar is in alle gevallen schadelijk. Toch geeft 17% van de ouders aan dat af en toe een slokje alcohol geen kwaad kan. Van de jongeren onder de 16 jaar vindt 29% dit. Aan de hand van drie stellingen is nagevraagd in welke hoeveelheden alcoholgebruik door jongeren schadelijk is. Zowel bijna alle ouders (99%) als alle jongeren vanaf 16 jaar (93%) vindt dat het drinken van 20 glazen alcohol of meer per week schadelijk is. Deze percentages liggen voor minimaal één keer dronken zijn per maand en binge drinken (5 glazen alcohol of meer per gelegenheid in de afgelopen maand) een stuk lager. Van de ouders vindt het merendeel (74%) binge drinken nog schadelijk, terwijl dit bij jongeren maar 47% is. Toch blijkt uit de jeugdmonitor klas 3 VO uit 2007 dat 45% van de jarigen een binge drinker is. Dit wijst erop dat het eigen alcoholgebruik niet schadelijk wordt gevonden. Draagvlak voor de normen geen alcohol onder de 16 jaar en geen overmatig alcoholgebruik door jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar De gevonden resultaten op de stellingen over in hoeverre jongeren en ouders het eens zijn met het advies/de norm met betrekking tot het alcoholgebruik door jongeren, zouden beïnvloed kunnen worden door de neiging om sociaal wenselijke antwoorden te geven. Toch is met name het percentage 12 t/m 15 jarigen dat het (een beetje) eens is met de stelling jongeren onder de 16 jaar zouden helemaal geen alcohol mogen drinken niet (heel) hoog, namelijk 52%. Het percentage 12 t/m 15 jarigen dat vindt dat jongeren op te jonge leeftijd alcohol drinken (70%) is in vergelijking met het percentage dat het eens is met de norm (52%) een stuk hoger. Jongeren onder de 16 jaar geven wel aan dat het een probleem is, maar zijn het minder eens met de norm geen alcohol onder de 16 jaar. Uit de resultaten van de ouders blijkt dat meer ouders (87%) dan jongeren (52%) het (een beetje) eens zijn met het advies/de norm geen alcohol onder de 16 jaar. Dit geldt ook voor het advies/de norm geen overmatig alcoholgebruik door jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar (68% van de jongeren en 95% van de ouders). Wat wel opvalt, is dat zowel voor jongeren als ouders het draagvlak voor geen alcohol onder de 16 jaar lager ligt dan voor geen overmatig alcoholgebruik door jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar. Daarbij moet wel rekening gehouden worden met het feit dat in het advies/de norm niet wordt aangegeven wat verstaan wordt onder vaak en teveel alcohol drinken. De jongeren en ouders hebben zelf een beeld van welke hoeveelheid alcohol schadelijk is. 18

19 Nee kunnen zeggen tegen alcohol Merendeel van de jongeren (81% 12 t/m 15-jarigen en 68% 16 t/m 18-jarigen) denkt dat ze nee kunnen zeggen tegen alcohol wanneer vrienden wel alcohol drinken en als vrienden een glas alcohol aanbieden. Dit geldt dus niet voor alle jongeren. Rol van de ouders in het drinkgedrag van de jongeren De vragen met betrekking tot gedrag binnen de opvoeding kunnen sociaal wenselijk beantwoord zijn. De resultaten van dit onderzoek zijn in dat geval een onderschatting van de werkelijkheid. Merendeel van de ouders weet dat het praten met hun kind over hun alcoholgebruik en de gevolgen daarvan, van invloed is op het drinkgedrag van hun kind: 89% is het (een beetje) eens met de stelling door open met kinderen over alcoholgebruik en de gevolgen daarvan te praten, zullen zij verstandiger met alcohol omgaan. Het praten over het alcoholgebruik van hun kind en de gevolgen daarvan, wordt ook door de ouders genoemd als manier om het eigen kind ervan te weerhouden om dronken te worden. Bijna alle ouders vinden het belangrijk om te weten of hun kind alcohol drinkt en hoeveel dat is (98%). Merendeel van de ouders (87%) houdt ook toezicht op de door hen gestelde regels omtrent alcohol. Zowel aan jongeren onder de 16 jaar als aan de ouders is gevraagd tot welke leeftijd jongeren geen alcohol zouden mogen drinken. Tweederde van de ouders en een zelfde deel van de jongeren stelt de leeftijdsgrens bij 16 jaar. Van de ouders stelt 5% geen leeftijdsgrens. Uit (landelijk) onderzoek blijkt dat wanneer ouders toestaan dat hun kind alcohol drinkt (of er niets van zeggen) de kans vergroot wordt dat hun kind alcohol gaat drinken (1). Tot slot lijkt er voor het drinkgedrag van de jongeren bij de ouders een rol weggelegd te zijn in het voorbeeldgedrag ten aanzien van alcoholgebruik (1). In dit onderzoek wordt daaronder het drinken van (overmatig) alcohol in het bijzijn van het eigen kind verstaan. Uit de resultaten blijkt dat 9% van de ouders regelmatig tot vaak 3-10 glazen alcohol drinkt in het bijzijn van hun kind. Het is niet zo dat ouders helemaal niet mogen drinken in het bijzijn van hun kind. 5. Belangrijkste conclusies Kennis en houding van Zeeuwse jongeren van 12 t/m 15 jaar 42% geeft terecht aan dat alcohol onder de 16 jaar in alle gevallen schadelijk is. 52% is het (een beetje) eens met de norm geen alcohol onder de 16 jaar. 65% stelt de leeftijdsgrens om alcohol te drinken bij 16 jaar. 66% vindt de gevolgen zo ernstig dat er iets aan het probleem van alcoholgebruik onder de 16 jaar gedaan moet worden. 19

20 81% geeft aan nee te kunnen zeggen tegen alcoholgebruik (dat wil zeggen: het lukt waarschijnlijk tot zeker wel om geen alcohol te drinken als vrienden wel drinken en als vrienden een glas alcohol aanbieden). Kennis en houding van Zeeuwse jongeren van 16 t/m 18 jaar 33% is het eens dat overmatig alcoholgebruik schadelijk is. Dat wil zeggen: geeft aan dat het nogal tot erg schadelijk is om 5 glazen alcohol bij één gelegenheid te drinken (bingedrinken), 20 glazen alcohol of meer per week te drinken en minimaal één keer per maand dronken of aangeschoten te zijn. 68% is het (een beetje) eens met de norm geen overmatig alcoholgebruik door jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar. 58% vindt dat er iets gedaan moet worden aan het te vaak en teveel alcohol drinken vanaf 16 jaar. 81% van de geïnterviewde jongeren heeft recent (in de afgelopen maand) alcohol gedronken. 68% geeft aan nee te kunnen zeggen tegen overmatig alcoholgebruik (dat wil zeggen: het lukt waarschijnlijk tot zeker wel om geen alcohol meer te drinken als vrienden wel drinken en als vrienden een glas alcohol aanbieden). Kennis en houding van ouders van Zeeuwse jongeren van 12 t/m 18 jaar 78% geeft terecht aan dat alcohol door jongeren onder de 16 jaar in alle gevallen schadelijk is. 65% is het eens dat overmatig alcoholgebruik door jongeren vanaf 16 jaar schadelijk is (zie definitie bij 16 t/m 18-jarigen). 87% is het (een beetje) eens met de norm geen alcohol onder de 16 jaar en 95% is het (een beetje) eens met de norm geen overmatig alcoholgebruik door jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar. 85% vindt dat er iets gedaan moet worden aan het probleem van alcoholgebruik onder de 16 jaar en 82% vindt dat er iets gedaan moet worden aan het probleem van te vaak en teveel alcohol drinken vanaf 16 jaar. 67% stelt de leeftijdsgrens om alcohol te drinken bij 16 jaar. 89% denkt dat door open met kinderen over alcoholgebruik en de gevolgen te praten, zij verstandiger met alcohol omgaan. 68% denkt dat je als ouder kunt voorkomen dat je kind (veel) alcohol drinkt. 54% denkt dat het als ouder erg moeilijk is om nog iets aan het alcoholprobleem te veranderen als hun kind eenmaal (veel) alcohol drinkt. 89% ziet toe op het naleven van de regels met betrekking tot alcoholgebruik door hun kind. 86% vindt het een goede zaak als de gemeente zich met het alcoholgebruik van jongeren bezighoudt. 20

21 6. Aanbevelingen Op basis van de resultaten van dit onderzoek wordt een aantal aanbevelingen gedaan die aansluiten bij de uitvoering van de Zeeuwse aanpak Laat ze niet (ver)zuipen!. 1. Een nameting aan het einde van de projectperiode kan uitwijzen of er veranderingen zijn opgetreden in de gestelde onderzoeksvragen. Daarnaast wordt in de reguliere monitors het drinkgedrag van de jongeren gemeten. 2. Het is belangrijk om aandacht te blijven besteden aan het draagvlak voor de normen geen alcohol onder de 16 jaar en geen overmatig alcoholgebruik door jongeren van 16 t/m 23 jaar. Met name bij de jongeren zelf is het verstandig extra inspanning te leveren, aangezien bijna de helft van de jongeren t/m 16 jaar en bijna een derde van de jongeren van 16 t/m 18 jaar het niet eens is met deze normen. 3. Aanbevolen wordt om de kennis van ouders en jongeren te vergroten over wat schadelijk drinkgedrag is. Bij jongeren onder de 16 jaar en hun ouders kan de nadruk liggen op het drinken van een slokje/glas alcohol aangezien een vrij grote groep niet vindt/weet dat dit schadelijk is. Bij jongeren vanaf 16 jaar en hun ouders is het nodig om extra aandacht te besteden aan binge-drinken. 4. Weinig jongeren noemen schadelijke gevolgen van alcoholgebruik die samenhangen met schoolprestaties (verzuim, leerprestaties, fitheid). Daarnaast worden risico s voor het uitgaan, zoals onveiligheid in het verkeer, agressie en onveilige seks, niet of nauwelijks genoemd door zowel jongeren als ouders. Hier kan in de communicatie en in de verschillende activiteiten/projecten extra aandacht aan worden besteed. 5. Weerbare jongeren zijn beter in staat weerstand te bieden tegen alcohol en andere verleidingen. Van de onderzochte jongeren denkt bijna een vijfde (tot 16 jaar) en bijna een derde (16 t/m 18 jaar) dat ze geen nee kunnen zeggen tegen alcohol. Aandacht voor weerbaarheid en groepsdruk is een belangrijke sleutel tot het niet of minder drinken van jongeren. 6. Niet alle ouders hebben de kennis en/of vaardigheden om het drinkgedrag van hun kind te beïnvloeden. Opvoedondersteuning kan ouders helpen om regels en grenzen te stellen en om hier kwalitatief goed over te communiceren. Ook moet voor ouders duidelijk zijn hoe zij het alcoholgebruik van hun kind kunnen inschatten en welke hoeveelheid alcohol zij moeten aanhouden om in te grijpen. Daarnaast is het belangrijk dat ouders weten dat ook het eigen (voorbeeld)gedrag belangrijk is. Hierbij moet worden voorkomen dat ouders het gevoel krijgen dat ze niks meer mogen drinken en zo weerstand krijgen tegen het project. 7. De meeste ouders vinden het goed en belangrijk dat er wat gedaan wordt aan het (overmatig) alcoholgebruik door jongeren maar nog lang niet alle ouders kennen gemeentelijke activiteiten. Door ouders direct aan te spreken en te betrekken in het project, zal het draagvlak worden vergroot. Een aandachtspunt is dat ouders en jongeren zelf verantwoordelijk blijven en dat het daarom belangrijk is om niet te betuttelen. 21

22 7. Referenties 1. Rapportage nulmeting regionaal alcoholproject Think before you drink West-Brabant. GGD West-Brabant, april