Van Lanschot Familiebedrijven Barometer. Amsterdam, 21 december 2010

Transcriptie

1 Van Lanschot Familiebedrijven Barometer Amsterdam, 21 december 2010

2 - Opzet en Onderzoeksverantwoording - Conjunctuurbarometer -Issue barometer -Kabinet - Risicomanagement ondernemer -Samenvatting 1

3 Opzet en onderzoeksverantwoording Methode Het onderzoek is online uitgevoerd op het Online Business Panel van Intomart GfK. Respondenten uit het Business Panel ontvingen via een een uitnodiging met daarin een link naar de online vragenlijst. Met enkele screeningsvragen is vastgesteld of men aan de doelgroepcriteria voldeed. Veldwerkperiode Het veldwerk voor dit onderzoek werd uitgevoerd in de periode 12 november t/m 29 november Doelgroep & steekproef De doelgroep voor dit onderzoek bestaat uit DGA s van middenbedrijven met werknemers die we als typische familiebedrijven kunnen kenmerken. De respondenten moeten als DGA kunnen worden gekenmerkt. Men is directeur en heeft minimaal 10% van de aandelen in bezit. De doelgroep is door middel van screeningsvragen uit het Business Panel van Intomart GfK geselecteerd. In totaal zijn n=837 respondenten aan de vragenlijst begonnen en zijn uiteindelijk n=227 DGA s gescreend die aan de selectiecriteria voldeden en de vragenlijst invulden. Certificering Het onderzoek is uitgevoerd door Intomart GfK volgens het kwaliteitssysteem van Intomart GfK, dat is gecertificeerd volgens de normen van NEN-EN-ISO 9001, ISO en ISO Daarnaast onderschrijft Intomart GfK de gedragsregels van E.S.O.M.A.R. ICC European Society for Opinion and Market Research), is Intomart GfK lid van de MOA, de MarktOnderzoek Associatie. 2

4 Respondenten Achtergrondvragen Totaal Selectievragen DGA Branche n = 215 Industrie 8% Bouwnijverheid en installatiebedrijven 10% Handel 11% Vervoer en communicatie 5% Financiële instellingen,5% Zakelijke dienstverlening 38% Onderwijs 3% Gezondheids- en Welzijnszorg 7% Overige dienstverlening 2% Landbouw, bosbouw en visserij 2% Energie- en waterleidingbedrijven,0% Horeca 7% Openbaar bestuur/ Overheid,5% Overige bedrijven 7% Internationaal n = 215 Ja 40% Nee 60% Oprichting onderneming n = 215 ja, zelf (mede) opgericht 54% nee, van familie overgenomen 18% nee, van iemand anders overgenomen (geen familie) 19% nee, niet zelf opgericht 9% (Mede) eigenaar n = 227 ja, enig eigenaar 37% ja, mede-eigenaar voor 10% of meer (aandelen) 63% ja, mede-eigenaar voor minder dan 10% (aandelen) 0% nee, geen (mede) eigenaar 0% weet niet, wil niet zeggen 0% Bedrijfsgrootte n = medewerkers 41% medewerkers 33% medewerkers 13% 100+ medewerkers 13% weet niet/wil niet zeggen 0% Jaaromzet n = 227 minder dan 1 miljoen euro (bruto) per jaar 17% 1 miljoen tot 2,5 miljoen euro (bruto) per jaar 33% 2,5 miljoen to 10 miljoen euro (bruto) per jaar 27% 10 miljoen tot 25 miljoen euro (bruto) per jaar 11% 25 miljoen of meer euro (bruto) per jaar 3% weet niet/wil niet zeggen 10% 3

5 - Opzet en Onderzoeksverantwoording - Conjunctuurbarometer -Issue barometer -Kabinet - Risicomanagement ondernemer -Samenvatting 4

6 Conjunctuurbarometer stijgt licht voor komende zes maanden. Positievere verwachtingen over Nederlandse economie. Conjunctuurbarometer index scores 6 maanden geleden komende 6 maanden Stellingen De economische vooruitzichten voor de Nederlandse economie in het algemeen De economische vooruitzichten in uw branche/sector in het algemeen De economische vooruitzichten voor uw bedrijf in het algemeen De orderportefeuille van uw bedrijf De omzet van uw bedrijf De werkgelegenheid in uw bedrijf Het politieke klimaat in Nederland voor bedrijven en ondernemers De winstgevendheid van uw bedrijf De hoogte van de investeringen van uw bedrijf in vaste activa De beschikbaarheid van krediet/financieringsbronnen Vooral in de bouw en in iets mindere mate in de handel is men somber over de conjuncturele ontwikkelingen én de eigen economische vooruitzichten. Vooral de winstgevendheid in de bouw is een issue. In de industrie heeft men het ook zwaar, maar ziet men het komende halfjaar weer met wat meer optimisme tegemoet. Jonge ondernemers (onder de 40 jaar) zijn een stuk optimistischer over de conjunctuur en hebben meer zelfvertrouwen in de toekomstige performance van het eigen bedrijf dan oudere ondernemers (55 plus). Vooruitzichten voor eigen bedrijf hoger dan die voor de branche DGA s in Nederland verwachten dat de Nederlandse economie er over een halfjaar weer wat beter voor staat dan op dit moment. Dit geldt ook voor de vooruitzichten van de eigen branche, waar men momenteel nog het minst positief over is. De vooruitzichten voor het eigen bedrijf zijn veel hoger dan die voor de branche. Men verwacht een voorzichtige verbetering in de situatie van de eigen orderportefeuille, de omzet en de winstgevendheid van het bedrijf. Ook t.a.v. de beschikbaarheid van krediet verwacht men een verbetering. 5

7 Meer vertrouwen in economische vooruitzichten voor komend halfjaar, maar nog terughoudend met investeringen Conjunctuurbarometer Inschatting voor de komende 6 maanden Index score de economische vooruitzichten voor de Nederlandse economie in het algemeen 2% 41% 37% 2% 16% 3% 43% 19% 56 de economische vooruitzichten in uw branche/sector in het algemeen 2% 37% 34% 1% 18% 8% 39% 26% 52 de economische vooruitzichten voor uw bedrijf in het algemeen 6% 41% 32% 1% 15% 5% 47% 20% 57 0% 50% 100% de omzet van uw bedrijf 8% 39% 32% 2% 16% 2% 48% 19% 59 de orderportefeuille van uw bedrijf 6% 39% 33% 6% 13% 3% 45% 15% 59 de winstgevendheid van uw bedrijf 7% 37% 35% 2% 14% 4% 45% 18% 58 het politieke klimaat in Nederland voor bedrijven en ondernemers 4% 33% 42% 4% 12% 5% 37% 18% 55 de werkgelegenheid in uw bedrijf 5% 29% 50% 1% 12% 3% 34% 15% 55 Beschikbaarheid van krediet ook komend half jaar nog problematisch, maar men verwacht een voorzichtig herstel de hoogte van de investeringen van uw bedrijf in vaste activa de beschikbaarheid van krediet/financieringsbronnen 4% 3% 21% 19% 42% 53% 7% 5% 11% 5% 19% 11% 0% 50% 100% 25% 21% 16% 29% Sterk verbeterd Iets verbeterd Ongeveers hetzelfde gebleven Geen oordeel/nvt Iets verslechterd Sterk verslechterd 6

8 De crisis en de kansen: 44% ziet ook positieve gevolgen de crisis heeft negatieve gevolgen gehad voor mijn bedrijf 64% de crisis heeft ook positieve gevolgen gehad voor mijn bedrijf 44% % eens met stelling 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Crisis is voelbaar bij 64% maar biedt voor 44% ook kansen Saneren is heilzaam: Iedereen op scherp gezet en wisseling van personeel, waardoor er andere en vernieuwende ideeën aan bod komen. De focus en de saamhorigheid onder personeel is verbeterd. Meer creativiteit: Je moet creatiever worden om te overleven, en de creativiteit heeft tot nieuwe kansen geleid. Er wordt meer ondernemerschap verwacht. De uitdaging om iets goeds neer te zetten is groter als het allemaal niet zo makkelijk gaat. Nieuwe kansen: Bedrijven gaan meer outsourcen, daar spelen wij op in. Concurrenten hebben het ook zwaar waardoor er afvallers zijn. Er is meer werk in sommige sectoren (faillissementsrecht, arbeidsrecht). Jongere ondernemers (tot 40 jaar) zeggen minder klappen te hebben gekregen van de crisis dan oudere ondernemers en maar liefst tweederde (!) van hen geeft ook aan juist positieve gevolgen te hebben ervaren van de crisis. Opvallend: bijna alle ondernemers in de bouw zeggen door de crisis te zijn geraakt. 7

9 Er tekenen zich duidelijk twee profielen af: de optimisten en de pessimisten Zorgen over de onderneming én zorgen als DGA Opvallend: na analyse blijkt dat de zorg over de onderneming vrijwel synchroon loopt met de eigen zorgen als DGA. Al voelt de DGA de zorgen over het bedrijf gemiddeld genomen als wat zwaarder dan die voor zichzelf. 30% 20% Zorgen over onderneming Eigen zorgen DGA Gemiddelde : 4.6 Gemiddelde : % 0% Optimisten (weinig zorgen over de onderneming; score 0 4) - Jongere en ondernemers (tot 40 jaar) en van middelbare leeftijd (40 55 jaar) - Actief in de zakelijke dienstverlening - Grotere bedrijven (meer dan 50 werknemers) Pessimisten (veel zorgen over de onderneming; score 6 10) - Oudere ondernemers (55 plus) - Actief in de Bouw, vervoer en communicatie - Kleinere bedrijven (tpt 50 werknemers) 8

10 - Opzet en Onderzoeksverantwoording - Conjunctuurbarometer - Issue barometer -Kabinet - Risicomanagement ondernemer -Samenvatting 9

11 Belangrijkste zorgen ondernemers: opgelegde lasten (wet- en regelgeving, administratieve lastendruk) en kille marktomstandigheden (prijsontwikkelingen, debiteurenrisico s) wet & regelgeving waar uw bedrijf mee te maken heeft de prijsontwikkeling in uw markt de administratieve lastendruk voor uw bedrijf debiteurenrisico s het vinden van geschikt personeel liquiditeit de balans tussen werk en privé continuïteit onderneming bij ziekte, overlijden DGA Bedrijfsissues 25% 48% 22% 46% 21% 46% 18% 48% 17% 44% 14% 41% 13% 41% 13% 41% 26% 30% 33% 32% 38% 44% 44% 44% Grootste zorgen Kopzorgen Over de hele linie valt op dat jongere ondernemers zich minder druk maken over de gebruikelijke bedrijfsissues dan hun oudere collega s. En ook specifieke DGA issues als de balans kunnen houden in werk en privé en de energie vinden om het bedrijf op koers te houden drukken beduidend zwaarder op de oudere DGA dan de jongere. energie om het bedrijf op koers te houden 12% 50% 37% de steeds groter wordende bedrijfsrisico s 11% 48% 39% de klantloyaliteit 10% 44% 44% de (toekomstige) overdracht van de onderneming 10% 33% 52% solvabiliteit verzuim/arbeidsongeschiktheid personeel de concurrentiekracht van uw bedrijf de continuïteit van uw bedrijf mogelijkheden tot groei/expansie/innovatie het binden/vasthouden van uw personeel 8% 8% 8% 7% 7% 5% 36% 40% 37% 36% 40% 32% 53% 51% 54% 56% 51% 61% Punten van aandacht Personeelsissues als het vinden van geschikt personeel worden, ondanks lagere conjunctuurcijfers, vooral gevoeld in de industrie, de bouw en de handel. conflicten (management/eigenaars) de pensioenregeling (voorziening) voor uw personeel 4% 4% 26% 35% 66% 56% Minder urgente punten 0% 20% 40% 60% 80% 100% 10

12 Kille conjunctuur, bijhorende financiële risico s én een overheid die het de middenbedrijven niet makkelijk maakt Grootste risico s bedrijf Concurrentie; ook buitenlandse concurrentie vormt vaak risico De ontwikkelingen van prijzen in de markt; marges staan sterk onder druk Een stagnerende afzetmarkt; geen klanten en opdrachten meer Conjunctuur; de crisis; een tweede dip Wet- en regelgeving: te veel overheidsbemoeienis; afhankelijkheid van overheidsmaatregelen Faillissementsdreiging; financiële problemen Tekort aan liquiditeiten Debiteurenrisico s: laat betalende en slecht betalende klanten Gebrek aan goed personeel 11

13 Bijna 25% van de ondernemers noemt de overheid een groot risico voor het bedrijf Grootste risico s voor het bedrijf In de bouw en in iets mindere mate de industrie voelt men de financiële risico s het zwaarst. markt- en concurrentierisico s financiële risico s overheid en regelgeving 21% 21% 23% 61% 50% 43% 29% 33% 17% 82% 71% 67% Personeelsrisico s worden in de kleinere bedrijven en in industriële bedrijven zwaarder gevoeld. Vooral bedrijven met 100+ medewerkers voelen de (onvoorspelbare) overheid & regelgeving als een risico. personeelsrisico s bedrijfsschade 11% 53% 35% 4% 39% 56% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 65% 43% Jonge ondernemers blaken vaak van zelfvertrouwen als het om hun marktkansen gaat. Zij zien, anders dan hun oudere collega s, de markt en concurrentie minder vaak als risico, maar als uitdaging. Groot risico Enig risico Geen risico Legenda Groot + enig risico = 12

14 Bedrijfsissues: wet- en regelgeving en administratieve lastendruk baart ondernemers veel zorgen Administratie Bedrijfsrisico s wet & regelgeving waar uw bedrijf mee te maken heeft 25% 48% 26% de steeds groter wordende bedrijfsrisico s 11% 48% 39% de administratieve lastendruk voor uw bedrijf 21% 46% 33% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Personeel Financieel het vinden van geschikt personeel 17% 44% 38% debiteurenrisico s 18% 48% 32% verzuim/arbeidsongeschiktheid personeel 8% 40% 51% liquiditeit 14% 41% 44% het binden/vasthouden van uw personeel 5% 32% 61% solvabiliteit 8% 36% 53% de pensioenregeling (voorziening) voor uw personeel 4% 35% 56% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Markt DGA issues de prijsontwikkeling in uw markt 22% 46% 30% de balans tussen werk en privé 13% 41% 44% de klantloyaliteit 10% 44% 44% continuïteit onderneming bij ziekte, overlijden DGA 13% 41% 44% de concurrentiekracht van uw bedrijf 8% 37% 54% energie om het bedrijf op koers te houden 12% 50% 37% de continuïteit van uw bedrijf 7% 36% 56% de (toekomstige) overdracht van de onderneming 10% 33% 52% mogelijkheden tot groei/expansie/innovatie 7% 40% 51% conflicten (management/eigenaars) 4% 26% 66% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Veel zorgen Enige zorgen Geen zorgen 0% 20% 40% 60% 80% 100% Veel zorgen Enige zorgen Geen zorgen 13

15 - Opzet en Onderzoeksverantwoording - Conjunctuurbarometer -Issue barometer - Kabinet - Risicomanagement ondernemer -Samenvatting 14

16 Verwachtingen en voorkeurskabinet Verwachtingen van dit kabinet voor uw bedrijf Voorkeurskabinet 100% 7% 42% 80% 35% een rechts kabinet een middenkabinet 19% 25% 60% 40% 20% 0% 41% 11% 6% 16% Totaal zeer positief postitief neutraal negatief zeer negatief Er is sprake van een generatieverschil. De jongere garde (tot 40 jaar) heeft duidelijk meer vertrouwen in dit kabinet dan de oudere DGA. een paars plus kabinet een zakenkabinet het kabinet zoals het er nu uit ziet een rechts kabinet, maar met een andere keuze van bewindslieden een links kabinet 4% 6% 16% 15% 15% Voorkeur DGA's 0% 10% 20% 30% Kabinet is voorkeurskabinet van 15%; 25% heeft voorkeur kabinetsdeelname PVV. In totaal kiest 46% van de DGA s voor een rechts kabinet (rechts + huidig + rechts anders). 15

17 Goede beoordeling voor Rutte en De Jager; overige bewindslieden moeten zich nog bewijzen Rapportcijfers huidige kabinet Minister Infrastructuur en Milieu relatief onbekend De minister president Minister van Financiën Minister van Sociale zaken en Werkgelegenheid 7,0 6,9 6,2 100% 80% 60% 40% 49% 42% 22% 23% 26% 27% 21% 13% 10% 22% 26% 11% 19% 20% 25% 28% 23% Minister van Economische zaken 6,1 20% 0% 8% 14% 19% 18% 26% 30% 30% 31% Het gehele kabinet 6,0 minister president Min. Fin. Soc. Zaken Econ.zaken infra en Milieu gehele kabinet Minister van Infrastructuur en Milieu 5,8 Gemiddelde rapportcijfer weet niet De minister president krijgt relatief veel hoge rapportcijfers, evenals de minister van Financiën 16

18 60% van de ondernemers steunt hoogte bezuinigingsmaatregelen; 25% beoordeelt deze als te hoog en ziet graag een wat andere verdeling Miloenennota kabinet versus DGA s Begroting overheid Voorstel DGA's Verschil begroting DGA's versus overheid Sociale zekerheid -4,3-3,7 0,6 Openbaar bestuur Buitenlandse aangelegenheden Onderwijs bezuiniging -2,5-1,9-1,4-3,1-2,3-1,3-0,6-0,4 Meer bezuinigen op immigratie en integratie, openbaar bestuur en defensie Onderwijs investering 1,3 1,3 Verkeer Zorg bezuiniging Zorg investering -0,6-0,9 1,6-0,4-0,6 1,5-0,1 0,3 Minder bezuinigen op sociale zekerheid en zorgpremies Hogere zorgpremies -3,6-2,9 0,7 Defensie -0,6-1,1-0,5 Milieu -1,0-1,3-0,3 Diverse bezuinigingen -3,1-3,9-0,8 Immigratie en integratie 1,0-0,3-1,

19 - Opzet en Onderzoeksverantwoording - Conjunctuurbarometer -Issue barometer -Kabinet - Risicomanagement ondernemer -Samenvatting 18

20 Belangrijke risico s voor ondernemers: arbeidsongeschiktheid en overlijden Grootste risico s voor de ondernemer arbeidsongeschiktheid van uzelf of andere bestuurders van uw bedrijf overlijden ondernemer of ondernemers 13% 10% 53% 51% 33% 37% 66% 61% Grotere bedrijven zien in arbeidsongeschiktheid en overlijden van de DGA duidelijk minder risico dan kleinere organisaties. onvoldoende pensioenopbouw ondernemer of ondernemers verstoorde relaties tussen ondernemer en management of (andere) aandeelhouders 11% 6% 26% 33% 55% 60% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Groot risico Enig risico Geen risico 44% 32% In de diverse DGA risico s zien we eigenlijk niet zulke grote verschillen tussen jongere en oudere ondernemers. 19

21 Plotseling overlijden of arbeidsongeschiktheid: voor gezinsleden van alles geregeld, voor bedrijf aanzienlijk minder Risico s arbeidsongeschiktheid DGA als ik plots blijvend arbeidsongeschikt zou raken dan weet ik zeker dat ik mijn gezinsleden financieel goed ik heb een arbeidsongeschiktheidsverzekering afgesloten als ik plots blijvend arbeidsongeschikt zou raken dan is nu al duidelijk wie mijn rol in mijn bedrijf overneemt als ik plots blijvend arbeidsongeschikt zou raken dan weet ik zeker dat er geen conflicten ontstaan over het 81% 71% 58% 56% 28% 39% 36% 13% 0% 50% 100% Ja, van toepassing Weet niet (onderdrukt) Nee, niet van toepassing Opvallend: jongere DGA s hebben vaker AOV gesloten dan hun oudere collega s. Duidelijkheid over overname en waarneming in geval van overlijden of arbeidsongeschiktheid van de DGA is in grotere bedrijven beter geregeld dan kleinere. Risico s overlijden DGA bij mijn plotseling overlijden weet ik zeker dat mijn nabestaanden goed verzorgd achterblijven ik heb een overlijdensrisico verzekering afgesloten als ik plots zou overlijden dan weet ik zeker dat er geen conflicten ontstaan over het overnemen van ls ik plots zou overlijden dan is nu al duidelijk wie mijn rol in mijn bedrijf overneemt 85% 68% 55% 55% 9% 29% 31% 41% 0% 50% 100% Ja, van toepassing Weet niet (onderdrukt) Nee, niet van toepassing 20

22 65% ondernemers: geen uitgewerkt noodplan in geval van arbeidsongeschiktheid of overlijden Aanwezigheid noodplan bij arbeidsongeschiktheid/overlijden DGA Grootste risico s voor de ondernemer Reden dat er geen (nood)plan is arbeidsongeschiktheid van uzelf of andere bestuurders van uw bedrijf 13% 53% 33% 66% geen prioriteit 50% overlijden ondernemer of ondernemers 10% 51% 37% 61% oplossingen liggen zo voor de hand dat er 35% onvoldoende pensioenopbouw ondernemer of ondernemers verstoorde relaties tussen ondernemer en management of (andere) aandeelhouders 11% 6% 26% 33% 55% 60% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Groot risico Enig risico Geen risico 44% 32% geen tijd 17% anders, namelijk 12% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Vooral bij kleinere bedrijven is hier werk aan de winkel. Grotere bedrijven hebben het vaker wel geregeld. ja, er is een (nood)plan uitgewerkt; 32% Aanwezigheid noodplan bij arbeidsongeschiktheid of overlijden DGA weet niet; 3% nee, er is geen (nood)plan uitgewerkt; 65% weet niet; 26% nee, is niet van plan een noodplan op te stellen; 51% Is van plan dergelijk plan op te stellen ja, is van plan een noodplan op te stellen; 23% 21

23 52% heeft geen uitgewerkt plan bij conflicten met andere directeuren of plotseling stoppen van grootaandeelhouder Aanwezigheid plan of statuut Grootste risico s voor de ondernemer arbeidsongeschiktheid van uzelf of andere bestuurders van uw bedrijf 13% 53% 33% 66% overlijden ondernemer of ondernemers 10% 51% 37% 61% onvoldoende pensioenopbouw ondernemer of ondernemers 11% 33% 55% 44% verstoorde relaties tussen ondernemer en management of (andere) aandeelhouders 6% 26% 60% 32% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Groot risico Enig risico Geen risico Vooral bij kleinere bedrijven ontbreekt noodplan nee, er is geen uitgewerkt plan voor conflicten; 52% Aanwezigheid noodplan weet niet; 2% ja, er is een uitgewerkt plan voor conflicten; 46% Is van plan dergelijk plan op te stellen nee, is niet van plan een noodplan op te stellen; 65% weet niet; 24% ja, is van plan een noodplan op te stellen; 11% 22

24 20% van DGA s droomt van een (rustige) loondienstbetrekking; 33% zou vrienden nu geen opstart van eigen bedrijf adviseren Motivatieindicatoren DGA Ondernemers in de industrie zijn op dit moment wat minder gemotiveerd dan gemiddeld. ik verlang de laatste tijd wel eens naar een baan in loondienst ik zou een goede vriend op dit moment niet adviseren om een bedrijf te starten ik zou mijn bedrijf niet weer in Nederland vestigen als ik opnieuw zou starten ik denk er de laatste tijd aan om mijn bedrijf te beëindigen 22% 4% 33% 19% 15% 19% 5% 9% 74% 58% 67% 75% Jongere en oudere ondernemers zijn ongeveer even gemotiveerd. Maar er zijn verschillen: oudere ondernemers kunnen zich echt héél moeilijk voorstellen ooit in loondienst te zullen werken... Ook als men het zwaar heeft is dat voor hen beslist geen escape. Oudere ondernemers (55plus) denken natuurlijk wel vaker aan het beëindigen van hun bedrijf (29% versus 13% bij jongeren tot 40 jaar). 0% 20% 40% 60% 80% 100% eens weet niet oneens Merendeel ondernemers nog goed gemotiveerd ondanks tegenwind Één op de vijf DGA s denkt na over de beëindiging van het eigen bedrijf; dit zijn wat vaker de ondernemers die het bedrijf zelf hebben opgericht. Globaal eenzelfde deel verlangt weleens naar een baan in loondienst. Dit zijn juist wat vaker de ondernemers die een bedrijf hebben overgenomen. Een ruime meerderheid van de ondernemers is ondanks conjuncturele tegenwind nog zeer gemotiveerd. 23

25 Grote risico s ondernemer: gezondheid van de ondernemer en het risico alles te verliezen Grootste risico s als ondernemer De risico s van de ondernemer lijken sterk op die van de onderneming zelf. Ook ondernemers beschrijven de debiteuren, de concurrentie en de terugloop van klanten als belangrijke risico s voor henzelf. Zij noemen evenwel ook een aantal meer persoonlijke risico s. Gezondheid; ziek of arbeidsongeschikt worden of doodgaan! Goede balans tussen werk en privé kwijt raken Alles te verliezen/ faillissement Continuïteit op de langere termijn 24

26 - Opzet en Onderzoeksverantwoording - Conjunctuurbarometer -Issue barometer -Kabinet - Risicomanagement ondernemer - Samenvatting 25

27 Conjunctuurbarometer (1) DGA s gematigd positief over economische vooruitzichten in vergelijking met zes maanden geleden Men verwacht een stabilisering of zelfs lichte groei de komende zes maanden. Men blijft voorzichtig met investeringen in vaste activa. Dit betekent overigens niet dat iedereen er zonnig bijzit. 25% van de ondernemers heeft (ook) het afgelopen halfjaar de cijfers zien verslechteren; binnen de sector zelfs 33%. Ondernemers hebben het meeste vertrouwen in vooruitzichten van het eigen bedrijf; het meest kritisch is men over de eigen branche. Vooral bedrijven met minder dan 100 werknemers zijn minder positief. De grote bedrijven (meer dan 10 miljoen omzet) zagen omzet, orderportefeuille en winst verbeteren. De branches Bouw, Handel, Vervoer en Communicatie hebben het zwaar. In de Industrie, de Horeca en in de Zakelijke en commerciële dienstverlening beoordeelt men de vooruitzichten beter. Ook de bedrijven die internationaal actief zijn zien wat vaker positieve resultaten binnen de eigen onderneming. Over de vooruitzichten van de eigen branche als geheel zijn ondernemers wat negatiever dan de gehele Nederlandse economie. Ondernemers zien dat concurrenten en de branche als geheel het soms zwaar hebben. De beschikbaarheid van kredieten is volgens ondernemers verslechterd in de afgelopen 6 maanden Vooral de kleinere bedrijven hebben hier last van. Men verwacht dat dit de komende tijd ook maar mondjesmaat zal verbeteren. Een op de vijf ondernemers denkt na over de beëindiging van het eigen bedrijf Ook zegt 19% er soms naar te verlangen om in loondienst te zijn. Dit toont aan dat een deel van de ondernemers momenteel nog niet zorgeloos door het leven gaat. Dit blijkt ook uit het feit dat een derde van de ondernemers op dit moment een goede vriend niet zou aanraden een bedrijf te starten. Gelukkig houdt een royale meerderheid van de ondernemers de moed er onverminderd in. Maar het geeft wel aan dat het serieus zwaar weer is voor ondernemend Nederland. 26

28 Conjunctuurbarometer (2) Een op de vijf ondernemers klaagt over het vestigingsklimaat in Nederland Zij zouden hun bedrijf niet opnieuw in Nederland starten als zij nu opnieuw zouden beginnen. Dit geeft aan dat men nog niet voldoende vertrouwen heeft in de overheid en de te nemen overheidsmaatregelen om de economische condities voor MKB bedrijven wezenlijk te verbeteren. Belemmerende factoren De huidige prijsontwikkeling in de markt baart ondernemers de meeste zorg De huidige prijzen in de markt maken het soms moeilijk nog winstgevend te werken. Ondernemers maken zich hierover het meeste zorgen. De marges staan zeer onder druk. De prijsontwikkeling in de markt is zodanig dat het risico ontstaat dat de gevraagde inspanning niet kostendekkend geleverd kan worden. In de bouwsector is deze pijn nu het meest voelbaar. Maar ook liquiditeiten, wet en regelgeving en debiteurenrisico s veroorzaken kopzorgen voor ondernemers De prijsdruk leidt samen met de debiteurenrisico s en de verminderde toegankelijkheid van krediet tot een lage liquiditeit. Ook dit is een belangrijke bron van zorg. Ondernemers voelen zich soms te zeer aan handen en voeten gebonden om goed te kunnen ondernemen. Ook de wet- en regelgeving speelt de ondernemer daarbij parten. De overheid - en de afhankelijkheid die bedrijven hiervan ervaren - maakt het ondernemen niet eenvoudig. Ondanks inspanningen van voorgaande kabinetten op dit punt is er nog steeds sprake van grote administratieve lastendruk voor het middenbedrijf. 64% van de ondernemers voelt de crisis in de eigen onderneming en bijna de helft ziet daarvan ook een positieve impact! Vooral in de bouw en handel zijn veel bedrijven door de crisis geraakt. En voor een aantal bedrijven heeft de crisis juist nieuwe kansen geboden Zo geeft men aan dat saneren en back-to-core business heel heilzaam kan zijn; alle overtollige ballast in kosten en personeel zijn verdwenen en er waait een frisse wind door het bedrijf, waarbij de sense of urgency kan zorgen voor saamhorigheid. Er is meer creativiteit en ondernemerschap nodig en ook aangeboord om te kunnen overleven. Bovendien heeft de crisis voor een aantal bedrijven juist nieuwe kansen geboden, bijvoorbeeld omdat zij actief zijn in sectoren waar juist in tijden van crisis veel vraag naar is, doordat de arbeidsmarkt meer ruimte biedt om goed personeel aan te trekken, of doordat er nu tijd is voor een kwaliteitsslag (bijv. ISO). 27

29 Issue barometer (1) Tweederde van de ondernemers maakt zich zorgen over de prijsontwikkelingen in de markt Ondernemers maken zich de grootste zorgen over aspecten die zij zelf niet goed kunnen controleren. Dat zijn zowel zaken die door derden worden opgelegd (regelgeving, administratieve lasten) als kille marktomstandigheden die tot uitdrukking komen in debiteurenrisico s en druk op prijzen (en dus marges). Deze prijsdruk maakt het soms moeilijk nog winstgevend te werken. De prijsontwikkeling in de markt is zodanig dat het risico ontstaat dat de gevraagde inspanning niet kostendekkend geleverd kan worden. Deze zorg geldt eigenlijk in alle sectoren, alhoewel de bouw en industrie en de grote bedrijven zich hier nog nét wat meer zorgen over maken. Als het gaat over concurrentiekracht en continuïteit van het bedrijf of groeimogelijkheden zijn de zorgen iets minder groot. Het zijn met name de grote bedrijven (100+ werknemers) die zich zorgen maken over hun concurrentiekracht. Ondernemers blijven zich druk maken over de wet- en regelgeving waar het bedrijf mee te maken heeft Meer dan 70% van de ondernemers maakt zich hier zorgen over, een kwart zelfs grote zorgen. De overheid - en de afhankelijkheid die bedrijven hiervan ervaren - maakt het ondernemen niet eenvoudig. Er is sprake van grote administratieve lastendruk voor het bedrijf. Vooral bedrijven werkzaam voor de overheid maken zich hier zorgen over. Ondanks de stijging van de werkloosheid, zijn er nog altijd zorgen over het vinden van geschikt personeel Zo n 60% van de ondernemers noemt het vinden van het juiste personeel een zorg. Dit lijkt wat sterker te gelden voor de branches Industrie, Bouw, Handel, Vervoer en Communicatie. De overige personeelsissues (verzuim of binden van personeel) staan op dit moment veel lager op de issuelijstjes. Ondernemers geven aan dat ook medewerkers snappen dat het geen tijd is voor luxeproblemen, en dat men snapt dat alle zeilen moeten worden bijgezet Iedereen werkt weer een stapje harder, het bewustzijn is gestegen dat men weer iets moet doen voor zijn baan en bedrijf. Debiteurenrisico s en goede liquiditeit belangrijke financiële zorgen Maar liefst tweederde van de ondernemers (66%) maakt zich zorgen over debiteurenrisico s. Bijna één op de vijf maakt zich daarover zelfs grote zorgen. Ook liquiditeiten (waarschijnlijk samenhangend met debiteurenrisico s en beschikbaarheid van krediet) zijn voor 55% van de ondernemers een bron van zorg. 28

30 Issue barometer (2) De overname van een bedrijf leidt vaak tot extra zorg Over de gehele linie maken de ondernemers die een bedrijf hebben overgenomen van een familie of iemand anders zich wat meer zorgen dan de ondernemers die het bedrijf zelf hebben opgericht. Het moeten werken met de gemaakte keuzes uit het verleden speelt hier wellicht een rol. Of dat de ondernemer niet met de organisatie is opgegroeid. 60% van de ondernemer vraagt zich af: Waar haal ik de energie vandaan om het bedrijf op koers te houden? Zes op de tien ondernemers maken zich hier zorgen over. Energie krijgen ondernemers vooral van de uitdaging van het ondernemen zélf (34%). Dat spel van ondernemen is echt de motor achter de ondernemer. Daarnaast de toegevoegde waarde die men kan bieden in termen van producten en diensten die men levert (15%) en de continuïteit van het bedrijf (11%). Ook krijgen ondernemers energie van de omgang met klanten en medewerkers. Het feit dat veel ondernemers zich nu zorgen maken over de energie om het bedrijf op koers te houden geeft wel aan dat er door ondernemers een redelijke strijd geleverd moet worden om bedrijven op koers te houden. Ondernemers zijn net mensen : balans tussen werk en privé voor meer dan de helft van de ondernemers een issue 13% van de ondernemers heeft hier veel zorgen over, 41% noemt dit van enige zorg. Daarnaast heeft men de zorg over wat er gebeurt als de DGA of bestuurder onverwacht ziek wordt of overlijdt. Ook dit is voor ruim de helft van de ondernemers een zorg. Dit lijkt een terechte zorg omdat veel bedrijven niets geregeld hebben voor een dergelijke situatie. 29

31 Risicomanagement (1) Ondernemers zijn zich bewust van vele risico s Ondernemers benoemen met name de risico s die zij niet zelf kunnen controleren. Dit wekt de indruk dat zij alles uit de kast trekken om goed te overleven, maar dat de markt, de overheid en de banken hier maar weinig aan bijdragen. Persoonlijke risico s liggen met name in de gezondheid, de balans werk en privé, de vrees om alles kwijt te raken en de continuïteit van het bedrijf op de langere termijn. Markt- en concurrentierisico s vormen het belangrijkste risico Een stagnerende afzetmarkt, het opdrogen van opdrachten, terugloop van klanten. Mede onder invloed van de concurrentie (toename van concurrentie uit Aziatische landen, import van goedkopere producten uit het buitenland of de prijzenslag die concurrenten aangaan). Naast markt- en concurrentierisico s erkent men ook de financiële risico s. Liquiditeit is voor de nodige bedrijven ook echt een issue Het tekort aan liquiditeiten komt veelvuldig naar voren bij de vraag naar de belangrijkste risico s voor de ondernemingen. Mede veroorzaakt door het betaalgedrag van debiteuren, maar ook door lagere marges. Men heeft behoefte aan ruimere kredietmogelijkheden die men bij de bank niet altijd krijgt. Van de ondernemers vindt 23% de overheid en regelgeving een groot risico voor het bedrijf Nog eens 43% noemt dit enig risico. Dit betekent dat tweederde van de ondernemers zich afhankelijk voelt van de overheid om goed te kunnen ondernemen. Deze afhankelijkheid wordt het minst gevoeld binnen de handel, vervoer en communicatie en de zakelijke commerciële dienstverlening. Ondernemers ervaren arbeidsongeschiktheid of overlijden als een belangrijke risico. maar hebben doorgaans geen noodplan klaarliggen Niet meer dan 32% van de ondernemers heeft een plan uitgewerkt over hoe te handelen bij arbeidsongeschiktheid of overlijden van een DGA. Het zijn met name de grote bedrijven die hier wat beter in zijn voorzien. De kleinere bedrijven hebben dit minder vaak goed geregeld. Men erkent het risico, maar geeft het eenvoudigweg geen prioriteit. Ruim één op de vijf is wel van plan een dergelijk plan op te stellen, de rest verwacht dit niet te gaan doen (51%), of weet het eenvoudigweg niet (26%). 30

32 Risicomanagement (2) Eveneens geen statuut of plan voor conflicten tussen directeuren of plotseling opstappen van DGA 32% van de ondernemers noemt dit een risico; desalniettemin heeft nog niet de helft een uitgewerkt plan liggen hoe hier mee om te gaan. Slechts 11% is van plan dit alsnog op te stellen en een grote groep (24%) weet het eigenlijk niet. De overige 65% van de ondernemers is niet van plan een dergelijk statuut op te stellen. Bij plotseling overlijden of arbeidsongeschiktheid is voor gezinsleden van alles geregeld; voor het bedrijf aanzienlijk minder Ruim 80% van de ondernemers weet zeker dat de gezinsleden financieel goed verzorgd zouden zijn bij arbeidsongeschiktheid of overlijden; 71% van de ondernemers heeft een arbeidsongeschiktheidsverzekering (wederom vaker de DGA s van grote bedrijven); 68% heeft een overlijdensrisico verzekering. Deze zekerheid is veel kleiner als het gaat over het bedrijf: over wie de rol van de DGA zou overnemen (door 58% geregeld) of de mogelijkheid dat hier conflicten over zouden kunnen ontstaan (door 56% geregeld). Naarmate de bedrijven meer personeel in dienst hebben wordt dit doorgaans wat beter geregeld. Met name in de kleinere bedrijven zijn de risico s op problemen groter. Het bedrijf en het ondernemersrisico Zo ervaren ondernemers arbeidsongeschiktheid of overlijden als een belangrijke risico. maar hebben doorgaans geen noodplan klaarliggen. Ook heeft een grote groep geen statuut of plan voor conflicten tussen directeuren of het plotseling opstappen van de DGA. Bij plotseling overlijden of arbeidsongeschiktheid is voor gezinsleden van alles geregeld, maar voor het bedrijf aanzienlijk minder. Daar liggen kansen voor ondernemers om met relatief eenvoudige ingrepen belangrijke risico s voor de continuïteit van de onderneming aanzienlijk te beperken. 31

33 Het kabinet Huidig kabinet heeft draagvlak onder ondernemers; krijgt nu vooral het voordeel van de twijfel Een rechts kabinet (CDA, VVD en PVV) heeft de voorkeur; 15% van de ondernemers steunt de huidige samenstelling van het kabinet. Hoewel de PVV spontaan de nodige kritiek te verduren krijgt van ondernemers, gaat per saldo nog de meeste voorkeur uit naar een rechts kabinet, waarin PVV gewoon zitting neemt in de regering (25%). Veel ondernemers oordelen neutraal als het gaat over de verwachtingen van het huidige kabinet voor het eigen bedrijf. De positieve verwachtingen overheersen evenwel. Veel ondernemers verwachten in het huidige kabinet een ondernemersvriendelijk kabinet te vinden, maar aan de andere kant zijn er ook nogal wat die vraagtekens zetten bij de verwachte stabiliteit. Mark Rutte en Jan Kees de Jager op voorsprong in de vertrouwensindex De minister president (7,0) en de minister van Financiën (6,9) krijgen een goede beoordeling als het gaat om de mate van vertrouwen die ondernemers hebben in deze bewindspersonen. Lagere cijfers krijgen de minister van Sociale zaken en Werkgelegenheid (Henk Kamp) (6,2), minister van Economische zaken (Maxime Verhagen: 6,1) en Minister van Infrastructuur en Milieu (Melanie Schultz: 5,8). Het gehele kabinet krijgt eveneens een magere 6,0. 60% van de ondernemers steunt de hoogte van de huidige bezuinigingsmaatregelen, maar men wil het wel graag anders verdelen Er moet minder worden bezuinigd op de sociale zekerheid, zorg en de hoogte van de zorgpremies. Ook op verkeer mag nog iets minder worden bezuinigd. Daarentegen, waar het kabinet nog geld uittrekt voor Immigratie en integratie, vinden ondernemers dat niet nodig. Hierop mag juist verder worden bezuinigd. Ook op Openbaar bestuur, Defensie, Buitenlandse aangelegenheden en Milieu mag nog verder worden bezuinigd. 32