Asset Liability Management. Continuïteitsanalyse 2 juli Continuïteitsanalyse 0. Inhoudsopgave Stichting Pensioenfonds Forbo

Transcriptie

1 0. Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Management samenvatting 3. Economische veronderstellingen 4. Huidige beleid: pensioenregeling en sturingsinstrumenten 1. Pensioenregeling en financiering 2. Beleggingsbeleid en toeslagbeleid 3. Kortingsbeleid 4. Financiële positie 5. Solvabiliteitstoets 5. Uitkomsten continuïteitsanalyse 1. Ontwikkeling dekkingsgraden 2. Solvabiliteit van het fonds 3. Kans op noodmaatregelen 4. Aanpassing pensioenrechten actieven 5. Aanpassing pensioenrechten niet-actieven 6. Verwacht pensioenresultaat 7. Spreiding pensioenresultaat 8. Financiering pensioenregeling 6. Bijlage: Verschil pensioenresultaat en verwachte verhoging 7. Bijlage uitgangspunten 1: Demografische veronderstellingen 8. Bijlage uitgangspunten 2: Economische parameters Asset Liability Management 2 juli

2 1. Inleiding CA Zowel in de Pensioenwet als in het Besluit met betrekking tot het Financiële Toetsingskader wordt gesproken over de continuïteitsanalyse. Met de continuïteitsanalyse hebben de toezichthouder en u als bestuur een instrument in handen om de ontwikkeling van de financiële situatie op langere termijn (vijftien jaar) in kaart te brengen en te bespreken. De Nederlandsche Bank (DNB) vraagt alle fondsen om éénmaal per drie jaar, of vaker als bijzondere omstandigheden daar aanleiding toe geven, een continuïteitsanalyse op te stellen. Motivaties om de continuïteitsanalyse tussentijds te moeten uitvoeren kunnen zijn: een verslechterde financiële positie, een ander beleid, gewijzigde externe omstandigheden, op voorschrijven van de toezichthouder of het verkrijgen van extra inzicht in de herstelkracht van uw pensioenfonds. Met een continuïteitsanalyse wordt beoordeeld of de financiële risico s voor een pensioenfonds zich, met inachtneming van een realistische schatting van de economische parameters, op lange termijn binnen aanvaardbare grenzen bevinden. Het risico dat een fonds in de toekomst niet meer aan de eisen ten aanzien van het eigen vermogen zal kunnen voldoen, kan op deze manier in een eerder stadium worden onderkend. Daarbij kunnen sterktes en zwakheden in de beschikbare stuurmiddelen inzichtelijk worden gemaakt. Als inzichtelijk wordt dat er in de toekomst mogelijk problemen ontstaan, dan kan dat aanleiding zijn voor een interventie door DNB en het opstellen van een financieel rampenplan. De continuïteitsanalyse is tevens een hulpmiddel om te toetsen of er sprake is van consistentie in de toezegging, financiering en communicatie ten aanzien van de pensioenregelingen en in het bijzonder de toeslagverlening. Het Besluit Financieel Toetsingskader Pensioenfondsen en de Beleidsregel Uitgangspunten Beoordeling van Pensioenfondsen stellen regels ten aanzien van het karakter van de continuïteitsanalyse en de vrijheid van de fondsen ten aanzien van de vormgeving. Wellicht de belangrijkste eis is dat de continuïteitsanalyse een stochastische benadering dient te kennen. Dat wil zeggen dat de parameters die gehanteerd worden, onderhevig zijn aan kansvariabiliteit. Asset Liability Management (ALM) leent zich daarom uitstekend als instrument voor het opstellen van een continuïteitsanalyse. De uitgangspunten voor beide projecten zijn nagenoeg hetzelfde en worden hierna beschreven. 2

3 1. Inleiding CA Wat mag u van deze continuïteitsanalyse verwachten? In deze analyse zullen wij ingaan op de huidige situatie van het pensioenfonds. De huidige regeling wordt geschetst, alsmede de sturingsmiddelen die u tot uw beschikking heeft teneinde de financiële positie van het fonds te beïnvloeden. Tot slot wordt de uitkomst van de solvabiliteitstoets getoond. Vervolgens wordt ingegaan op de uitkomsten van de analyse, waarbij de volgende onderwerpen de revue passeren: de ontwikkeling van de dekkingsgraad; de solvabiliteit van het pensioenfonds; de kans op inzet van en omstandigheden bij noodmaatregelen; de verwachtingen omtrent de toeslagverlening en het pensioenresultaat; de financiering van de pensioenregeling (de toereikendheid van de premie). Voor de concrete invulling van de uitgangspunten voor de analyse is een aantal zaken van belang, te weten: de pensioenregeling; het premie-, toeslag- en beleggingsbeleid; de te hanteren demografische en economische uitgangspunten. Aannames dienen te worden gemaakt ten aanzien van de te hanteren economische scenario s. 3

4 2. Management samenvatting Kernpunten van deze analyse De continuïteitsanalyse is uitgevoerd om het gekozen beleid te toetsen aan de meest recente uitgangspunten, verwachtingen en mogelijke negatieve scenario s. De toetsing heeft met name betrekking op het beoordelen van de financiële risico s aan de risicohouding van het bestuur. De (financiële) risicohouding van het bestuur, oftewel de visie van het bestuur met betrekking tot aanvaardbaar risico, dient als het uitgangspunt van het financieel risicomanagement, waarvan het beleggingsbeleid onderdeel uitmaakt. De verwachte ontwikkeling van de financiële positie is gematigd positief. Naar verwachting laat de dekkingsgraad een stijging zien tot circa 116%, hetgeen boven de vereiste dekkingsgraad van 112, ligt. Het overrendement van de beleggingen ten opzichte van de benodigde interest (oprenting) voor de verplichtingen heeft een positief effect op de ontwikkeling van de dekkingsgraad. Ook vrijval van solvabiliteit op de uitkeringen draagt naar verwachting positief bij aan de dekkingsgraadontwikkeling. De leidraad voor toeslagbesluiten heeft met name in de latere jaren een relatief groot negatief effect op het verloop van de dekkingsgraad. Het premiedepot draagt positief bij aan de indexatie van de actieve deelnemers. Het verwachte pensioenresultaat (koopkrachtbehoud) voor de actieve deelnemers bedraagt na 15 jaar circa 101% van de huidige koopkracht. Voor de niet-actieve deelnemers bedraagt het verwachte pensioenresultaat na 15 jaar circa 82%. De gemiddelde aanpassing voor de actieve deelnemers van de pensioenrechten bedraagt naar verwachting 2, per jaar. Hierin zijn (inhaal)toeslagen, eventuele rechtenkortingen en reparatie van gekorte rechten, maar ook afromingen afkomstig uit het premiedepot meegenomen. De gemiddelde aanpassing voor de niet-actieve deelnemers bedraagt 0,6% per jaar. Hierin zijn zowel (inhaal)toeslagen als rechtenkortingen en reparaties van gekorte rechten meegenomen. De feitelijke premie van 21% van de salarissom is naar verwachting in circa 52% van de gevallen kostendekkend. Met name in de latere jaren ligt de feitelijke premie naar verwachting lager dan de zuivere kostendekkende premie. Wanneer getoetst wordt aan de gedempte kostendekkende premie is de feitelijke premie naar verwachting in circa 68% van de gevallen kostendekkend. 4

5 3. Economische veronderstellingen Basisscenario Veronderstellingen per december 2012 Rekenkundig gemiddelde Standaarddeviatie Algemene prijsontwikkeling 2, 1,7% Algemene loongroei 3, 2,1% 15-jaars DNB spotrate* 2,2% 1,3% 30-jaars DNB spotrate* 2,6% 1,4% Reële rente (30-jaars) 0,2% 0,4% Rendement op: Euro AAA staatsleningen (duration ± 15) 2,9% 10,7% Bedrijfsobligaties 3,6% 4,9% High Yield obligaties (hedged) 4,3% 10,9% EMD Hard Currency (hedged) 4,1% 10,1% Wereldwijde aandelen (hedged) 7, 17,5% Wereldwijde aandelen (niet-hedged) 7,1% 18,6% Opkomende markten aandelen 8,7% 25,9% Europese aandelen 6,5% 19,7% * De rente is gebaseerd op een driemaands gemiddelde rentetermijnstructuur zoals gepubliceerd door DNB per (op basis van de UFR). Wij houden voor de continuïteitsanalyse rekening met de geformuleerde uitgangspunten in de Regeling Parameters Pensioenfondsen (Besluit van 24 juli 2010 tot wijziging van het Besluit Financieel Toetsingskader Pensioenfondsen in verband met vaststelling van de parameters voor fondsen). Voor de inschatting van de toekomstige economische ontwikkeling en gemiddelde rendementen maken wij gebruik van het Global Asset Model, dat wereldwijd binnen Towers Watson wordt gehanteerd bij het ontwikkelen van de economische scenario's. Het model wordt gevoed met: historie; huidige marktomstandigheden; consensusverwachtingen en; economische theorie. Vervolgens worden met behulp van een econometrisch model de toekomsten (1.000 simulaties) voortgebracht. De hiernaast weergegeven uitgangspunten zijn in overleg met het bestuur tot stand gekomen. De verwachte renteontwikkeling in een continuïteitsanalyse is gebaseerd op de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur (RTS). Vanaf 30 september 2012 is dit de aan de Ultimate Forward Rate (UFR) aangepaste rentetermijnstructuur. Hierbij wordt de verwachte renteontwikkeling op de gebruikelijke wijze afgeleid (door middel van forwards). Ondanks invoering van de UFR wordt in het kader van deze analyse de stochastiek van de rente in de economische scenario s niet aangepast. Deze wordt derhalve ook onder de UFR grotendeels gebaseerd op historische waarnemingen. 5

6 4.1 Huidig pensioenbeleid Pensioenregeling en financiering (1) Pensioenregeling kent de volgende regeling: Middelloonregeling met voorwaardelijke toeslagverlening Pensioenleeftijd 65 Opbouwpercentage OP 1,85% Pensioenfranchise (per 1 januari 2013) NP: 7 van behaalbaar OP WP: 14% van behaalbaar OP Bij arbeidsongeschiktheid vindt er premievrije voortzetting van pensioenopbouw plaats op basis van een 6-klassensysteem Financiering Voor de pensioenregeling wordt een doorsneepremie geheven, van 21% van de salarissom. De feitelijke premie wordt in deze studie op twee manieren getoetst: Aan de zuivere kostendekkende premie. Deze bestaat uit de actuarieel benodigde koopsommen en risicopremies, contant gemaakt tegen de UFR rente, inclusief solvabiliteitsopslag (van 4,1%, zie slide 10) en een kostenopslag. Aan de gedempte kostendekkende premie. Deze bestaat uit de actuarieel benodigde koopsommen en risicopremies, contant gemaakt tegen een 60-maands gemiddelde rente inclusief solvabiliteitsopslag (van 12%, zie slide 10) en een kostenopslag. 6

7 4.1 Huidig pensioenbeleid Pensioenregeling en financiering (2) Financiering Voor eventuele overschotten/tekorten maakt het pensioenfonds gebruik van een premiedepot. Voor de toetsing van het premiedepot wordt de volgende systematiek aangehouden: Bij een dekkingsgraad > 10 + Minimaal Vereist Eigen vermogen wordt uitgegaan van een gedempte kostendekkende premie zoals vermeld op slide 6. Bij een dekkingsgraad < 10 + Minimaal Vereist Eigen vermogen wordt uitgegaan van een zuivere kostendekkende premie zoals vermeld op slide 6. Wanneer de feitelijke premie hoger is dan de (benodigde) kostendekkende premie geldt dat het verschil ten goede zal komen aan het premiedepot. Wanneer de feitelijke premie lager is dan de (benodigde) kostendekkende premie geldt dat het benodigde verschil zal worden aangewend vanuit het premiedepot. Wanneer het premiedepot over onvoldoende middelen beschikt, zal het opbouwpercentage verlaagd worden zodanig dat de benodigde premie gelijk is aan de feitelijke premie (van 21% van de salarissom). Het startvermogen in het premiedepot per ultimo 2012 bedraagt 4 miljoen. Het premiedepot wordt verondersteld belegd te worden in een beleggingsmix overeenkomstig met de beleggingsmix van het pensioenfonds. Eventuele winsten worden toegevoegd aan het premiedepot. Wanneer er sprake is van een verlies wordt dit ten laste gebracht van het fondsvermogen. Wanneer het premiedepot meer bevat dan 4 miljoen zal het meerdere worden afgeroomd ten behoeve van indexatie van de actieven. Hierbij geldt een minimum van 0,2% (van de opgebouwde rechten van de actieve deelnemers) waarbij afgerond wordt op 0,05%. Indien de ruimte tot indexeren lager is dan 0,2% van de opgebouwde rechten van de actieven zal er geen indexatie plaatsvinden vanuit het premiedepot. 7

8 4.2 Huidig pensioenbeleid Beleggingsbeleid Beleggingsbeleid De strategische beleggingsmix ziet er als volgt uit: Toeslagbeleid Het toeslagbeleid is als volgt opgebouwd: de actieve deelnemers ontvangen voorwaardelijk de loonindex. De inactieven voorwaardelijk de prijsindex % % Wereldwijde aandelen Europese aandelen Aandelen opkomende landen Europese staatsobligaties Europese bedrijfsobligaties High Yield Obligaties EMD Het pensioenfonds kent geen doelgericht toeslagenbeleid overeenkomstig categorie B van de toeslagenmatrix. In deze analyse wordt onderstaande staffel als leidraad gebruikt voor toeslagbesluiten: Dekkingsgraad Toeslagverlening dkg 11 geen 11 dkg 105% + VEV pro rato 105% + VEV dkg volledig 10 reëel volledig + inhaaltoeslag De verhouding tussen vastrentende en zakelijke waarden bedraagt 76% om 24%. Het renterisico ten opzichte van de nominale Technische Voorzieningen wordt voor 6 afgedekt. In UFR termen is dit ongeveer gelijk aan 68%. Er wordt uitgegaan van jaarlijkse herbalancering naar bovengenoemde strategische mix. De toeslag wordt gefinancierd uit overrendement. Inhaaltoeslag vindt plaats indien de afgelopen 5 jaar geen volledige toeslag heeft plaatsgevonden, echter na herstel van eventuele gekorte pensioenaanspraken en zolang de dekkingspositie boven de grens van 10 reëel gehandhaafd kan blijven. Bij aanvang van de studie bedraagt de toeslagenachterstand voor zowel de actieve als de niet-actieve deelnemers 6,4%. 8

9 4.3 Huidig pensioenbeleid Kortingsbeleid Kortingsbeleid Als een pensioenfonds in een dekkingstekort komt dient er een korte termijn herstelplan te worden opgesteld met een maximale hersteltermijn van drie jaar. Indien het fonds op basis van dit herstelplan naar verwachting niet in staat zal zijn om binnen de gestelde termijn te herstellen tot de minimaal vereiste dekkingsgraad wordt een korting aangekondigd. Indien na twaalf maanden blijkt dat de korting niet meer geheel nodig is om in de resterende termijn te herstellen zal slechts de nog benodigde korting worden doorgevoerd. Als na twaalf maanden blijkt dat er nog meer gekort zou moeten worden om te herstellen wordt de aangekondigde korting na afloop van de vijftien maanden geëffectueerd en een nieuwe korting voor het jaar daarna aangekondigd. Aan het eind van de driejarige hersteltermijn wordt zodanig gekort dat het fonds de minimaal vereiste dekkingsgraad bereikt. Ultimo 2013 dient er (indien nodig) gekort te worden, zodanig dat de dekkingsgraad gelijk is aan de minimaal vereiste dekkingsgraad. Als het pensioenfonds in een dekkingstekort komt, geldt er een maximale hersteltermijn van drie jaar. Aan het eind van de driejarige hersteltermijn wordt zodanig gekort dat het fonds de minimaal vereiste dekkingsgraad bereikt. Bij herstel worden gekorte rechten eerst gerepareerd (indien en zolang de dekkingsgraad groter of gelijk is aan 115% plus het vereist eigen vermogen) alvorens reguliere toeslag te verlenen. Per ultimo 2013 dienen alle fondsen die per ultimo 2008 een herstelplan hebben ingediend over het minimaal vereist eigen vermogen te beschikken. Dit is het gevolg van de eenmalige verlenging van de hersteltermijn tot vijf jaar. 9

10 4.4 Financiële positie CA Onderstaande tabel toont de financiële positie per 31 december 2012 die als uitgangspunt voor deze analyse is aangenomen. Financiële positie ultimo 2012 Dekkingsgraad Minimaal vereist eigen vermogen Vereist eigen vermogen 101,7% 4,1% 12, De dekkingsgraad is gebaseerd op de rentetermijnstructuur zoals gepubliceerd door DNB per

11 4.5 Solvabiliteitstoets CA Buffervereiste onder FTK De strategische beleggingsmix vereist een solvabiliteitsbuffer van 12,. Rente Zakelijk 4.4% 7. Het zakelijkewaardenrisico, het renterisico en het valutarisico beheersen het grootste gedeelte van het risicobudget. Valuta 4.6% Er wordt niet belegd in commodities, hier hoeft dus ook geen buffer voor aangehouden te worden. Grondstoffen Krediet % Er is sprake van beleggingen in risicodragende obligaties wat kredietrisico met zich meebrengt % Verzekeringstechnisch Correlatie 3.4% De correlatie tussen het renterisico en het zakelijke waarden risico zorgt voor een drukkend effect op de buffervereiste. Totaal % -1-5% 5% 1 15% Ten slotte brengt het verzekeringstechnisch aspect een risico met zich mee. Bovenstaande grafiek toont de uitkomst van de solvabiliteitstoets conform de uitgangspunten van DNB (de wortelformule ). 11

12 5.1 Uitkomsten continuïteitsanalyse Ontwikkeling dekkingsgraden (1) Verloop dekkingsgraden De basis voor de ontwikkeling van de dekkingsgraad is het huidige beleid. Doorrekenen van de gesimuleerde scenario s levert naar verwachting een stijgend verloop van de dekkingsgraad op, hetgeen resulteert in een uiteindelijk niveau van ongeveer 116% Nominale dekkingsgraad VEV + 10 Reële dekkingsgraad MVEV + 10 Bovenstaande grafiek toont de verwachte ontwikkeling van de nominale en reële dekkingsgraad. Binnen de periode van vijftien jaar wordt er een niveau bereikt boven de vereiste dekkingsgraad. De oorzaak van de stijging is voornamelijk gelegen in het overrendement van de beleggingen ten opzichte van de benodigde interest (oprenting) voor de verplichtingen. Ook vrijval van solvabiliteit over de uitkeringen draagt naar verwachting positief bij aan de dekkingsgraadontwikkeling. Toeslagen zorgen met name in de latere jaren voor een drukkend effect op de dekkingsgraad. 12

13 5.1 Uitkomsten continuïteitsanalyse Ontwikkeling dekkingsgraden (2) Spreiding nominale dekkingsgraad Bovenstaande grafiek toont de spreiding van de dekkingsgraad over een periode van vijftien jaar. 75%-95% 5-75% 25%-5 5%-25% gemiddelde DG willekeurig MVEV + 10 VEV + 10 Zoals we reeds hebben gezien, stijgt de dekkingsgraad van het pensioenfonds naar verwachting. Dit betreft echter gemiddelden. In de grafiek worden tevens de mogelijke positieve dan wel negatieve scenario s met betrekking tot de financiële positie van het pensioenfonds weergegeven. De paarse lijn geeft het verloop van de gemiddelde dekkingsgraad weer. De roze stippellijn stelt de minimaal vereiste dekkingsgraad voor van 104,1%. De grijze stippellijn stelt de vereiste dekkingsgraad voor. De gele beweeglijke lijn geeft het verloop van de dekkingsgraad in een willekeurige simulatie weer. De grafiek en onderstaande tabel tonen de verdeling van de verwachte nominale dekkingsgraad in percentielen. Bijvoorbeeld het 5 e percentiel na vijftien jaar bedraagt 97%. Dit geeft aan dat de kans 5% is dat de dekkingsgraad na vijftien jaar lager is dan 97%. Percentiel Verdeling dekkingsgraad na 15 jaar 2.5 e 94% 5 e 97% 25 e 108% 50 e 114% 75 e 123% 95 e e 145% 13

14 Relatieve frequentie CA 5.1 Uitkomsten continuïteitsanalyse Ontwikkeling dekkingsgraden (3) Histogram nominale dekkingsgraad in jaar 5 in jaar 15 Het histogram en de tabel tonen de spreiding van de verwachte dekkingsgraad na vijf en vijftien jaar. Nominale dkg Frequentie Frequentie Interval in jaar 5 in jaar 15 dkg < dkg < dkg < dkg < dkg < % 7.6% 10 dkg < % 60.2% 12 dkg < % 27.3% 14 dkg < % 3.9% 16 dkg < % 1. dkg > Bovenstaande grafiek toont de spreiding van de dekkingsgraad na vijf en vijftien jaar. 14

15 Reservetekort Dekkingstekort CA 5.2 Uitkomsten continuïteitsanalyse Solvabiliteit van het fonds (1) 22.7% Kans op dekkingstekort & reservetekort Een dekkingstekort doet zich voor wanneer de dekkingsgraad van een pensioenfonds onder een niveau van 104,1% terecht komt. In deze situatie is het mogelijk dat rechten van de deelnemers moeten worden gekort. Dit kan zich voordoen als deze situatie zich op termijn niet herstelt. De grafiek toont dat de kans op een dekkingstekort in de komende vijftien jaar ongeveer 23% bedraagt. 56.1% < < < < 104% 104%.. < < 10 + buffer Een reservetekort doet zich voor wanneer de dekkingsgraad van een pensioenfonds onder een niveau van 10 plus de benodigde solvabiliteitsbuffer terecht komt. De kans hierop bedraagt voor het pensioenfonds in de komende vijftien jaar ongeveer 56%. De grafiek toont tevens aan in welke mate er sprake is van een tekortsituatie. Bovenstaande grafiek toont de (meerdimensionale) kans op en de mate van een dekkingstekort en een reservetekort. 15

16 5.2 Uitkomsten continuïteitsanalyse Solvabiliteit van het fonds (2) Kans op tekort Dekkingstekort Reservetekort Bovenstaande grafiek toont de momentkansen op een dekkings- danwel reservetekort per jaar. Het is duidelijk te zien dat deze kansen de komende vijftien jaar naar verwachting afnemen. Dit is het gevolg van de verwachte dekkingsgraadstijging. 16

17 5.2 Uitkomsten continuïteitsanalyse Solvabiliteit van het fonds (3) jaar 1 jaar 5 jaar 10 jaar Percentielen solvabiliteitsratio Bovenstaande grafiek toont de spreiding van de solvabiliteitsratio van het pensioenfonds. Hierin wordt het aanwezige eigen vermogen uitgedrukt als percentage van het vereist eigen vermogen. Dit betekent dat een ratio onder de 10 overeenkomt met een reservetekort. 97.5e 75e 50e 25e 2.5e Bij aanvang bedraagt de solvabiliteitsratio 14,2%. Dit is het eigen vermogen (dekkingsgraad minus 10) gedeeld door het veronderstelde vereist eigen vermogen (in dit geval 12,). Dus (101,7% - 10) / 12,= 14,2%. Het jaar erop (eind 2013) bedraagt de solvabiliteitsratio minimaal 34,2% als gevolg van de kortingsmethodiek. De dekkingsgraad is dan immers minimaal gelijk aan de minimaal vereiste dekkingsgraad, wat een solvabiliteitsratio oplevert van 4,1% / 12,= 34,2%. Deze grafiek laat de ontwikkeling van de solvabiliteitspositie zien. In tenminste 5 van de gevallen zal de solvabiliteitsratio na vijftien jaar boven de 10 liggen. Dat betekent dat in ten minste 5 van de gevallen voldaan wordt aan het vereist eigen vermogen. In zowel het 2,5 e percentiel als het 25 e percentiel ligt de solvabiliteitsratio na vijftien jaar lager dan

18 5.3 Uitkomsten continuïteitsanalyse Kans op noodmaatregelen (1) Kans op / mate van korten van rechten Kans op / mate van repareren van rechten 9% 8.4% 7% 8% 7% 6% 6% 5% 5.8% 4.7% 5% 4% 4% 3% 2% 1% 3.7% 2.6% 1.3% 0.6% 0.3% Totaal < 5% % 15-2 > 2 3% 2% 1% % Totaal < 5% % 15-2 > 2 Mate van korten (als % van TV) Mate van repareren (als % van TV) Bovenstaande grafiek toont de kans op en mate van korten, gemeten over een horizon van 15 jaar. Het korten van rechten vindt naar verwachting plaats in circa 8% van de gevallen. In ongeveer 44% van deze gevallen (3,7%) is de mate van korten lager dan 5% van de Technische Voorzieningen. In ongeveer 3,5% van de gevallen is de mate van korten groter dan 2 van de Technische Voorzieningen. Bovenstaande grafiek toont de kans op en mate van reparatie van gekorte rechten, gemeten over een horizon van vijftien jaar. In circa 5,8% van de gekorte gevallen worden gekorte aanspraken gerepareerd. In ongeveer 8 van deze gevallen (4,7%) is de reparatie kleiner van 5% van de Technische Voorzieningen. 18

19 5.3 Uitkomsten continuïteitsanalyse Kans op noodmaatregelen (2) 4% 2% -2% % -6% -8% -1 Gemiddelde cumulatieve korting Gemiddelde netto cumulatieve korting Gemiddelde cumulatieve reparatie Bovenstaande grafiek toont de gemiddelde cumulatieve korting per jaar alsook de gemiddelde cumulatieve reparatie van gekorte rechten per jaar. Tevens wordt de gemiddelde cumulatieve netto korting getoond. Uit de grafiek valt op te maken dat de gemiddelde cumulatieve korting over alle 15 jaren groter is dan de gemiddelde cumulatieve reparatie over dezelfde tijdshorizon. Naar alle waarschijnlijkheid worden de kortingen derhalve niet volledig goedgemaakt door het gehanteerde reparatiebeleid. 19

20 5.4 Uitkomsten continuïteitsanalyse Aanpassing rechten actieven 15% 1 5% -5% -1-15% Aanpassing rechten actieve deelnemers %-95% 5-75% 25%-5 5%-25% gemiddelde Bovenstaande grafiek toont de spreiding van de verwachte jaarlijkse aanpassing van de pensioenrechten (als gevolg van het korten van rechten, repareren van gekorte rechten, (inhaal)toeslag en afroming uit het premiedepot) voor de actieve deelnemers per jaar. Naast de gemiddelden is tevens een aantal percentielen weergegeven. Het 5 e percentiel bijvoorbeeld geeft aan dat in 5% van de scenario s de verwachte aanpassing van de rechten lager is. In de grafiek is het percentage waarmee de pensioenrechten naar verwachting aangepast worden, afgezet tegen de tijd, terug te vinden voor verschillende percentielen. De paarse lijn, het gemiddelde van de rechtenaanpassing voor de actieven, laat bij aanvang een forse knik zien als gevolg van de korting in Naast kortingen en reguliere indexatie wordt ook het meerdere uit het premiedepot weergegeven in de aanpassing van de rechten. Dit leidt tot hoge indexatie voor de actieve deelnemers in de zeer positieve scenario s. Het 5 e tot en met het 25 e percentiel laten zien dat de deelnemers in de 25% slechtste gevallen op lange termijn geen toeslag en zelfs negatieve aanpassingen kunnen verwachten in een aantal jaar. Aanpassing rechten (uitgedrukt in TV) Actieve deelnemers Gemiddelde aanpassing rechten per jaar 2. 5 e percentiel gemiddelde per jaar -1.9% Cum. toeslagverlening (uitgedrukt in maatstaf) Actieve deelnemers Gemiddelde cumulatieve toeslag e percentiel gemiddelde cumulatieve toeslag -31.4% 20

21 5.5 Uitkomsten continuïteitsanalyse Aanpassing rechten niet-actieven 1 5% Aanpassing rechten niet-actieve deelnemers Ook hier is in de grafiek het percentage waarmee de pensioenrechten naar verwachting aangepast worden, afgezet tegen de tijd, terug te vinden voor verschillende percentielen. -5% -1-15% %-95% 5-75% 25%-5 5%-25% De paarse lijn laat ook voor de niet-actieven een forse knik zien als gevolg van de korting in Het 5 e tot en met het 25 e percentiel laten zien dat de deelnemers in de 25% slechtste gevallen op lange termijn geen toeslag en zelfs negatieve aanpassingen kunnen verwachten in een aantal jaar. -2 gemiddelde Bovenstaande grafiek toont de spreiding van de verwachte jaarlijkse aanpassing van de pensioenrechten (als gevolg van het korten van rechten, repareren van gekorte rechten, (inhaal)toeslag) voor de niet-actieve deelnemers per jaar. Naast de gemiddelden is tevens een aantal percentielen weergegeven. Het 5 e percentiel bijvoorbeeld geeft aan dat in 5% van de scenario s de verwachte aanpassing van de rechten lager is. Aanpassing rechten (uitgedrukt in TV) Niet-actieve deelnemers Gemiddelde aanpassing rechten per jaar 0.6% 5 e percentiel gemiddelde per jaar -2.2% Cum. toeslagverlening (uitgedrukt in maatstaf) Niet-actieve deelnemers Gemiddelde cumulatieve toeslag 22.5% 5 e percentiel gemiddelde cumulatieve toeslag -74.4% 21

22 5.6 Uitkomsten continuïteitsanalyse Verwacht pensioenresultaat Onderstaande tabel toont het verwachte pensioenresultaat voor de actieve en niet-actieve deelnemers op basis van de prijsindex. Naast de gemiddelden is tevens het 5 e percentiel weergegeven. Het 5 e percentiel geeft aan dat in slechts 5% van de scenario s het verwachte pensioenresultaat lager is. Type deelnemer Pensioenresultaat Actieven Niet-actieven Verwachting 101% 82% 5 e percentiel 68% 61% Het pensioenresultaat geeft weer hoe de koopkracht van de deelnemer zich naar verwachting ontwikkelt. Het resultaat van 101% voor de actieve deelnemers betekent dat de waarde van het opgebouwd pensioen van de actieve deelnemers naar verwachting op lange termijn (vijftien jaar) 101% van de huidige waarde (in termen van koopkracht) zal behouden. Voor de niet-actieven bedraagt dit percentage 82%. Het 5 e percentiel geeft weer hoe hoog het pensioenresultaat maximaal is in de 5% slechtste scenario s. Voor de actieven resteert op lange termijn met 95% zekerheid een koopkracht met een waarde van minimaal 68%. Voor de niet-actieven bedraagt dit percentage 61% van de huidige koopkracht. 22

23 5.7 Uitkomsten continuïteitsanalyse Spreiding pensioenresultaat Pensioenresultaat niet-actieve deelnemers Pensioenresultaat actieve deelnemers %-95% 14 75%-95% % 25%-5 5%-25% % 25%-5 5%-25% 4 2 gemiddeld pensioenresultaat 2 gemiddeld pensioenresultaat Naast het verwachte pensioenresultaat is ook de spreiding van het pensioenresultaat van belang. Bovenstaande grafieken tonen de spreiding van het pensioenresultaat voor zowel de niet-actieve deelnemers (links) als de actieve deelnemers (rechts) op basis van de prijsindex. Als gevolg van het gemiddeld niet volledig toekennen van de prijsstijging als toeslag kent het verwachte pensioenresultaat een dalend verloop voor de niet-actieve deelnemers. Voor de actieve deelnemers blijft de huidige koopkracht over 15 jaar ongeveer behouden. Het pensioenresultaat voor de actieven ligt hoger, vanwege de toeslagverlening op basis van de loonindex en de opbrengsten uit het premiedepot. 23

24 5.8 Uitkomsten continuïteitsanalyse Financiering pensioenregeling (1) 4 35% 3 25% 2 15% 1 5% Zuivere kostendekkende premie %-95% 5-75% 25%-5 5%-25% gemiddelde premie zkdp willekeurig gemiddelde zkdp Bovenstaande grafiek toont de ontwikkeling en spreiding van de zuivere kostendekkende premie. Tevens wordt de gemiddelde feitelijke premie getoond. De zuivere kostendekkende premie bestaat uit: actuarieel benodigde koopsommen; risico premies; een solvabiliteitsopslag (op basis van het VEV); een kostenopslag (2%). De zuivere kostendekkende premie is gebaseerd op de (doorontwikkeling van de) actuele UFR rente. De feitelijke premie van 21% van de salarissom (de paarse lijn) is aanvankelijk hoger waarna deze vanaf 2018 onder de zuivere kostendekkende premie uitkomt. Gemiddeld is de feitelijke premie lager dan de gemiddelde zuivere kostendekkende premie (de roze lijn). Doordat de zuivere kostendekkende premie gebaseerd is op de actuele UFR rente, vertoont deze een volatiel verloop (de gekleurde blokken). In circa 48% van de gevallen is de feitelijke premie naar verwachting niet kostendekkend. 24

25 5.8 Uitkomsten continuïteitsanalyse Financiering pensioenregeling (2) 35% 3 25% Gedempte kostendekkende premie 75%-95% 5-75% Het pensioenfonds hanteert een intern financieringsbeleid dat uitgaat van een gedempte kostendekkende premie, bestaande uit: actuarieel benodigde koopsommen; risico premies; een solvabiliteitsopslag (op basis van MVEV); een kostenopslag (2%). 2 15% 25%-5 5%-25% De gedempte kostendekkende premie is gebaseerd op een 60-maands gemiddelde rente. 1 5% gemiddelde premie gkdp willekeurig gemiddelde gkdp In circa 32% van de gevallen is de feitelijke premie niet kostendekkend indien deze getoetst wordt aan de gedempte kostendekkende premie Bovenstaande grafiek toont de ontwikkeling en spreiding van de feitelijke premie. Tevens wordt de gemiddelde zuivere kostendekkende premie getoond. De premiedepot kostendekkende premie is de benodigde premie waartegen de feitelijke premie is afgezet ten behoeve van het premiedepot. Deze benodigde premie is afhankelijk van de dekkingsgraad (zie slide 7) en is gemiddeld circa 1%- punt lager dan de feitelijke premie over de gehele periode. Gemiddelde Premievorm (% premiegrondslag) Feitelijke premie (doorsneepremie) 21. Zuivere kostendekkende premie 21.5% Gedempte kostendekkende premie 19.6% Premiedepot kostendekkende premie

26 Contactpersonen Rob Schilder Ralph van Daalen CA Towers Watson Netherlands B.V. Prof. E.M. Meijerslaan AV Amstelveen Tel: +31 (0) Asset Liability Management Disclaimer De resultaten in deze presentatie zijn schattingen gebaseerd op aan ons beschikbaar gestelde pensioengegevens en veronderstellingen omtrent toekomstige ontwikkelingen. Hoewel wij deze gegevens en veronderstellingen zo zorgvuldig mogelijk hebben getoetst en vastgesteld, kunnen wij niet garanderen dat de aan ons geleverde gegevens juist zijn of dat toekomstige ontwikkelingen niet zullen afwijken van de gehanteerde veronderstellingen. Deze rapportage is daarnaast uitsluitend bedoeld voor en kan derhalve niet gebruikt worden voor andere doeleinden of op vertrouwd worden door andere personen zonder voorafgaande schriftelijke instemming van Towers Watson Netherlands B.V.. 26

27 6. Bijlage Verschil pensioenresultaat en verwachte verhoging Vanaf 1 januari 2009 geldt een aangepaste Toeslagenmatrix. Volgens de voormalige methodiek wordt er een uitspraak gedaan over de verwachte verhoging (toeslagresultaat). In de in juli 2008 aangepaste Toeslagenmatrix wordt geen toekomstverwachting gegeven, maar wordt er alleen iets gezegd over de (eventuele) verhoging van het pensioen in het huidige jaar en de verhogingen die de afgelopen drie jaar hebben plaatsgevonden. Voor de verwachting in de toekomst is het begrip pensioenresultaat geïntroduceerd, dat een hoger percentage oplevert dan de verwachte verhoging. Wij zullen de verschillen tussen beide begrippen aan de hand van een voorbeeld toelichten. Volgens de voormalige methodiek wordt de verwachte verhoging de komende vijftien jaar als gevolg van het toeslagbeleid uitgedrukt in de verwachte verhoging van de maatstaf: In het voorbeeld zou de verwachte verhoging (toeslagresultaat) dus 16 / 35 = 46% bedragen. Volgens de aangepaste methodiek wordt het pensioenresultaat gedefinieerd als het totale verwachte pensioen over vijftien jaar als gevolg van het toeslagbeleid gedeeld door het totale verwachte pensioen over vijftien jaar indien de volledige maatstaf zou kunnen worden toegekend. 35 Stel dat een deelnemer een opgebouwd pensioen van 100 heeft dat zo mogelijk met de prijsindex (bijvoorbeeld 2%) wordt verhoogd. Stel dat uit de continuïteitsanalyse volgt dat met het huidige beleid slechts 1% per jaar kan worden geïndexeerd. Een toeslag van 1% over 15 jaar levert: 100 * 1,01 15 = 116. Een toeslag van 2% over 15 jaar levert: 100 * 1,02 15 = Het pensioenresultaat bedraagt in dit voorbeeld 116 / 135 = 86%. Het pensioenresultaat is vooral interessant voor de deelnemers voor wat betreft de koopkrachtontwikkeling en het toeslagresultaat is vooral interessant als prestatiemaatstaf voor het pensioenfonds. 27

28 7. Bijlage uitgangspunten 1 Demografische veronderstellingen (1) CA Ontslagkansen Ontwikkeling van het meest recente deelnemersbestand op basis van nieuwe CDC-regeling (pensioenreglement 2013). Sterftekansen Op basis van prognosetafel , onder toepassing van ervaringssterfte Towers Watson Ontwikkeling deelnemersbestand actieven Constant (969 actieve deelnemers) gedurende de hele prognose. De gemiddelde leeftijd wordt verondersteld licht stijgend te zijn. Carrière Leeftijd Carrière , ,4% ,4% ,4% ,4% ,4% , , , Leeftijd Invalideringskansen (5 x Verbond van Verzekeraars) Leeftijd Gemiddelde ontslagkans man Gemiddelde ontslagkans vrouw % 25% % 11% % 11% % 4% % 4% % 2% % 2% % 1% % 1% Gemiddelde invalideringskansen Man Gemiddelde invalideringskansen vrouw ,096% 0,096% ,121% 0,121% ,152% 0,152% ,191% 0,191% ,239% 0,239% ,301% 0,301% ,379% 0,379% ,476% 0,476% ,571% 0,571% 28

29 7. Bijlage uitgangspunten 1 Demografische veronderstellingen (2) CA 1,200 Ontwikkeling deelnemersbestand 1, Actieven Bovenstaande grafiek toont de verwachte ontwikkeling van het actieve deelnemersbestand (in FTE s) binnen de pensioenregeling. 29

30 8. Bijlage uitgangspunten 2 Economische parameters (1) CA Thinking ahead Asset Research Manager Research Structurele ontwikkelingen op financiële markten Trends (innovatie) Macro economische omstandigheden Economische theorie Fundamentele research Risico en rendement karakteristieken Input vanuit marktpartijen Opportunities in specifieke markten SZW Global Investment Committee Analyse en vaststelling rendement, risico en correlaties DNB Dutch Investment Committee Economische veronderstellingen Aanpassing aan specifieke Nederlandse financiële markt en regelgeving 30

31 8. Bijlage uitgangspunten 2 Economische parameters (2) CA Rekenkundig Standaard Meetkundig 1e orde 5 e percentiel Mediaan 95 e percentiel gemiddelde deviatie gemiddelde autocorrelatie Prijsinflatie % % % 20.4% Looninflatie % % % 47.9% 15-jaars swaprente 2.2% 1.3% 2.2% 0.4% 2.1% 4.6% jaars swaprente 2.4% 1.4% 2.4% 0.5% 2.2% % Wereldwijde aandelen (niet-hedged) 7.1% 18.6% 5.6% -22.8% 6.8% 38.2% -7. Wereldwijde aandelen (hedged) % 5.7% -21.2% 6.8% 36.3% -6.9% Europese aandelen 6.5% 19.7% 4.8% -24.6% 5.9% 39.9% -6.6% Aandelen opkomende landen 8.7% 25.9% 5.8% -29.4% 6.3% 54.7% -6.9% Europees direct vastgoed 4.5% 10.3% 4.1% -11.8% 4.1% 21.9% -7.8% Europees indirect vastgoed 5.3% 14.2% 4.4% -17.4% % -7. Europese staatsobligaties (dur. 6) 2.5% 4.5% 2.4% -4.4% 2.3% % Europese AAA staatsobligaties (dur. 6) 2.2% 4.2% 2.1% -4.3% % -31.7% Europese staatsobligaties (dur. 10) 2.8% 7.4% 2.5% -8.7% 2.5% 15.6% -38.9% Europese staatsobligaties (dur. 15) 3.1% 10.6% 2.6% -13.2% 2.6% 21.4% -39.7% Europese AAA staatsobligaties (dur. 15) 2.9% 10.7% 2.3% -13.5% 2.3% % Europese staatsobligaties (dur. 20) 3.2% 13.1% 2.4% -16.7% 2.4% 26.1% -39.8% Geïndexeerde euro staatsobligaties (dur. 8) 2.1% 3.2% 2.1% -2.9% 2.1% 7.5% -7. Geïndexeerde staatsobligaties (dur. 17) 2.7% 5.4% 2.6% -5.7% 2.6% % Europese bedrijfsobligaties 3.6% 4.9% 3.4% -4.1% 3.4% 11.8% -33.6% High Yield Obligaties (Hedged) 4.3% 10.9% 3.8% -13.5% 4.5% 22.2% -26.9% EMD (Hedged) 4.1% 10.1% 3.7% -12.5% 4.2% 20.4% 0.1% EMD (Unhedged) 4.9% 15.7% 3.8% -19.5% 4.2% % Private Equity (Hedged) 7.9% % -29.3% % -8.3% Hedge funds (Hedged) 4.1% 7.1% 3.9% -7.4% 4.1% 15.8% -6. Commodities (Hedged) 4.7% % -22.2% 3.5% 36.4% -6.2% PFI/Infrastructuur 6.3% 16.5% 5.1% -18.7% 5.2% 34.9% -7.5% Implied Inflation 2.1% 1.3% 2.1% 0.3% 1.9% 4.6% 30.4% Europese Deposito's 0.4% 1.1% 0.3% -1.4% 0.3% 2.2% 30.3% Europese reële rente 0.2% 0.4% 0.2% -0.4% 0.2% 0.8% 38.7% * De swaprente is gebaseerd op de door DNB gepubliceerde RTS per

32 8. Bijlage uitgangspunten 2 Economische parameters (3) CA Op deze en de volgende twee slides een overzicht van de belangrijkste economische variabelen en rendementen: 25% Spreiding fondsrendement 2 Spreiding rendement op staatsobligaties (Euro Aggregate ) 2 15% 1 15% 1 5% 5% % % % e percentiel 5e percentiel 25e percentiel mediaan 75e percentiel 95e percentiel 97.5e percentiel -15% 2.5e percentiel 5e percentiel 25e percentiel mediaan 75e percentiel 95e percentiel 97.5e percentiel 32

33 8. Bijlage uitgangspunten 2 Economische parameters (4) CA Spreiding 15-jaars swaprente 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% e percentiel 5e percentiel 25e percentiel mediaan 75e percentiel 95e percentiel 97.5e percentiel Spreiding 30-jaars swaprente 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% e percentiel 5e percentiel 25e percentiel mediaan 75e percentiel 95e percentiel 97.5e percentiel 33

34 8. Bijlage uitgangspunten 2 Economische parameters (5) CA 6% Spreiding prijsinflatie 1 Spreiding looninflatie 5% 4% 3% 8% 6% 2% 4% 1% % -2% 2.5e percentiel 5e percentiel 25e percentiel mediaan 75e percentiel 95e percentiel 97.5e percentiel 2% % 2.5e percentiel 5e percentiel 25e percentiel mediaan 75e percentiel 95e percentiel 97.5e percentiel 34

35 8. Bijlage uitgangspunten 2 Economische parameters (6) CA Onderstaand een tabel met daarin de gehanteerde gemiddelde correlaties Prijsinflatie Looninflatie jaars sw aprente jaars sw aprente Wereldw ijde aandelen (niet-hedged) Wereldw ijde aandelen (hedged) Europese aandelen Aandelen opkomende landen Europees direct vastgoed Europees indirect vastgoed Europese staatsobligaties (dur. 6) Europese AAA staatsobligaties (dur. 6) Europese staatsobligaties (dur. 10) Europese staatsobligaties (dur. 15) Europese AAA staatsobligaties (dur. 15) Europese staatsobligaties (dur. 20) Geïndexeerde euro staatsobligaties (dur. 8) Geïndexeerde staatsobligaties (dur. 15) Europese bedrijfsobligaties High Yield Obligaties (Hedged) EMD (Hedged) EMD (Unhedged) Private Equity (Hedged) Hedge funds (Hedged) Commodities (Hedged) PFI/Infrastructuur Implied Inflation Europese Deposito's Europese reële rente