Tussenresultaten Zelfzorg Ondersteund Kennissessie maart Samenwerken aan je gezondheid. Initiatief van Zelfzorg Ondersteund

Transcriptie

1 Tussenresultaten Zelfzorg Ondersteund Kennissessie maart 2017 Samenwerken aan je gezondheid. Initiatief van Zelfzorg Ondersteund 1

2 Voorwoord Inhoudsopgave Ervaringen delen. Dat hebben we gedaan tijdens de kennissessie van Zelfzorg Ondersteund in maart Huisartsen, praktijkondersteuners, mensen met een chronische aandoening en zorgverzekeraars vertelden hun verhaal. En voorlopers op het gebied van zelfzorg deelden hun kennis. Zoals experts op het terrein van Positieve Gezondheid, de leefstijl Coach, vertegenwoordigers van de Nationale Diabetes Challenge, Stichting Voeding Leeft, Prisma, Herstelcirkel in de wijk, Stichting Voorlichters Gezondheid, ehealth en actieve zorggroepen. Het kan echt anders Dat het echt anders kan, blijkt uit de ervaringen die we de afgelopen drie jaar hebben opgedaan en uit de resultaten die partijen behaalden. Hun aanpak bleek effectief: er verandert veel door bij de zorg aan mensen met een chronische aandoening niet alleen symptomen te bestrijden met bijvoorbeeld medicatie, maar hen ook te ondersteunen om het gezondste uit zichzelf naar boven te halen bijvoorbeeld door drastische leefstijlveranderingen. De afgelopen jaren hebben we veel geleerd en vooral ook geïmplementeerd! Dit boekje geeft een indruk van de vele resultaten die er liggen. Bovendien verwijst het naar achtergrondinformatie op onze website en die van samenwerkende partijen. Kennis delen en continu verdiepen: op deze manier komen we samen verder. Meer dan 70 procent van de zorggroepen in Nederland zet inmiddels een volgende stap in de implementatie van ondersteunde zelfzorg i.s.m. Zelfzorg Ondersteund. In 2017 gaan we door op deze ingezette weg. Voor de komende fase is het cruciaal dat we tot in de haarvaten begrijpen wat implementatie van ondersteunde zelfzorg vraagt en wat nodig is om deze te versnellen. Alle opmerkingen en ideeën daarbij zijn dan ook van harte welkom. Veel leesplezier! Chiel Bos (onafhankelijk voorzitter bestuur) Pieter Jeekel en Nicole van Loy (directie Zelfzorg Ondersteund) Krachten bundelen: landelijke samenwerking bij implementatie en opschaling 4 Waarom Zelfzorg Ondersteund? 5 Doel: Wat willen we bereiken? 6 Resultaten: Hoe ver zijn we? 7 Uitkomsten kennissessie 14 maart 2017 Workshop ehealth 8 Workshop Herstelcirkel in de wijk 10 Workshop Verschillen in vaardigheden 12 Workshop Positieve Gezondheid 14 Workshop Voeding 16 Workshop Nationale Diabetes Challenge 18 Maatschappelijke waarde in kaart gebracht met de jaarlijkse SROI 20 Overzicht van activiteiten Zelfzorg Ondersteund 22 Het is cruciaal dat we tot in de haarvaten begrijpen wat implementatie van ondersteunde zelfzorg vraagt. Pieter Jeekel (directeur Zelfzorg Ondersteund) 2 3

3 Krachten Bundelen Waarom ZO!? Patiënten verenigingen Chronisch zieken en zorgverleners optimaal ondersteunen bij eigen regie. Zelfzorg Ondersteund is een landelijke coöperatie waarin patiëntenverenigingen, zorgverleners en zorgverzekeraars samenwerken en met gelijke stem vertegenwoordigd zijn. Zorgverleners Zorgverzekeraar Een therapeut moet mensen de tools aanreiken om zelf verder te leren Karen Hekking (Kom Verder Ambassadeur van Zelfzorg Ondersteund) Ieder mens is per jaar duizenden uren wakker. In die tijd nemen we allerlei beslissingen over hoe we leven: bijvoorbeeld over hoeveel we eten en drinken, of we wel of niet roken, en hoeveel we rusten en bewegen. Beslissingen die een grote invloed hebben op hoe we ons voelen. En die invloed is extra groot als je een chronische aandoening hebt, zoals COPD, diabetes of iets aan je hart. Zorgverleners kunnen patiënten helpen bij het nemen van de juiste beslissing. Maar zij zijn maar een paar uur per jaar beschikbaar. Omdat zelfzorg belangrijk is, maar niet vanzelf gaat Zelfmanagement richt zich op het inpassen van de ziekte in het leven door middel van: medisch management (zelfbehandeling), aanpassing van leefstijl, het psychosociaal omgaan met (de gevolgen van) de chronische aandoening in het dagelijks leven en het tijdig inroepen van medische hulp. Het individu en zorgverlener zijn daarbij gelijkwaardige partners en stellen samen vast hoe een gezondheidsprobleem wordt opgepakt in een proces van gedeelde besluitvorming 1. Dat gaat niet vanzelf. Het is belangrijk dat patiënten hierbij gemotiveerd en ondersteund worden. Daarom spreken wij van ondersteunde zelfzorg. Bijvoorbeeld om erachter te komen wat belangrijk én goed voor hen is en wat ze zelf kunnen doen. Zijn mensen vervolgens goed aan de slag met ondersteunde zelfzorg? Dan heeft dat effect. Onderzoek toont aan dat het helpt om minder klachten te ervaren en de kwaliteit van leven te verhogen. Mensen met een chronische aandoening hoeven dan minder vaak naar het ziekenhuis voor complicaties, gebruiken minder geneesmiddelen en hulpmiddelen en voelen zich beter. De effecten van leefstijlacties zijn soms zelfs groter dan die van medicatie. En in steeds meer gevallen lukt het om te genezen van de chronische aandoening. Hoe kunnen we regelen dat patiënten ondersteund worden bij hun zelfzorg? Dat is de vraag die de oprichters van Zelfzorg Ondersteund gesteld hebben. We kijken bijvoorbeeld welke werkwijzen aantoonbaar effectief zijn en welke werkwijzen patiënten én huisartsen daadwerkelijk helpen. Met als doel: dat ondersteunde zelfzorg op grote schaal wordt ingevoerd in Nederland. Samenwerken voor resultaat In de coöperatie Zelfzorg Ondersteund werken allerlei partijen samen. U ziet ze op de pagina hiernaast. Het zijn vertegenwoordigers van patiënten en consumenten, zorgverleners en zorgverzekeraars. Samen bedenken we oplossingen die aansluiten bij de persoonlijke behoefte van patiënt, die werkbaar zijn voor de zorgverlener en die de zorgverzekeraar voor zover het het verzekerde deel betreft ook wil betalen. Hoe we dat doen en wat de resultaten tot dusver zijn? Dat leest u in dit boekje. Zo vindt u er persoonlijke verhalen, feiten en cijfers en beschikbare instrumenten. En wilt u meer weten? Kijk dan op Bron: Op weg naar eenheid van taal

4 Wat willen we bereiken? Het doel van Zelfzorg Ondersteund Denis Janssen verwoordt hiernaast treffend wat we willen met Zelfzorg Ondersteund (ZO!): zorgen dat iemand met een chronische aandoening zelf de regie krijgt. Dat klinkt misschien vreemd, een chronische aandoening overkómt je immers. Toch bepaalt een patiënt vervolgens zelf hoe hij daarmee omgaat. En dat is belangrijk, want de meeste effecten op de gezondheid worden bij chronische ziekten als diabetes, COPD en harten vaatproblemen bereikt via aanpassing van de leefstijl. Zelfzorg als vanzelfsprekend onderdeel... Het doel van Zelfzorg Ondersteund is dan ook om ondersteunde zelfzorg een vanzelfsprekend en geïntegreerd onderdeel te maken van het zorgproces voor patiënten met een chronische aandoening. Sterker nog: ondersteuning bij zelfzorg zou de kern moeten zijn van de samenwerkingsrelatie tussen de zorgverlener en zijn patiënt met een chronische aandoening....van een samenwerkingsrelatie tussen zorgverlener en patiënt In die samenwerkingsrelatie bepalen de patiënt en de zorgverlener samen de doelen en de aanpak van de zelfzorg. De zorgverlener motiveert de patiënt vervolgens om zijn leefstijl aan te passen, leert hem hoe hij zelf een deel van de medische monitoring kan doen, hoe hij psychosociaal om kan gaan met de ziekte en verwijst de patiënt naar de juiste plekken voor ondersteuning. Dat kan zowel gaan om een verwijzing naar de sportclub, organisaties in het sociale of welzijnsdomein of een ehealthtool. En natuurlijk is de zorgverlener er nog steeds om te monitoren en symptomen te behandelen. Met als resultaat: dat de patiënt zich capabel voelt om daadwerkelijk aan de slag te gaan en zijn kwaliteit van leven te verhogen. Als je weet wat belangrijk voor jou is én wat je allemaal zelf kunt doen, kun je beter bepalen wat goed voor je is. Daar kun je mee aan de slag en vervolgens ervaren welke resultaten dat heeft. Mensen met een chronische aandoening die ontdekken hoe ze dat het beste doen, voelen zich vaak een stuk beter! Denis Janssen (Kom Verder Ambassadeur van Zelfzorg Ondersteund) De stappen naar succes Patiënten halen het gezondste in zichzelf naar boven als hun zorgverleners, ehealth en hun omgeving hen ondersteunen om: 1. gemotiveerd te raken (horen wat je kunt bereiken en welke impact dat heeft); 2. te ontdekken welke aanpak en ondersteuning bij hen past; 3. aan de slag te gaan met hun gezondheid (bijvoorbeeld meer bewegen, gezond eten en met nieuwe apps informatie verzamelen en delen); 4. vol te houden om de doelen te bereiken en zich beter te voelen. Hoe ver zijn we? Activatiedoelstelling en stand van zaken zorggroepen en huisartsen Activatiedoelstelling: alle zorggroepen die dat willen en kunnen, nemen deel aan de scan en plan. Naar verwachting zijn dat er in 2017 totaal ongeveer 70. Op dit moment nemen ongeveer 62 van de ongeveer 94 zorggroepen in Nederland deel. Per zorggroep participeert een eerste deel van (voorlopende) huisartsen. Gemiddeld betreft het 15 huisartsen per deelnemende zorggroep (met een grote diversiteit in aantal per zorggroep). In totaal gaat het bij de 62 deelnemende zorggroepen om ongeveer 1033 huisartsen en POH ers die deelnemen aan actieve verdere 62 tot 70 van de 94 zorggroepen ±1000 huisartsen implementatie van ondersteunde zelfzorg. Dat is 29 procent van de totale achterban van de deelnemende zorggroepen. Activatiedoelstelling en stand van zaken patiënten met een chronische aandoening en Kom Verder Ambassadeurs In 2017 willen we de groep van de eerste aangehaakte Kom verder Ambassadeurs in 2016 laten groeien naar ten minste 200 Kom Verder Ambassadeurs. Op dit moment zijn er ongeveer 70 Kom Verder Ambassadeurs: mensen met een chronische aandoening die zich inzetten als ambassadeur voor de coöperatie en ook ande 6 goedgekeurde ±1000 zelfzorg- POH ers platformen ± gebruikers 1 e goedgekeurde app ren willen inspireren en motiveren om aan hun eigen gezondheid te werken. Het totaal aantal patiënten dat we bereiken wordt vanzelfsprekend gemonitord. Een eerste inschatting op basis van cijfers van de goedgekeurde zelfzorgplatformen komt uit op ongeveer gebruikers in de 1e en 2e lijn. Maatschappelijk rendement 1 4,60 Grotendeels afname ziekenhuis kosten en toename kwaliteit van leven. 60 actieve Kom Verder Ambassadeurs 6 7

5 Workshop ehealth in de praktijk: Het Nieuwe Zorgwerken ehealth is geen doel op zich, het is een manier om zelfzorg te ondersteunen. De situatie Meer zorggroepen en praktijken, onvoldoende gebruikers Goed nieuws! Sinds duidelijk is welke zelfzorgplatforms voldoen aan de minimale basiseisen, neemt het aantal zorggroepen en huisartsenpraktijken dat werkt met zelfzorgplatforms toe. Tegelijkertijd is het aantal daadwerkelijke gebruikers nog steeds te laag: de zes goedgekeurde zelfzorgplatforms hebben samen ongeveer 43 zorggroepen als klant en zo n mensen met een chronische aandoening gebruiken een platform voor ondersteunde zelfzorg via hun zorgverlener (huisarts, POH of specialist). zelfzorgplatforms/ De workshop Anders werken, anders financieren Hoe kan het dat zorggroepen en praktijken wél werken met een platform, maar er toch onvoldoende gebruikers zijn? Daarover spraken we tijdens de workshop aan de hand van ervaringen van GezondheidsCentrum GCM Maarssenbroek, verbonden aan KetenzorgNU, een organisatie voor chronische ketenzorg in de regio Noordwest-Utrecht. Conclusie: er zijn twee dingen nodig, een andere manier van werken en een andere manier van financieren. Implementatie van ehealth doe je er niet zomaar even bij. Het moet een integraal onderdeel worden van de zorgprocessen in huisartsenpraktijken. Dit noemen we Het Nieuwe Zorgwerken. En dat gaat niet alleen over de arts, maar ook over POH ers en verpleegkundigen. Zij zijn immers vaak verantwoordelijk voor de chronische zorg. En juist zij zijn nog opgeleid voor het oude zorgwerken van helpen en oplossen. 8 9 Daarnaast is passende financiering nodig. Het gebruik van zelfzorgplatforms wordt nu bijna altijd betaald uit de integrale DBC-prijs. Hierdoor moeten de platforms concurreren met de keuzes om de beschikbare middelen in te zetten voor een HIS/KIS of aan ander onderdeel van de zorg. Dat creëert een barrière voor opschaling. Een ander nadeel aan het feit dat de zorgverlener betaalt, is dat dat de leverancier bij de innovatie van zijn product vooral kijkt naar de huisarts en minder naar de patiënt. Hierdoor zijn platforms minder aantrekkelijk voor de patiënt. De afspraken Vragen beantwoorden in de praktijk Het begint allemaal met definiëren. Pas als we weten wat Het Nieuwe Zorgwerken exact inhoudt, kunnen we bepalen wat dit vraagt en welke manier van financieren passend is. Het definiëren doen we op twee manieren. Allereerst via de ervaringen van de 62 zorggroepen die deelnemen aan de Scan & Plan zelfzorg-implementeren/hulp-bij-implementatie/scan-plan. En daarnaast met een verdiepingstraject in samenwerking met KetenzorgNu. We zoomen daarbij in op vragen als: hoe veranderen de rol van de zorgverlener en de inhoud van het consult als ehealth optimaal wordt ingebed? Wat belemmert het gebruik van zelfzorgplatforms? Welke andere prikkels in het systeem zijn er daarom nodig? In september 2017 delen we de uitkomsten tijdens een landelijke kennissessie. We voeren systeemdiscussies en beleggen de uitkomsten bij de juiste partijen.

6 Workshop Herstelcirkel in de wijk Korte situatieschets Samenwerking patiënten ondersteund door huisarts werkt. Herstelcirkel in de wijk is een coöperatie van burgers met diabetes type 2. Het is een groep van deelnemers die i.s.m. een coach en de huisarts/poh uit de 1e lijn zelf de regie pakken. Zij werken gedurende minimaal een jaar via voeding, beweging en ontspanning aan het blijvend keren van hun leefstijl en aandoening. Hoofddoel van de Herstelcirkel in de wijk is om zelfsturing te vergroten en de gezondheid te verbeteren. De allereerste coöperatieve Herstelcirkel in de wijk kent een succesvol begin. Vanaf de start (sept 2016) zijn alle deelnemers nog steeds actief om hun diabetes type 2 te keren. De groep komt plenair samen, en ook in subgroepen rond voeding, (afbouw van) medicatie, bewustwording en bewegen. Volgens de meeste deelnemers is Herstelcirkel in de wijk succesvol en noodzakelijk; zij ervaren meer bewustzijn, zelfsturing en verbetering van hun gezondheid. Van de zelf gestelde doelen rond voeding, beweging en/of ontspanning zijn 46 van de 50 doelen gerealiseerd of ligt men op koers. Bij deze deelnemers is hun voeding aangepast, zijn zij blijvend meer gaan bewegen en bij de helft is het mogelijk geweest de diabetesmedicatie te verminderen. De workshop Tijdens de workshop hebben de deelnemers hun reflectie op de Herstelcirkel in de wijk gegeven. Wat onder andere opvalt is dat er sprake is van een co-product tussen zorgverleners en deelnemers: zo hebben de deelnemers bijvoorbeeld invloed op welke partners in de keten meegenomen worden. Uiteraard in samenspraak met de zorggroep in de regio. De geschetste aanpak en resultaten zijn inspirerend. Een van de aanwezige POH ers geeft aan dat zij actief is in een gebied met 24 nationaliteiten waarbij het activeren van de patiënten erg lastig is tot dusver. Deze werkwijze spreekt haar aan en zij verwacht dat het goed past bij haar patiënten. Zij wilt dan ook graag kijken of in haar regio ook een Herstelcirkel in de wijk kan ontstaan. Hoe verder De initiatiefnemers herkennen dat de groep mensen die nu aangesloten zijn geen dwarsdoorsnede is van de populatie. Zij willen in de toekomst dit concept uitwerken en toepassen bij bijvoorbeeld doelgroepen die laaggeletterd zijn of lage gezondheidsvaardigheden hebben. Ik ben sinds kort helemaal van de medicijnen af en dat voelt fantastisch Corry Bezemer (Kom Verder Ambassadeur van Zelfzorg Ondersteund) Inmiddels hebben de deelnemers vervolgdoelen gesteld. De groepsdynamiek blijkt hierin een zeer stimulerende rol te vervullen

7 Workshop Verschillen in vaardigheden: dé patiënt bestaat niet Ontmoeten is ontstempelen Fadua el Bouazzaoui (oprichtster van de Stichting Voorlichters Gezondheid) De situatie Niet iedereen heeft dezelfde vaardigheden voor ondersteunde zelfzorg Als mensen succesvol aan de slag willen met hun gezondheid, hebben ze vaardigheden nodig om informatie daarover te begrijpen, beoordelen en gebruiken. Dit noemen we gezondheidsvaardigheden. Het gemiddelde niveau van deze vaardigheden in Nederland is hoog. Maar er zijn ook mensen voor wie dit niveau lager is. Met name onder ouderen, mensen met een lage opleiding en/of lager inkomen en mensen met multimorbiditeit. Een van de succesfactoren voor implementatie van ondersteunde zelfzorg is dan ook dat zorgverleners goed zicht hebben op de gezondheidsvaardigheden van hun patiënten en op de mate waarin ze gemotiveerd zijn (hun zogenoemde activatieniveau). Zodat ze ondersteu n ing op maat kunnen aanbieden. De workshop Motiveer én stel vragen Hoe kunnen we verschillende groepen patiënten bereiken? Hoe zorgen we ervoor dat kennisoverdracht succesvol plaatsvindt en mensen krachtiger worden gemaakt? Over die vragen spraken we tijdens de workshop met mensen van de stichting Voorlichters Gezondheid uit Rotterdam. Zij geven op een effectieve manier adviezen over een gezonde leefstijl en verwijzen door naar de juiste zorg- en hulpverlening. Dit doen ze met name voor bewoners van achterstandswijken, mensen met een lage sociaal-economische status en mensen van allochtone afkomst. Volgens de gezondheidsvoorlichters is het belangrijk om te bedenken dat niet alleen allochtonen moeite hebben met taal, het is een probleem van 1,3 miljoen Nederlanders, van wie een groot aantal autochtoon. Het is daarom belangrijk dat zorgverleners toetsen of de patiënt de informatie goed begrepen heeft. Dit kan door patiënt in eigen woorden te laten vertellen wat het gewenste gedrag is en welke voordelen dit biedt. Daarnaast stellen de gezondheidsvoorlichters dat je gedragsverandering niet kunt bereiken door het op te leggen. Hoe dan wel? Door mensen niet te adviseren, maar te motiveren. Zij doen dit volgens het gedragsveranderingsmodel van Balm: openstaan, begrijpen, willen, kunnen, doen en volhouden. De afspraken Methodes toevoegen aan de instrumentenkiezer De gezondheidsvoorlichters delen hun kennis actief onder bijvoorbeeld andere voorlichters, zorgverleners en scholen. Ook werken ze aan een teach-the- teacherprogramma. Daarnaast inventariseert NIVEL voor ZO! de bestaande methodes voor patiëntprofilering. Wij zorgen dat deze bruikbaar worden voor zorggroepen en zorgverleners door ze toe te voegen aan onze instrumentenkiezer

8 Workshop Positieve Gezondheid Positieve Gezondheid sluit aan bij waarom ik het vak ooit wilde. De situatie Het concept Positieve Gezondheid werkt en heeft draagvlak De kracht van mensen benadrukken. Dat doet het concept Positieve Gezondheid. Gezondheid is in dit concept meer dan de afwezigheid van ziekte, het gaat over veerkracht, functioneren en participatie. Machteld Huber introduceerde Positieve Gezondheid in 2012 in Nederland. Nu werkt ze aan de verdere verspreiding, operationalisering en implementatie van dit gedachtegoed. Met succes. In Nederland is er breed draagvlak voor. Zo veel dat Machteld inmiddels het Institute for Positive Health (IPH) heeft opgericht, een kwaliteitsinstituut dat samen met strategische partners het concept verder verspreidt en helpt implementeren. De workshop Drempels slechten in financiering, zichtbaarheid en synergie De deelnemers spraken tijdens de workshop met Carl Verheijen van het IPH en diabetescoach Brigiet Brink. De deelnemers zijn het erover eens dat de beweging van ondersteunde zelfzorg en Positieve Gezondheid de juiste kant op gaat. Toch zijn er ook praktische hobbels. Bijvoorbeeld dat de zorgverlener nu nog beloond wordt voor het leveren van zorg en niet voor het verbeteren van gezondheid van mensen. Een ander punt is zichtbaarheid van kwaliteit; als huisartsen werken met Positieve Gezondheid is het belangrijk dat ze zichtbaar kunnen maken welke kwaliteit ze leveren. Dat kan via reguliere indicatoren, maar ook door de nadruk te leggen op het handelen zelf. Videofeedback is daar een goed instrument voor. Binnen de huisartsen opleiding is videofeedback al breed geaccepteerd. Het zou nu ook ingezet kunnen worden door praktijkondersteuners of andere partners. In de regio Twente werken huisartsen hier al samen met de VUmc aan. Overlap tussen verschillende trajecten, vormde een derde onderwerp. Hoe kunnen we trajecten die deels vergelijkbaar zijn beter op elkaar laten aansluiten en ervoor zorgen dat ze elkaar versterken? Het Nieuwe Zorgwerken van GezondheidsCentrum GCM Maarssenbroek, verbonden aan KetenzorgNU (zie ook pagina 8) is hier een goed voorbeeld van. In deze aanpak is duidelijk wat de rol van de patiënt is, wat de rol van de zorgverlener is én wat ze samen oppakken. Positieve Gezondheid past daarbij goed bij de rol van de patiënt. Hoe verder Verschillende bewegingen versterken elkaar De afgelopen jaren zijn er verschillende concepten en implementatietrajecten geïntroduceerd met grotendeels hetzelfde hogere maatschappelijke doel: Positieve Gezondheid, Persoonsgerichte zorg en Zelfzorg Ondersteund. Elke beweging heeft zijn eigen boodschap. Voor mensen in de praktijk zijn die verschillende begrippen en boodschappen verwarrend. Dit kan de implementatie belemmeren. IPH, Nederlands Huisartsen Genootschap, InEen, Patiëntenfederatie Nederland en Zelfzorg Ondersteund werken de komende periode uit hoe deze drie trajecten zich tot elkaar verhouden. Daarbij wordt tevens uitgewerkt hoe de diverse trajecten elkaar kunnen versterken en hoe lokale implementatietrajecten op elkaar kunnen worden afgestemd. Deelnemende huisarts tijdens de kennissessie 14 15

9 Workshop Voeding Natuurlijk ben ik trots dat ik zo veel kilo ben afgevallen. Maar nog knapper vind ik dat ik het al een paar maanden volhoud. Dat is een veel grotere uitdaging. Daar helpt die groep ook enorm goed bij. Nell Beerens (deelneemster aan het programma Leefstijlcoach) De situatie Goede voeding: enorme impact op gezondheid, maar nog weinig toegepast in de zorg Voeding is essentieel om gezonder te worden. Gecombineerde leefstijl interventies waar voeding onderdeel van is, zijn zeer effectief. Bijvoorbeeld de Herstelcirkel in de wijk en het Leefstijl Coach Programma. En de resultaten van het intensieve programma Keer Diabetes Om van Stichting Voeding Leeft zijn indrukwekkend. Ook de aandacht voor gezonde voeding neemt toe. Arts en Voeding propageert voeding als belangrijk middel naast of zelfs in plaats van medicatie in de praktijk. En TNO is zeer actief met leefstijl als medicijn, waarvan de juiste voeding ook een zeer belangrijk onderdeel is. Toch wordt goede voeding nog weinig toegepast in de behandeling van mensen met een chronische aandoening. Om versnelling aan te brengen, is duidelijkheid nodig over wat werkt bij welke groep en hoe drempels in opschaling en financiering en bekostiging geslecht kunnen worden. De workshop Groepsdynamiek, klik met de zorgverlener en de juiste financiering helpen Tijdens de workshop werden de ervaringen van het Leefstijl Coach Programma besproken. Ook werd ingegaan op de vraag hoe zo n programma meegenomen kan worden in de zorg. Een deelnemer aan het Leefstijl Coach Programma vertelt hoe zij veel is afgevallen en het ook volhoudt. Allereerst dankzij de groep. Die bood veiligheid, ze was niet de enige met overgewicht. Maar ook uitdaging, ze wilde niet onderdoen voor de rest. Stap voor stap verbeteren van haar leefstijl bood houvast. Uit de workshop bleek verder dat de klik met de behandelaar belangrijk is voor de resultaten. Ten slotte is financiering een factor. Het Leefstijl Coach Programma loopt via de Beleidsregel Innovatie en wordt niet vergoed vanuit basisverzekering. Gezien de resultaten worden de mogelijkheden daartoe nu wel onderzocht. Keer Diabetes Om wordt regionaal vergoed en groeit relatief snel. De afspraken TNO en Zelfzorg Ondersteund nemen initiatief om samen met de andere relevante partijen een overzicht op te leveren welke leefstijlinterventies beschikbaar zijn voor mensen met de leefstijlgerelateerde aandoeningen diabetes, COPD en CVRM. Wat is er voor welke fase van het proces van (omkering van) de ziekte? Aan welke basiseisen moeten leefstijlinterventies voldoen? En hoe gebruikers (burgers/patiënten, professionals, verzekeraars) in de praktijk ondersteund kunnen worden bij kiezen voor een interventie en het inzetten ervan op het juiste moment. Ten slotte onderzoeken we wat er nodig is om leefstijl als medicijn structureel in te zetten. De plannen daartoe worden op dit moment uitgewerkt en beoogd wordt eind dit jaar de eerste resultaten beschikbaar te hebben

10 Bron: Ronald Hoogendoorn (Bas van de Goor Foundation) Workshop Leefstijl als medicijn: het effect van de Nationale Diabetes Challenge De situatie Beweging helpt, toch is het moeilijk Ongeveer één miljoen mensen in Nederland hebben diabetes. Dat heeft niet alleen gevolgen voor de kwaliteit van leven van deze mensen, het brengt ook hoge zorgkosten met zich mee: een kleine tienduizend euro per persoon per jaar. En dat terwijl er voor een groot deel van deze mensen een effectief en gratis medicijn beschikbaar is: beweging. Beweging verbetert de gezondheid van mensen met diabetes. En in sommige gevallen komen mensen met diabetes type 2 alleen al door een gezondere leefstijl helemaal van hun medicijnen af. Maar voor veel mensen is het moeilijk om in beweging te komen. Daarom is er de Nationale Diabetes Challenge (NDC) Een lokale wandel challenge die gehouden wordt door zorgprofessionals zoals huisartsen, praktijkondersteuners, fysiotherapeuten, diëtisten, diabetes- en wijkverpleegkundigen. De NDC is een initiatief van de Bas van de Goor Foundation. De workshop Trainen met de zorgverlener heeft bewezen effect Tijdens de workshop spraken we met mensen van de NDC over in beweging komen. Deelnemers aan de NDC trainen samen met hun zorgverlener in kleine stappen voor de Nationale Diabetes Challenge Week. In 2016 hebben 2700 mensen getraind! En dat hoge aantal was niet eens het grootste succes. Dat was vooral het bewezen resultaat ervan: bij bijna elke deelnemer nam het gewicht af en verbeterden de medische uitkomstwaarden. Veel deelnemers konden hun medicatie drastisch afbouwen of zelfs stopzetten. De kwaliteit van leven nam daardoor toe. Veel groepen zijn ook na de challenge blijven wandelen. En een groot aantal mensen raakte door het bewegen ook geïnteresseerd in andere leefstijlaanpassingen, zoals gezonde voeding. Uniek is dat de zorgverlener niet alleen vertélt dat iemand meer moet bewegen, maar ook zelf meewandelt. Hij toont daarmee betrokkenheid. En door zijn autoriteit voelen mensen zich veilig om mee te doen. Een andere meerwaarde zit in de gezamenlijkheid: door simpelweg te wandelen met gelijkgestemden, worden mensen meer gemotiveerd en houden zij het makkelijker vol. Zorgverleners wordt geadviseerd om de mogelijkheden inclusief de voor- en nadelen ervan te bespreken met hun patiënten, zodat mensen zelf de keuze hebben om de regie te nemen over hun gezondheid. Focus vervolgens op mensen die wel willen en laat resultaat zien. Want niets is zo aanstekelijk als succes. De afspraken Meer aandoeningen en een zekere toekomst In 2017 schaalt de NDC met hulp van onder andere ZO! de challenge verder op. Ze onderzoekt hoe de succesformule verbreed kan worden naar andere aandoeningen en wat er nodig is om de NDC de komende jaren structureel vorm te geven. Wat vraagt het van de zorgverleners, welke andere partijen zijn nodig, hoe kan de NDC gefaciliteerd worden? De resultaten hiervan worden gedeeld. Bewegen is een gratis pilletje

11 SROI Voor alle partijen die deelnemen en investeren is het belangrijk om inzicht te hebben in de te verwachten economische en maatschappelijke kosten en baten van de implementatie van ondersteunde zelfzorg. Om die reden wordt jaarlijks een SROI (social return on investment) gemaakt. De SROI analyse voor ZO! laat in 2016 opnieuw zien dat er maatschappelijke winst te behalen is door het implementeren van ondersteunde zelfzorg. Ieder jaar wordt de SROI aan gescherpt op basis van diverse bronnen zoals wetenschappelijk onderzoek, implementatie data uit de praktijk, ontwikkelpilots, Vektis cijfers en regionale verdiepingen. De uitkomsten van de SROI-analyse 2016 zijn in de figuur samengevat. Hierbij zijn de maatschappelijke inbreng en opbrengsten in gemiddelde waarde per stakeholder weergegeven (per patiënt uit de doelgroep, per jaar, gemiddeld over 5 jaar): De SROI ratio komt uit op 4,5: elke euro input levert een maatschappelijke winst op ter waarde van 4,5 euro De belangrijkste value drivers hiervoor zijn een toename in de kwaliteit van leven, een afname van de zorgkosten en een afname in het langdurig ziekteverzuim. De afname in de zorgkosten komen door lagere kosten voor huisartszorg, farmacie, medisch specialistische zorg, GGZ en overige kosten. Om de implementatie van ondersteunde zelfzorg en bijbehorende opbrengsten te realiseren is vooral inbreng nodig van patiënten (tijd), de huisartsenpraktijk en de zorggroep (beiden in tijd en middelen). Voor een landelijke uitrol is een investering nodig om deze omslag te maken. Voor huisartsen is sprake van een negatieve business case omdat ook zij degene zijn die tijd en middelen investeren om de omslag te maken. Zorgverzekeraars hebben naar aan leiding van deze SROI middelen beschikbaar gesteld om tegemoet te komen aan de initiële investering die nodig is Bron: Social Return on Investment update 2016 uitgevoerd door Vital Innovators

12 Hoe bereiken we onze doelen? Huis van de Persoonsgerichte Zorg Op pagina 6 formuleerden we de doelen van ZO!. We werken als coöperatieleden samen aan deze doelen via de integrale aanpak van het House of Care. Hierna beschrijven we hoe de doelen te halen. De opsomming is niet volledig, wel laat het de belangrijke actielijnen zien, met verwijzingen naar achtergrondinformatie. Ook geven we een indruk van het House of Care. Kennissessies patiënten. Ondersteunde zelfzorg werkt alleen als ze aansluit bij de behoeften van patiënten. Daarom houden we werksessies met patiënten met een chronische aandoening en patiëntenverenigingen. Hun kennis heeft ons veel inzichten gegeven. De sessies vormden de basis van de landelijke kennissessie in juni 2016 waar de eerste Kom Verder Ambassadeurs zich hebben aangesloten. Zie: patienten-aan-het-woord-kennissessie-zelfzorgondersteund/ Kom Verder Ambassadeurs. Kom Verder Ambassadeurs zijn mensen met een chronische aandoening die zelf succesvol aan hun gezondheid werken. Ze delen hun persoonlijke verhalen, zodat ze andere patiënten en zorgverleners ook motiveren en activeren om aan de slag te gaan met ondersteunde zelfzorg. Op de website van Zelfzorg Ondersteund vindt u vele inspirerende filmpjes en verhalen. Zie: www. zelfzorgondersteund.nl/patient/ Scan & Plan. Met de Scan & Plan begeleiden we zorggroepen bij de implementatie van ondersteunde zelfzorg. Dit doen we onder meer door samen met hen te bepalen wat nu een logische volgende stap is. Zie bij-wat-de-zorggroep-op-dat-moment-nodig-heeft/ Instrumentenkiezer. Zorggroepen, huisartsen en POH ers die willen starten met ondersteunde zelfzorg, kunnen onze Instrumentenkiezer gebruiken. Daarin hebben we alle kennis over ondersteunde zelfzorg bij elkaar gebracht voor zorgprofessionals. De Instrumentenkiezer bevat meer dan 120 praktische tools en inzichten. Zie: instrumentenkiezer/ Wetenschappelijk bewijs. Met het rapport Zelfmanagement door mensen met chronische ziekten bieden we een overzicht van de beschikbare wetenschappelijke kennis op het gebied van zelfmanagement bij chronische ziekte. Ook beschrijft het rapport welke factoren een positieve invloed hebben op het verder invoeren van ondersteunde zelfzorg. Zie: Maatschappelijke kosten en opbrengsten en monitoring. Jaarlijks stellen we een maatschappelijke business case op volgens de Social Return on Investment (SROI) methodiek. Dit geeft inzicht in de te verwachten economische en maatschappelijke kosten en baten van de implementatie van ondersteunde zelfzorg. Bovendien maakt het duidelijk met welke partijen afspraken over de verwachte kosten en opbrengsten nodig zijn. Jaarlijks scherpen we de SROI aan en verdiepen we deze op basis van de kennis die we hebben op drie gebieden: uptake (implementatietempo), werkelijke effecten van implementaties in de praktijk en kennis uit (internationaal) wetenschappelijk onderzoek. Bewezen online ondersteuning. We hebben minimale basiseisen geformuleerd waaraan zelfzorgplatforms en apps moeten voldoen en deze hebben we vertaald naar een toetsingsproces met toetsingscriteria. Hierdoor is er beweging gekomen in de markt van de zelfzorgplatforms. Zorggroepen weten waar ze op moeten letten bij de selectie van een platform en welke systemen wel en niet voldoen. Hierdoor zijn leveranciers harder gaan ontwikkelen op de minimale basiseisen. Aanbieders die aan de eisen voldoen, hebben hun marktaandeel harder zien groeien. Jaarlijks scherpen we de minimale basiseisen aan en brengen we deze in lijn met andere ontwikkelingen zoals de PGD/PGO-discussie. Zie: zelfzorgplatforms/. Compensatie Huisartsen. Zorgverzekeraars hebben middelen vrijgemaakt voor de eenmalige investering die zorggroepen/huisartsen moeten doen om de omslag naar ondersteunde zelfzorg te maken. Zorggroepen kunnen hier een beroep op doen via de Scan & Plan. Zie: nl/zorggroepen/zelfzorg-implementeren/hulp-bijimplementatie/scan-plan/. Wilt u op de hoogte blijven van de activiteiten en de ontwikkelingen van Zelfzorg Ondersteund? Schrijft u zich dan in voor onze nieuwsbrief via de website van Zelfzorg Ondersteund. Het House of Care wordt ook wel Co-creating Health of het Huis van Persoonsgerichte Zorg genoemd. Door het model als een huis te presenteren is direct duidelijk dat de bouwstenen van de zorgverlening stevig moeten zijn en goed in elkaar moeten passen anders valt het huis om. Zie ook: De integrale aanpak rust op vijf pijlers: 1. De kern is het hart van het huis: de persoonsgerichte zorg (collaborative personal care planning). 2. Links: goed geïnformeerde patiënten en mantelzorgers 3. Rechts: de coachende zorgverlener 4. Boven: organisatie die persoonsgerichte zorg faciliteert en ondersteunt. Dit betekent dat persoonsgerichte zorg integraal is ingepast in de primaire processen van de zorg voor mensen met een chronische aandoening. En dat er passende ehealth wordt gebruikt. Aan de ene kant om de huisarts te ondersteunen met inzicht in gegevens, tools voor consultvoorbereiding, monitoren en communicatie op afstand. En aan de andere kant om de patiënt te ondersteunen bij bijvoorbeeld het monitoren, de educatie en de communicatie met de zorgverlener. 5. Onder: persoonsgerichte omgeving en zorginkoop 22 23

13 We moeten erkennen dat ervaringskennis net zo belangrijk is als medische kennis! Jan Joost Meijs (Manager Gezondheid Centrum Roerdomp, Nieuwegein) Denkt u na het lezen van dit boekje: Hier wil ik meer over weten? Kijk dan voor meer informatie op of neem contact op via