ONGEWENST INTRUSIEF GEDRAG: EEN STUDIE NAAR DE ROL VAN RELATIEKENMERKEN BIJ GESCHEIDEN EX-KOPPELS.

Transcriptie

1 ONGEWENST INTRUSIEF GEDRAG: EEN STUDIE NAAR DE ROL VAN RELATIEKENMERKEN BIJ GESCHEIDEN EX-KOPPELS. Auteur: Olivia De Smet i.s.m. Prof. A. Buysse Onderzoeksvraag Ongewenst intrusief gedrag houdt in dat men op (1) een indringende en ongewenste manier (2) een romantische relatie wil nastreven (3) met iemand anders waarmee men geen liefdesrelatie heeft of met wie de liefdesrelatie verbroken is (4) aan de hand van handelingen die de privacy van die andere persoon schenden (Cupach & Spitzberg, 1998, 2004; Langhinrischen-Rohling, Palarea, Cohen, & Rohling, 2000). Het is geweten dat dergelijke gedragingen, zoals de ex-partner blijven overladen met cadeaus, ongewenst blijven bellen, controleren, relatief frequent optreden bij ex-partners na een relatiebreuk en in sommige gevallen zelfs escaleren tot ernstige stalkingsgedragingen (e.g., Spitzberg & Cupach, 2007). Verschillende studies hebben reeds getracht na te gaan waarom sommige gescheiden mensen dergelijk gedrag stellen. Naast de rol van persoonskenmerken blijkt ook dat de aard van de partnerrelatie (zgn. relatiekenmerken) voor de scheiding een belangrijke verklarende factor is. Meer concreet (zie fact-sheet Wanneer ex-partners elkaar niet kunnen loslaten Het voorkomen van ongewenst intrusief gedrag bij Vlaamse ex-gehuwden ), blijken bijvoorbeeld - mensen die meer conflict rapporteren met hun ex-partner voor de scheiding meer ongewenst intrusief gedrag te stellen bij de breuk. - mensen die meer tevreden waren met hun relatie, er meer in investeerden, minder alternatieven hadden om hun behoeften buiten de relatie te vullen en meer angstig gehecht waren aan hun voormalige partner (i.e., afhankelijk waren van hem/haar en schrik hadden erdoor verlaten te worden) meer ongewenste gedragingen te stellen wanneer ze de scheiding zelf niet wouden. - mensen die minder alternatieven hadden om hun behoeften buiten de relatie te vervullen meer ongewenste gedragingen te stellen wanneer ze met veel negatieve emoties reageerden op de relatiebreuk. In de huidige fact-sheet willen we verdergaan op deze vorige bevindingen door de rol van deze relatiekenmerken verder te onderzoeken bij een kleinere groep ex-koppels waarvan beide ex-partners hebben deelgenomen aan het IPOS-onderzoek. Door een groep van exkoppels te bestuderen, kunnen we namelijk een aantal extra verbanden onderzoeken. Zo kunnen we nagaan of hoeveel ongewenst gedrag iemand stelt niet alleen beïnvloed wordt door bvb. hoe tevreden die persoon zelf was in de relatie maar ook door hoe tevreden zijn/haar ex-partner was in die relatie. We kunnen ex-partners namelijk beschouwen als interagerende individuen die beïnvloed worden door elkaars eigenschappen en ervaringen (e.g., Rusbult & Arriaga, 1997). Of, m.a.w., wanneer mensen met elkaar omgaan is het waarschijnlijk dat kenmerken van de ene persoon de andere persoon gaan beïnvloeden. Om deze invloeden die spelen binnen ex-koppels te onderzoeken, maken we gebruik van het in de literatuur veelbesproken Actor-Partner Interdependence Model (Cook & Kenny,

2 2005; Kenny, Kashy, & Cook, 2006). Zoals de naam van het model al doet vermoeden, worden in dit model actor- en partnereffecten bestudeerd. Actoreffecten houden (toegepast op de huidige studie) in dat hoeveel ongewenst gedrag iemand stelt, afhangt van de door de persoon zelf gerapporteerde relatiekenmerken (de eigen gerapporteerde mate van conflict, tevredenheid, investeringen, alternatieven en angstige hechting in de vroegere relatie). Partnereffecten houden in dat hoeveel ongewenst gedrag iemand stelt, afhangt van de door de ex-partner gerapporteerde relatiekenmerken (de mate van conflict, tevredenheid, investeringen, alternatieven en angstige hechting in de vroegere relatie zoals gerapporteerd door de ex-partner). De bedoeling van deze fact-sheet is deze actor- en partnereffecten te onderzoeken. Tevens wordt ook nagegaan of deze actor- en partnereffecten verschillen voor mannen en vrouwen en of bepaalde combinaties van deze actor- en partnereffecten een rol spelen. Beschrijving Project Het IPOS project beoogt scheidingstrajecten te optimaliseren met als doel de levenskwaliteit van gezinnen tijdens en na een scheiding te verhogen. Hiervoor worden gedurende vier jaar personen in scheiding, hun kinderen en scheidingsdeskundigen bevraagd en opgevolgd aan de hand van gestandaardiseerde vragenlijsten. Steekproef Tussen 17 maart 2008 en 16 maart 2009 werd in de rechtbanken te Antwerpen, Mechelen, Gent en Kortrijk aan alle personen in scheiding via folders met antwoordkaarten gevraagd om deel te nemen aan het IPOS project. Van de 8896 kaarten kwamen er 3924 (44%) terug met bereidheid tot deelname, waarvan uiteindelijk 1850 (20,8%) volwassen de IPOS basisvragenlijst volledig invulden. Bijkomend aan deze basisvragenlijst die iedere deelnemer invulde, diende men ook nog één van de 3 bestaande extra vragenlijsten in te vullen. Welke van die 3 vragenlijsten men nog extra invulde, werd door toeval bepaald middels een ad random toewijzing. Van de 1850 mensen vulden 447 personen één van de 3 extra vragenlijsten in die de vragen bevatten rond ongewenst intrusief gedrag. Hoewel deelname van de ex-partner niet vereist was om zelf deel te kunnen nemen aan de IPOS-studie, waren er toch gegevens van 33 IPOS-exkoppels bruikbaar voor de huidige studie. Omdat een steekproef van 33 ex-koppels klein is om betrouwbare uitspraken over te doen, werden in de rechtbank van Gent nog 13 exkoppels extra gerekruteerd, zodat onze totale steekproef voor de huidige studie op 46 exkoppels neerkwam.

3 Resultaten De 46 mannen en vrouwen binnen de ex-koppels stelden ongeveer evenveel ongewenste intrusieve gedragingen na de breuk: mannen stelden gemiddeld 1 à 2 gedragingen na de breuk (M = 1.57, SD = 2.79) en vrouwen gemiddeld 2 à 3 gedragingen (M = 2.80, SD = 6.30). Dit kleine verschil was niet significant (t(90) = , p >.05). Zowel bij de mannen als de vrouwen stelde 65.2% geen enkele ongewenste gedraging en 34.8% minstens één ongewenste gedraging na de breuk. Hieronder volgen de resultaten van de bestudeerde relatiekenmerken, geanalyseerd volgens het Actor-Partner Interdependence Model 1 : Angstige hechting - Een actoreffect: hoe meer angstig gehecht men was tijdens de relatie voor de scheiding (m.a.w., hoe afhankelijker van de ex-partner en hoe meer angst erdoor verlaten te worden), hoe meer ongewenste gedragingen men stelde na de relatiebreuk. Dit was zowel bij de mannelijke als vrouwelijke ex-partners het geval. - Dit actoreffect verschilde bovendien naargelang het partnereffect van angstige hechting (zie Figuur 1): met name hoe meer men angstig gehecht was tijdens de relatie, hoe meer gedrag men stelde, en dit was vooral het geval wanneer de expartner minder angstig gehecht was ten tijde van de relatie. Figuur 1 1 Van elk relatiekenmerk werd het actoreffect en het partnereffect nagegaan, hun interacties met geslacht, alsook de actor-partner interactie.

4 - Een partnereffect volgens geslacht (zie Figuur 2): hoe meer angstig gehecht de vrouwelijke partner was tijdens de relatie, hoe minder ongewenst intrusief gedrag de man stelde bij de scheiding. Het omgekeerde was het geval bij vrouwen: zij stelden juist meer ongewenst intrusief gedrag wanneer hun mannelijke ex-partner meer angstig gehecht was. Figuur 2 Tevredenheid - Een partnereffect volgens geslacht (zie Figuur 3): hoe meer tevreden de vrouw was over de relatie, hoe minder ongewenst intrusief gedrag de man stelde bij de scheiding. Het omgekeerde was het geval bij vrouwen: zij stelden juist meer ongewenst intrusief gedrag wanneer hun mannelijke ex-partner meer tevreden was. Figuur 3

5 Kwaliteit van alternatieven - Een actoreffect volgens geslacht (zie Figuur 4): mannen die minder alternatieven hadden voor de relatie in de periode voor de scheiding, stelden meer ongewenst intrusief gedrag op het moment van de relatiebreuk. Vrouwen, daarentegen, die minder alternatieven hadden, stelden juist minder ongewenst intrusief gedrag. Figuur 4 - Het actoreffect verschilde bovendien naargelang het partnereffect van alternatieven (zie Figuur 5): mensen die minder relatiealternatieven hadden voor de scheiding, stelden vooral meer ongewenst intrusief gedrag als hun partner, in tegenstelling tot henzelf, meer alternatieven had voor de relatie. Figuur 5

6 Investeringen - Een actoreffect: mannen of vrouwen die veel investeerden in hun relatie voor de breuk, stelden meer ongewenst intrusief gedrag t.a.v. hun ex-partner bij een scheiding. Conflict - Een partnereffect: hoe meer conflict de mannelijke of vrouwelijk ex-partner rapporteerde, hoe meer ongewenst intrusief gedrag de andere ex-partner stelde. Besluit In lijn met vorig onderzoek vonden we belangrijke actoreffecten terug van relatiekenmerken. Meerbepaald vonden we dat mensen die meer angstig gehecht waren in de relatie en er meer in investeerden ook meer ongewenst intrusief gedrag stelden bij een relatiebreuk. Interessant was ook de bevinding dat sommige actoreffecten verschillend waren voor mannen en vrouwen. Met name bleken mannen die minder alternatieven hadden voor de relatie in de periode voor de scheiding, bij een relatiebreuk meer ongewenst gedrag te stellen, terwijl dit bij vrouwen net andersom het geval was. Uniek aan deze studie was dat we de mogelijkheid hadden ex-koppels te bestuderen en we daardoor konden onderzoeken of bovenop de rol van de eigen relatiekenmerken ook de relatiekenmerken van de partner bijdragen aan het stellen van ongewenst gedrag. Dit was het geval; we vonden dat de rapportage van conflict door de ene ex-partner gekoppeld was aan het stellen van ongewenst gedrag door de andere ex-partner. Sommige partnereffecten verschilden ook voor mannen en vrouwen; mannen die scheidden van een angstig gehechte vrouw die erg tevreden was met de relatie, stelden in duidelijk mindere mate ongewenst intrusief gedrag. Bij vrouwelijke ex-partners bleek een omgekeerd mechanisme te spelen. Tot slot, verklaarden ook specifieke combinaties van kenmerken van de beide ex-partners het optreden van ongewenst intrusief gedrag. De combinatie van een heel angstig gehecht iemand met een weinig angstig gehechte partner zorgde voor een hogere mate van ongewenst intrusieve gedragingen door de angstig gehechte persoon. En, wanneer iemand met weinig relatiealternatieven een relatie deelde met iemand met veel relatiealternatieven bleek de persoon met minder alternatieven in hogere mate ongewenst gedrag te stellen. Mogelijke implicaties De bovenstaande studieresultaten omtrent ongewenst intrusief gedrag bij ex-koppels zijn vernieuwend t.a.v. de reeds bestaande kennis en hebben een aantal belangrijke implicaties. Ten eerste moet men erop bedacht zijn dat zowel mannen als vrouwen in min of meer dezelfde mate ongewenst intrusief gedrag stellen als ze scheiden van hun partner. Ten tweede is het belangrijk te weten dat als we dit gedrag willen opsporen, verklaren of verhelpen we niet alleen moeten rekening houden met de eigenschappen van de pleger zelf maar ook met de eigenschappen van zijn/haar ex-partner en met de specifieke combinatie van kenmerken van de beide ex-partners. Ten derde verschillen de verklaringsmechanismen en beweegredenen voor het stellen van dit gedrag voor mannen en vrouwen en ook dat moet in therapie, preventie, worden erkend. In het algemeen onderschrijven de bevindingen de principes van systeemtherapeutisch denken en werken, met name dat mensen niet geïsoleerd denken en handelen maar dat mensen relationele wezens zijn die met elkaar verbonden zijn en elkaar continu beïnvloeden. Ook in de context van ongewenst intrusief gedrag blijkt dit het geval te zijn. Verder onderzoek (vooral bij grotere steekproeven ex-koppels) is wel aangewezen om de robuustheid van de bevindingen in deze fact-sheet aan te tonen.