ZORG VOOR THUISZORG. Werkpakket Aanpak fysieke belasting

Transcriptie

1 ZORG VOOR THUISZORG Werkpakket Aanpak fysieke belasting Convenant Arbeidsomstandigheden Thuiszorg, een initiatief van: ministeries SZW en VWS, LVT, BTN, ABVAKABO FNV, CNV Publieke Zaak, NU 91, LAD 2003 Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht

2 VOORWOORD Fysieke (over)belasting is nog te vaak een veroorzaker van verzuim. Daarom is in de afgelopen jaren - in het kader van het Convenant Arbeidsomstandigheden Thuiszorg - onderzoek gedaan en zijn er hulpmiddelen ontwikkeld. Een aantal resultaten daarvan, waaronder de Praktijkregels voor fysieke belasting, is in een eerder stadium in de thuiszorginstellingen uitgezet. Zorg voor Thuiszorg, het werkpakket fysieke belasting dat is gebaseerd op de Praktijkregels, biedt concrete handreikingen voor een beleidsmatige aanpak. Daarnaast bevat het praktische instrumenten om fysieke belasting aan te pakken. De instrumenten gaan uit van bronaanpak. Ze zijn erop gericht de fysieke belasting in het werk binnen de Thuiszorg in kaart te brengen. Zo krijgen instellingen inzicht in de knelpunten waarop ze het accent zouden kunnen leggen bij de implementatie van beleid om de werkomstandigheden te verbeteren. Instellingen willen immers graag weten hoe ver ze zijn en hoe rood, oranje of groen ze zijn als het gaat om de invoering. Met de instrumenten in dit werkpakket kunt u een antwoord krijgen op twee belangrijke vragen: 1. Hoe staat het met ons beleid fysieke belasting? 2. Hoe staat het met de blootstelling aan fysieke belasting bij medewerkers zelf? Voor de eerste vraag kunt u de BeleidsSpiegel gebruiken. Het is een checklist waarmee u zelf uw beleid kunt doorlichten en snel ziet waar de verbeterpunten zitten. Als er verbeterpunten zijn, dan wordt u ook verwezen naar een oplossing in het werkpakket zelf of daarbuiten. Er zijn immers allerlei instrumenten ontwikkeld vanuit het convenant die u kunnen helpen. Voor de tweede vraag zijn er drie instrumenten. Voor de verpleging en verzorging is er de TilThermometer, voor de medewerkers huishoudelijke zorg is er de HZ-Meter en ten slotte voor alle overige medewerkers de RisicoRadar. De laatste is bruikbaar voor de mensen op de administratie of in het uitleenmagazijn, want ook daar kan overbelasting voorkomen. Uit deze instrumenten komen verbeterpunten. De informatie helpt u om uw beleid rondom de invoering van de Praktijkregels op het goede spoor te houden of bij te sturen. U kunt de gegevens ook gebruiken voor monitoring in de loop van de tijd, om te zien of er vooruitgang in zit. Om dat makkelijk te maken, zijn er (gratis) rekenmodules beschikbaar op arbozw.nl onder de branche van de Thuiszorg. Daarmee kunt u de gegevens van teams of regio's desgewenst koppelen, zodat u een totaaloverzicht krijgt van waar uw instelling staat. Verbeterpunten signaleren is één, aanpakken is twee. Daarom zit er ook een AktieBlok in het werkpakket. Een heel gewoon, maar handig blok met doordrukvellen, waarmee het stap voor stap werken aan lichter werk makkelijker en minder vrijblijvend wordt. Vermindering van fysieke belasting in de Thuiszorg is een van de belangrijkste doelstellingen van het Convenant Arbeidsomstandigheden Thuiszorg. Met dit convenant willen de overheid en de werkgevers- en werknemersorganisaties in de Thuiszorg instellingen stimuleren de arbeidsomstandigheden te verbeteren en het ziekteverzuim en de WAOinstroom terug te dringen. Bij de ontwikkeling van dit werkpakket is samengewerkt met vertegenwoordigers van instellingen uit de Thuiszorg. Met dank voor hun inbreng publiceren wij nu dit pakket. Namens de convenantpartijen wens ik u veel succes bij de uitvoering van het beleid fysieke belasting binnen uw instelling en ik hoop dat Zorg voor Thuiszorg daaraan een belangrijke bijdrage zal leveren. Aad Koster voorzitter Convenant Arbeidsomstandigheden Thuiszorg Utrecht, juni 2003 VOORWOORD 02

3 INHOUD Inleiding 1 BeleidsSpiegel 1a Introductie BeleidsSpiegel 1b De BeleidsSpiegel: toelichting per item De BeleidsSpiegel 2 TilThermometer en HZ-Meter 2a Introductie TilThermometer en HZ-Meter 2b Toelichting bij de TilThermometer 2c Invulstappen TilThermometer De TilThermometer 2d Toelichting bij de HZ-Meter 2e Invulstappen HZ-Meter De HZ-Meter 3 RisicoRadar 3a Handleiding bij de RisicoRadar 3b Praktijkregels en algemene normen voor ondersteunende diensten De RisicoRadar: een checklist voor het in kaart brengen van lichamelijke belasting in de werksituatie De RisicoRadarkaarten 4 AktieBlok-vellen en andere documentatie (ruimte voor ingevulde AktieBlok-vellen en andere documentatie) Literatuur Bijlagen Bijlage 1 Box 1: Bouw en inrichting van ruimtes Bijlage 2 Box 2: Welke training is nodig? Bijlage 3 Box 3: Onderhoud Bijlage 4 Box 4: Welke leverancier kiest u? Bijlage 5 Overzicht producten en activiteiten Index Toegevoegd aan dit werkpakket: AktieBlok INHOUD 03

4 INLEIDING Aanleiding In het Convenant Arbeidsomstandigheden Thuiszorg, afgesloten op 3 maart 1999, neemt fysieke belasting een belangrijke plaats in. Het gaat immers om een belangrijk arbeidsrisico, dat verantwoordelijk is voor een fors deel van het verzuim en voor individuele werknemers veel persoonlijk leed kan veroorzaken. De afspraken in het convenant moeten instellingen stimuleren tot het voeren van een concreet preventief bronbeleid fysieke belasting. Maar wat wordt daar nu precies onder verstaan? Wat zijn de criteria voor een goed preventief bronbeleid? Als antwoord op die vraag zijn (Groene) Praktijkregels opgesteld. Dit zijn verantwoorde, praktijkgerichte en concreet uitvoerbare afspraken over hoe fysieke belasting voorkomen kan worden. Ze maken iedereen duidelijk waar de grenzen liggen tussen gezondheidkundig aanvaardbare en niet meer aanvaardbare belasting tijdens het werk. Daarmee vormen deze regels de basis voor een effectief preventiebeleid in een thuiszorginstelling. De Praktijkregels zijn gepubliceerd in de boekjes van de serie 'Stilstaan bij Bewegen'. INLEIDING 04

5 Kern: bronaanpak volgens de Praktijkregels Hoe kan voorkomen worden dat medewerkers te zwaar belast worden tijdens hun werk en klachten aan het bewegingsapparaat krijgen? Uit onderzoek blijkt de beste manier te zijn om te werken met duidelijke en voor iedereen begrijpelijke grenzen: voor alle activiteiten die té zwaar zijn moet een oplossing komen. We noemen dat ook wel 'bronaanpak'. De bron zelf wordt immers aangepakt. In de praktijk heeft deze aanpak allerlei namen gekregen, zoals 'anti-tillen' of 'zero-lifting'. Ook uit onderzoek in de Thuiszorg blijkt dat de meest effectieve aanpak te zijn om klachten aan het bewegingsapparaat en het daarmee samenhangende ziekteverzuim te voorkomen of terug te dringen. In het convenant wordt een duidelijke keuze gemaakt voor bronaanpak. Te zwaar: wat dan? Een té zware handeling kan voorkomen worden door een cliënt die dat kan, zo te stimuleren dat deze zelf de transfer maakt, bijvoorbeeld vanuit het bed naar de rolstoel. Is dat niet mogelijk, dan kan een tillift of ander hulpmiddel worden gebruikt. Ook als tillen, duwen of verschuiven van materieel te zwaar is, moet er een andere oplossing worden gezocht om materiaal te verplaatsen. Misschien kan de last lichter worden gemaakt, kunnen er glijdoppen worden gebruikt of is het beter een kast niet te verplaatsen, maar te laten staan. Wanneer grenzen voor fysieke belasting overschreden worden, blijkt training niet of niet genoeg te helpen om rugklachten of andere aandoeningen te voorkomen. En die grenzen worden, zoals duidelijk wordt uit de Praktijkregels, snel overschreden. En de cliënten dan? Uit de voorgaande tekst wordt duidelijk dat de cliënt in dit alles een grote rol speelt. Bij de zorg voor cliënten worden immers allerlei handelingen uitgevoerd die zwaar kunnen zijn. Grofweg gezegd is het zo dat naarmate de cliënt minder kan, er meer begeleiding nodig is, waarbij ook de kans op fysieke overbelasting bij de zorgverlener toeneemt. Het stimuleren van zelfzorg en het activeren van cliënten is vaak een doelstelling van de zorg. Dat betekent dat het stimuleren van zelfzorg zowel van belang is voor de kwaliteit van zorg als voor het optimaliseren van de werkomstandigheden. Er is dus een direct verband tussen de kwaliteit van zorg en de kwaliteit van het werk. Een goed preventiebeleid betekent dat kwaliteit van zorg en kwaliteit van werk hand in hand gaan. Praktijkregels als basis voor een plan van aanpak: van signaleren naar aanpak Met alleen Praktijkregels zijn we er niet. Alleen signaleren dat er een probleem is, is immers niet genoeg. Het gaat erom dat er ook daadwerkelijk iets gebeurt. De meeste thuiszorgorganisaties hebben inmiddels een plan van aanpak opgesteld of zijn hiermee bezig. Dat plan moet op maat gesneden zijn voor een organisatie. Ook zijn instellingen ver of minder ver gevorderd met het implementatietraject. De behoefte is aanwezig om te zien hoe ver men is en welke vervolgrichtingen er ingeslagen moeten worden op instellingsniveau. In die zin was het opstellen van de Praktijkregels de eerste stap in een belangrijk traject. Nu komen instrumenten beschikbaar om te zien hoe ver men is met de invoering en welke verbeterpunten aangepakt moeten worden. Daarvoor zijn in dit werkpakket instrumenten opgenomen. Om potentiële problemen op het gebied van fysieke belasting in kaart te brengen en op basis daarvan een plan van aanpak op te stellen en te monitoren. Deze instrumenten zijn schematisch weergegeven in figuur 1. Wanneer grenzen voor fysieke belasting overschreden worden, blijkt training niet of niet genoeg te helpen om rugklachten of andere aandoeningen te voorkomen. Uitgangspunten: Praktijkregels Problematiek in kaart brengen met: - BeleidsSpiegel (beleidsniveau) - TilThermometer (blootstelling verpleging en verzorging) - HZ-Meter (blootstelling huishoudelijke zorg) - RisicoRadar (blootstelling overige functiegroepen) Resultaat: Plan van Aanpak figuur 1 INLEIDING 05

6 Het eerste instrument (de BeleidsSpiegel) is gericht op het in kaart brengen en monitoren van de meer beleidsmatige randvoorwaarden voor een goede implementatie van beleid fysieke belasting. Het instrument gaat over onderwerpen als scholing en training, de Arbo-check, onderhoud van hulpmiddelen, het werken met protocollen en de ruimtelijke randvoorwaarden. De BeleidsSpiegel is opgenomen in dit werkpakket (zie hoofdstuk 1). Een toelichting op de genoemde en andere beleidsmatige onderwerpen rondom fysieke belasting is te vinden in paragraaf 1b. Drie eropvolgende instrumenten (de TilThermometer, de HZ-Meter en de RisicoRadar) zijn bedoeld om de mate van blootstelling aan fysieke (over)belasting in kaart te brengen en ook om in de loop van de tijd te kunnen monitoren of er sprake is van vooruitgang of wellicht van nieuwe knelpunten. De TilThermometer is vooral gericht op fysieke belasting en oplossingen voor cliëntgebonden handelingen. De HZ-Meter is bedoeld voor de huishoudelijke zorg. De RisicoRadar kan ook gebruikt worden voor de zorg, maar is vooral geschikt voor bijvoorbeeld de transportdienst of medewerkers in administratieve functies. Hij kan echter ook gebruikt worden als zich bijzondere situaties voordoen bij medewerkers uit alle functies, ook wanneer het maar om één persoon gaat. U vindt de instrumenten in dit werkpakket op pagina 34 (BeleidsSpiegel), pagina 51 (TilThermometer), pagina 61 (HZ-Meter) en pagina 88 (RisicoRadar). Grote verandering of niet? Voor sommige instellingen zal de implementatie van de Praktijkregels niet nieuw zijn. Voor andere instellingen zal het toch een enorme stap betekenen. Daarom zijn de regels ook verdeeld in drie niveaus: groen, oranje en rood. Het is belangrijk te weten dat de grootste of rode risico s prioriteit verdienen bij de aanpak. Daarvan valt immers het meeste effect te verwachten op de reductie van fysieke belasting en uiteindelijk verzuim, zeker wanneer deze rode risico's bij een grote groep werknemers voorkomen. Daarna kunnen de oranje risico s aangepakt worden. Praktijkregels niet vrijblijvend? De Praktijkregels vormen een uitvloeisel van de convenantafspraken. In die zin zijn ze niet vrijblijvend: er wordt van de instellingen verwacht dat ze hier ook concreet uitvoering aan geven. Verder is in het convenant aangegeven dat de Arbeidsinspectie de maatregelen die in het convenant zijn opgenomen, als kader ziet voor het toekomstige handhavingsbeleid. Mogelijk zal voor fysieke belasting een zorgbrede beleidsregel fysieke belasting opgesteld worden. Een beleidsregel is een vorm van 'semi-wetgeving' en omvat de richtlijnen voor de Arbeidsinspectie. Momenteel (2003) vindt consultatie van de convenantpartijen plaats over een conceptversie van deze beleidsregel. INLEIDING 06

7 Handvatten voor preventiebeleid Zoals aangegeven, biedt dit werkpakket u handvatten om preventiebeleid gericht op het voorkomen van fysieke overbelasting te formuleren, in te voeren en te monitoren. Daarbij wordt soms verwezen naar instrumenten of andere zaken die u kunnen helpen bij het implementatietraject. Zo geeft de PreGo!-catalogus oplossingen die nauw aansluiten op dit werkpakket. En dan?... In drie stappen naar een plan van aanpak Hoe komt u tot een gericht plan van aanpak, dat vervolgens uitgevoerd wordt? We nemen daarvoor drie stappen. 1. problematiek in kaart brengen 2. prioriteiten stellen 3. plan van aanpak vaststellen Wat vindt u in dit werkpakket? Hoofdstuk 1 bevat de BeleidsSpiegel, met een uitgebreide toelichting per item. De TilThermometer en de HZ-Meter zijn opgenomen in hoofdstuk 2, met een toelichting en instructies voor het invullen. In hoofdstuk 3 vindt u de RisicoRadar met de daarbij horende achtergrondinformatie. Los bij dit werkpakket treft u het AktieBlok aan. Het is handig om bij het werkpakket de PreGo!-catalogus, de StatMan en de Tilschijf te gebruiken. Ze zijn allemaal verkrijgbaar via het Arbokenniscentrum voor Zorg en Welzijn. In september 2003 komt er ook een PreGo!-catalogus voor niet-cliëntgebonden taken uit. Tot slot verwijzen we naar de Virtuele WegWijzer, waar u vooral achtergrondinformatie over hulpmiddelen en werkmaterialen kunt vinden. Deze komt beschikbaar in september 2003 via en Stappenplan 1 problematiek in kaart brengen (met de BeleidsSpiegel, TilThermometer, HZ-Meter en/of de RisicoRadar) 2 prioriteiten stellen 3 plan van aanpak vaststellen Stap 1. Problematiek in kaart brengen 1 problematiek in kaart brengen (met de BeleidsSpiegel, TilThermometer, HZ-Meter en/of de RisicoRadar) Met behulp van de BeleidsSpiegel, de TilThermometer, de HZ-Meter en de RisicoRadar krijgt u straks een overzicht van verbeterpunten die relevant zijn voor uw organisatie. Samen met mogelijke informatie uit andere bronnen (zoals de RI&E Thuiszorg of een werkplekonderzoek) heeft u dan een goed beeld van alle verbeterpunten. Nu is de vraag hoe u deze kunt, wilt en gaat aanpakken. Vervolgens is het van belang prioriteiten te stellen, om daarna de verbeterpunten met de hoogste prioriteit daadwerkelijk op een planmatige wijze aan te pakken. INLEIDING 07

8 STAP 2. Prioriteiten stellen 1 problematiek in kaart brengen (met de BeleidsSpiegel, TilThermometer, HZ-Meter en/of de RisicoRadar) 2 prioriteiten stellen Deze ervaring kunt u weer benutten op andere plekken in de organisatie of in andere regio's. De volgende vijf vragen helpen u bij het vaststellen aan welk(e) verbeterpunt(en) u prioriteit wilt geven. U kunt daarvoor, zoals aangegeven, de resultaten van de BeleidsSpiegel, de TilThermometer, de HZ-Meter en de RisicoRadar gebruiken, eventueel in combinatie met het schema op de volgende bladzijde. Ook kunt u aan de BeleidsSpiegel in de rechterkolom met meer of minder sterretjes een hogere of lagere prioriteit toekennen. Zo gaat u stap voor stap te werk. Er zullen allerlei soorten verbeterpunten gesignaleerd zijn. Het is onmogelijk ze allemaal tegelijkertijd aan te pakken. Zeker in het begin kan het verstandig zijn om met een paar eenvoudige verbeterpunten te starten. Als de aanpak vruchten afwerpt, zal het draagvlak voor verdere stappen groter worden. Wanneer de eerste stappen mislukken, wordt het moeilijker om volgende stappen in gang te zetten. Succes in de eerste fase kan zich als een olievlek uitbreiden over andere teams of functiegroepen. Daarnaast worden op deze manier deskundigheid en ervaring binnen de eigen organisatie opgebouwd. Criteria om vast te stellen welk(e) verbeterpunt(en) prioriteit verdient/verdienen: 1. Urgentie Betekent het invoeren van het verbeterpunt dat een (acuut) gevaar voor de gezondheid van de betrokken medewerker(s) wordt afgewend? 2. Aantal medewerkers Hoeveel medewerkers worden niet meer of niet langer blootgesteld aan fysieke belasting wanneer het verbeterpunt wordt ingevoerd? 3. Termijn Op welke termijn kan het verbeterpunt worden ingevoerd? 4. Praktische haalbaarheid In hoeverre is het invoeren van het verbeterpunt praktisch haalbaar? Denk hierbij aan ruimtelijke randvoorwaarden, financiële consequenties, personele inzet, maar ook aan commitment van betrokkenen en management op dit punt. Bovendien kan het nodig zijn een nadere analyse van de fysieke belasting of de ergonomische situatie te (laten) maken. Zo n gericht werkplekonderzoek kost meestal tijd en geld. Calculeer dat in. 5. Effecten Denk hierbij aan effecten op het niveau van motivatie, fysieke belasting, verzuim, klachten aan het bewegingsapparaat, kwaliteit van zorg en continuïteit van zorg. Het schema op de volgende pagina kan u hierbij helpen. INLEIDING 08

9 verbeterpunt 1 Hoe hoog is de urgentie? Aantal medewerkers? Termijn? Praktische haalbaarheid? Hoe groot zijn de te verwachten effecten? Hoe hoog is de urgentie? Aantal medewerkers? Termijn? Praktische haalbaarheid? Hoe belangrijk zijn de te verwachten effecten? verbeterpunt 1 verbeterpunt Verbeterpunt 1 verbeterpunt 1 etc. Verbeterpunt 2 Verbeterpunt 3 Verbeterpunt 4 Etc. STAP 3. Plan van aanpak vaststellen Stappenplan 1 problematiek in kaart brengen (met de BeleidsSpiegel, TilThermometer, HZ-Meter en/of de RisicoRadar) 2 prioriteiten stellen 3 plan van aanpak vaststellen De gekozen prioriteiten moeten nu worden vertaald naar een plan van aanpak. Een plan van aanpak moet concreet en haalbaar zijn, er moet een duidelijk tijdpad aan verbonden zijn en de verantwoordelijken per doelstelling moeten benoemd zijn. Het is ook raadzaam het niet aanpakken van gesignaleerde knelpunten te verantwoorden in het plan van aanpak of de aanpak hiervan op gemotiveerde wijze naar een later tijdstip te verplaatsen. Ten slotte is het aan te bevelen het plan van aanpak in overleg met het medezeggenschapsorgaan vast te stellen. De Praktijkregels geven immers aan dat binnen een thuiszorginstelling de voortgang van de implementatie regelmatig met de OR besproken moet worden. Ook in de wet is dit vastgelegd (Arbeidsomstandighedenwet art. 12). Voor het maken van onderdelen van het plan van aanpak verwijzen we u naar het AktieBlok (zie het blok dat aan deze map is toegevoegd). Op het AktieBlok kunt u onderdelen concreet uitwerken, noteren en verwerken in het overkoepelende plan van aanpak. U ziet dat het AktieBlok twee doordrukvellen heeft. Dat vergemakkelijkt de communicatie over gemaakte afspraken met anderen binnen en buiten de organisatie, bijvoorbeeld de OR, de arbodienst, de opleiding of een bouwcommissie. Tot slot U werkt zo systematisch aan een goed preventiebeleid. De ervaring leert dat er veel bij komt kijken voordat alles is ingevoerd én goed loopt. Voor het invoeren van een goed preventiebeleid fysieke belasting moet al gauw gedacht worden aan een periode van drie jaar. Voor concrete knelpunten kan de oplossing echter sneller worden gevonden en ingevoerd. Soms kan een knelpunt zelfs binnen een dag worden opgelost. INLEIDING 09

10 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL 1 BELEIDSSPIEGEL 1a Introductie BeleidsSpiegel Thuiszorg Wat is de kwaliteit van uw preventiebeleid fysieke belasting? De BeleidsSpiegel is een instrument om de sterke en zwakke kanten van uw preventiebeleid fysieke belasting in kaart te brengen. U vindt in dit hoofdstuk, na een korte inleiding, de BeleidsSpiegel met een toelichting bij elk onderwerp. Daarbij staan ook criteria geformuleerd waaraan een goed preventiebeleid - vooral volgens de Praktijkregels, maar ook bijvoorbeeld volgens de RI&E Thuiszorg - zou moeten voldoen. Het gaat hier dus om het beleid in een organisatie. Meer achtergrondinformatie kunt u vinden in de toelichting en in de brochure Managementzorg van de serie Stilstaan bij Bewegen, waarin de Praktijkregels staan uitgewerkt. BELEIDSSPIEGEL 10

11 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL BeleidsSpiegel als checklist Werken in de thuiszorg kan zwaar en lichamelijk belastend zijn. Dat geldt ook voor de werkzaamheden van medewerkers van ondersteunende diensten: bijvoorbeeld transportmedewerkers of administratieve krachten. Toch hoeft fysiek zwaar werk niet te leiden tot problemen als rugklachten, ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Daarvoor is wel een goed preventiebeleid fysieke belasting nodig. Met de BeleidsSpiegel heeft u een checklist in handen waarmee u kunt nagaan of het beleid van uw organisatie zich voldoende richt op het voorkomen van te zware fysieke belasting. De BeleidsSpiegel kan op zichzelf gebruikt worden of bijvoorbeeld ingezet worden naar aanleiding van een uitgevoerde RI&E Thuiszorg. Wie gebruikt de BeleidsSpiegel? De BeleidsSpiegel kan gebruikt worden door functionarissen die zich op beleidsniveau (gaan) bezighouden met de preventie van fysieke overbelasting in een organisatie. Denk aan de arbocoördinator, de (bedrijfs)fysio- of ergotherapeut, een stafmedewerker, teamleiders en aandachtsfunctionarissen fysieke belasting (tilspecialisten e.d.). Belangrijk is dat deze functionarissen een goed inzicht hebben in het huidige beleid en de vragen daarover zo eerlijk mogelijk beantwoorden. Het gaat er immers om ook uzelf een spiegel voor te houden. Daarom heeft het de voorkeur om de lijst met meerdere personen in te vullen of om de antwoorden te bespreken in bijvoorbeeld een arbocommissie of een werkgroep Fysieke Belasting. De BeleidsSpiegel is een checklist waarmee je zelf voor allerlei thema s kunt beoordelen of je qua beleid fysieke belasting goed bezig bent in je eigen organisatie. En als je rood scoort, dan krijg je tips over wat je het best kunt doen. Gebaseerd op Praktijkregels De BeleidsSpiegel is, net als de TilThermometer, de HZ- Meter en de RisicoRadar gebaseerd op de (Groene) Praktijkregels. De BeleidsSpiegel hanteert ook de kleurcodering rood, oranje en groen. Wanneer u een rode of oranje kleur scoort op een bepaald onderwerp, betekent dat dat er nog het een en ander te verbeteren valt. De onderwerpen waarop u rood scoort verdienen prioriteit, maar ook bij oranje is actie gewenst. De BeleidsSpiegel is zodoende een belangrijk beoordelings- of onderzoeksinstrument ter voorbereiding op een plan van aanpak. Ook is het instrument geschikt om in de loop van de tijd bij de invoering van een plan van aanpak de vinger aan de pols te houden. Het instrument is zodoende geschikt voor verschillende fases van een implementatietraject. Ook wanneer u al langere tijd bezig bent, kunt u zien of en zo ja waar verbeterpunten zitten. BELEIDSSPIEGEL 11

12 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL Van BeleidsSpiegel naar plan van aanpak Het invullen van de BeleidsSpiegel is eenvoudig en wijst zich grotendeels vanzelf. Nadat u de vragen heeft beantwoord, kunt u uw antwoorden vergelijken met de gewenste situatie, per item te vinden in de achtergrondinformatie over de BeleidsSpiegel (zie paragraaf 1b). Soms staat er ook een verwijzing naar de PreGo!-catalogus, waar u voor het betreffende punt oplossingssuggesties kunt vinden. Verder staat vaak achter een vraag aangegeven waar u meer informatie kunt vinden over het onderwerp. Per vraag kunt u vervolgens aangeven of er aanleiding is voor verbetering: een 'verbeterpunt'. Wanneer u een rood antwoord heeft gegeven, zal dat meestal het geval zijn, maar ook bij oranje antwoorden zijn er wellicht verbeteringen mogelijk. Als dat inderdaad het geval is, zet u rechts op het formulier in de desbetreffende kolom een kruisje. Aan het eind van de vragenlijst kunt u alle items waarbij u een verbeterpunt heeft gesignaleerd op een rijtje zetten. U kunt niet alle verbeterpunten direct aanpakken, dus er moeten prioriteiten worden gesteld. Het schema op pag. 09 kan u daarbij helpen. Nadat een aantal prioriteiten is vastgesteld, kan tot actie worden overgegaan. U spreekt af wie wanneer wat gaat doen en legt dat vast op het AktieBlok. Met de BeleidsSpiegel ontdek je waar de verbeterpunten in het beleid zitten. Het ingevulde AktieBlok maakt duidelijk wie wat en wanneer moet doen om de rode scores groen te krijgen. BELEIDSSPIEGEL 12

13 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL 1b De BeleidsSpiegel: toelichting per item Achtergrondinformatie over beleid Om u bij het beantwoorden van de vragen uit de BeleidsSpiegel en het interpreteren van de antwoorden te helpen, geven we hier per item een toelichting. De BeleidsSpiegel wordt als verdiepend instrument vermeld in de RIE Thuiszorg 2002/2003. Daarnaast maakt de BeleidsSpiegel gebruik van de informatie in de Praktijkregel-brochures 'Stilstaan bij Bewegen' en dan met name in de vernieuwde brochure Managementzorg (2003). Op pag. 17 en 18 van deze brochure staan de regels op een rij. In het kort gaat het om de volgende punten: het hanteren van eenduidige afspraken over gewenste werkwijzen, de manier waarop de intake bij een cliënt plaatsvindt en de inzet van personeel verloopt, de inzet en het gebruik van hulpmiddelen, het scholings- en trainingsbeleid van de organisatie en het kwaliteitsbeleid van de organisatie (bron: p.11, Managementzorg ). Verder maakt de BeleidsSpiegel gebruik van informatie uit 'best practice'-instellingen en ontwikkelingen rondom de Arbo-check. A Inschatting van de situatie 1 Risico-inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) Thuiszorg a Kwam fysieke belasting als knelpunt naar voren uit de/een RI&E Thuiszorg? voor medewerkers verpleging en verzorging voor medewerkers huishoudelijke zorg voor medewerkers kraamzorg voor medewerkers ouder-en-kindzorg voor maaltijdservice voor uitleenservice voor administratief personeel voor facilitaire dienst voor management b Wanneer werd de laatste RI&E uitgevoerd? 1 Risico-inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) Thuiszorg 1a Kwam fysieke belasting als knelpunt naar voren uit de/een RI&E Thuiszorg? Een RI&E signaleert op hoofdlijnen de knelpunten op het gebied van arborisico s, zoals fysieke overbelasting. Als daar sprake van is, kunt u met de BeleidsSpiegel, de TilThermometer, de HZ-Meter en/of de RisicoRadar het probleem verder uitdiepen en oplossingen vinden voor de gesignaleerde problemen. Deze instrumenten staan ook als zodanig genoemd in de toelichting bij de RI&E Thuiszorg 2002/2003. De RI&E signaleert echter niet alleen problemen op het gebied van fysieke belasting. U kunt er ook andere arbeidsrisico s mee in beeld krijgen, zoals werkdruk of agressie. Dat is relevant, omdat arbeidsrisico s elkaar kunnen beïnvloeden. Een paar voorbeelden: als de werkdruk hoog is of als hulpmiddelen te lang op zich laten wachten vanuit de uitleen, wordt er even snel zonder hulpmiddel getild. Of cliënten worden meer eisend of zelfs agressief tegenover zorgverleners door lange wachttijden of een aanbod van minder uren dan gevraagd. Als uit de RI&E Thuiszorg blijkt dat niet alleen fysieke belasting een probleem is, maar bijvoorbeeld ook agressie of werkdruk, dan heeft het een duidelijke meerwaarde om daar gelijktijdig aandacht aan te besteden of er in elk geval rekening mee te houden. BELEIDSSPIEGEL 13

14 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL 1b Wanneer werd de laatste RI&E uitgevoerd? 2 Fysieke overbelasting binnen uw instelling Er zijn geen wettelijke eisen gesteld aan de frequentie waarmee een RI&E moet worden uitgevoerd. De eis is dat de RI&E actueel moet zijn. De RI&E kan eventueel op onderdelen (bijvoorbeeld per team, regio, stadsdeel of werkplekken) geactualiseerd worden. De RI&E Thuiszorg bevat vragensets die te herleiden zijn tot specifieke sets. De RI&E Thuiszorg is als map en op cd-rom verkrijgbaar bij het Arbokenniscentrum Zorg en Welzijn, producten@arbozw.nl of Bij de samenstelling van de BeleidsSpiegel is rekening gehouden met de vragen op deze cd-rom. 2a Komt fysieke overbelasting van werknemers voor in uw instelling? Hier kunt u samenvattend aangeven of er sprake is van fysieke overbelasting bij bepaalde functies. Door de TilThermometer, de HZ-Meter en/of de RisicoRadar in te vullen, krijgt u een specificatie van de teams, regio's, functiegroepen etc. waar sprake is van een risico van fysieke overbelasting. Voor de verslaglegging kunt u bij vraag 2b nader aangeven bij welke functies fysieke overbelasting gesignaleerd werd. B Algemeen beleid 3 Voert uw instelling preventief beleid op het gebied van fysieke belasting? voor medewerkers verpleging en verzorging voor medewerkers huishoudelijke zorg voor medewerkers kraamzorg voor medewerkers ouder- en kindzorg voor medewerkers maaltijdservice voor medewerkers uitleenservice voor administratief personeel voor medewerkers facilitaire diensten voor management anders: Voert uw instelling preventief beleid op het gebied van fysieke belasting? De vraag of uw instelling een preventief beleid voert, is een algemene en subjectieve vraag. Het antwoord op deze vraag moet u zien als een algemene conclusie, die de mening en beleving van de organisatie op dit punt weergeeft. Een discussie daarover tussen degenen die de BeleidsSpiegel invullen kan verhelderend werken: Vinden wij dat wij objectief gezien een preventief beleid voeren?. De antwoorden op de vervolgvragen maken concreter en objectiever wat u onder dit beleid verstaat en brengen ook eventuele verbeterpunten in beeld. U kunt dit, zoals aangegeven, weer uitsplitsen over de verschillende functiegroepen. 4 Wordt er in de begroting een post opgenomen voor het terugdringen of aanvaardbaar houden van fysieke belasting? Om een succesvol en structureel preventiebeleid te kunnen voeren, moet hiervoor elk jaar een reële post worden opgenomen in de begroting. Hoe groot die post moet zijn, hangt af van de gesignaleerde knelpunten en de doelstellingen die op grond daarvan zijn geformuleerd, al dan niet met de RI&E Thuiszorg, de BeleidsSpiegel, de TilThermometer, de HZ-Meter en/of de RisicoRadar of na monitoring. BELEIDSSPIEGEL 14

15 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL Onlangs wees de Inspectie voor de Gezondheidszorg op de risico s die zijn verbonden aan het gebruik van tilliften, bijvoorbeeld door onvoldoende training, onvoldoende onderhoud, een verkeerde combinatie van sling en tillift en een verkeerde maat sling. Structurele kosten die over het hoofd worden gezien of onderschat worden, zijn onder andere: onderhoud van tilliften en andere technische hulpmiddelen; vervanging wegens slijtage van hulpmiddelen als slings en glijzeilen; aanschaf van extra accu's voor tilliften (de een laadt op, de ander is in gebruik); aanschaf van extra slings (nodig in verband met verschillende maten, bewassing en het onder de cliënt laten liggen van slings); aanschaf van 'specials': speciale slings of tilframes voor bijzondere situaties; training in gebruik van transferhulpmiddelen; training in communicatie. 5 Heeft uw instelling een monitoringsysteem om het beleid voor fysieke belasting te ondersteunen? Visies op zorg veranderen, cliënten veranderen, hun omstandigheden en hun zorgvragen veranderen. Het beleid moet daarop inspelen. Dus is het nodig periodiek een vinger aan de pols te houden en de situatie waar nodig bij te sturen. Er moet dus gemonitord worden. In dit werkpakket worden de volgende instrumenten aangeboden: - de TilThermometer. Hiermee kan de blootstelling aan fysieke belasting vastgesteld worden, het gebruik van hulpmiddelen beoordeeld en gepland worden en kan een toe- of afname in de fysieke zorgzwaarte van cliënten gesignaleerd worden. - de HZ-Meter. Hiermee kan voor medewerkers in de huishoudelijke zorg de blootstelling aan fysieke (over)belasting vastgesteld worden en kunnen gerichte oplossingen vastgesteld en gepland worden. De verschillen tussen deze twee instrumenten vindt u beschreven bij beide instrumenten in dit werkpakket. - de RisicoRadar. Hiermee kan fysieke overbelasting in allerlei functies worden vastgesteld. Dit instrument is ook bruikbaar voor bijvoorbeeld transport- en secretariaatsmedewerkers. Oplossingen zijn eenvoudiger met de TilThermometer en de HZ-Meter te vinden en te plannen. - de BeleidsSpiegel kan ook worden gebruikt voor monitoring op beleidsniveau. Zie ook PreGo!, tips 7, 8, 9 en 13. BELEIDSSPIEGEL 15

16 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL C Organisatie en het primaire proces 6 Zijn er in uw instelling expliciete grenzen afgesproken voor fysiek belastende activiteiten? (de Praktijkregels voor de Thuiszorg of bijv. niet zwaarder tillen dan 25 kg) a voor tillen en dragen: het handmatig verplaatsen van lasten b voor tillen/transfers van cliënten c voor duwen en trekken d voor werken in ongunstige houdingen ('statische belasting') e voor het onder heuphoogte moeten werken f voor het manoeuvreren/rijden met zware zaken g voor beeldschermwerk 6 Zijn er in uw instelling expliciete grenzen afgesproken voor fysiek belastende activiteiten? Een effectief preventiebeleid Fysieke Belasting betekent in de eerste plaats: voorkomen dat mensen te zwaar belast worden. De beste manier om dat te doen, is te werken met duidelijke grenzen ( bronaanpak ). Behalve de speciaal voor de Thuiszorg opgestelde Praktijkregels zijn er ook algemene normen waaraan men in werkomstandigheden moet voldoen. Dit geldt bijvoorbeeld voor beeldschermwerk (voor voorbeelden: zie pagina 80, 83 en 84 van dit werkpakket). De Praktijkregels zelf geven normen aan voor bijvoorbeeld de thema's tillen en dragen, duwen en trekken, werken in ongunstige houdingen, hurken en knielen en lang staan. 7 Specifieke functionarissen, werkgroepen e.d. voor aanpak van fysieke belasting 7a Is er een platform, commissie of groep (bijv. werkgroep fysieke belasting, tilcommissie) die zich bezighoudt met het invoeren en bijsturen van het beleid Fysieke Belasting? Om het preventiebeleid voortdurend te kunnen bijsturen en de implementatie van de Praktijkregels vorm te geven, is communicatie tussen beleidsmakers en uitvoerenden essentieel. Het ligt voor de hand daarvoor een werkgroep of commissie in het leven te roepen, al dan niet in combinatie met een arbocommissie. Ook moeten uitvoerenden bij problemen laagdrempelig terecht kunnen bij (een) deskundige(n). Het is verstandig om niet alleen beleidsverantwoordelijken te laten deelnemen aan zo n werkgroep, maar ook uitvoerenden en specialisten (ergotherapeuten, fysiotherapeuten, aandachtsvelders fysieke belasting (bijv. tilcoördinatoren en ergocoaches etc.)). Verder is het waardevol als de werkgroep een goed contact onderhoudt met de arbodienst, de afdeling P&O en het SMT. Ook regelmatig overleg met de OR wordt vanuit de Praktijkregels verwacht. Zie ook PreGo!, tip 15. 7b Is er in elk team een aanspreekpunt (bijv. een ergocoach, tilspecialist ofwel: aandachtsvelder ) voor problemen met fysieke belasting? Afhankelijk van de omvang en complexiteit van de problematiek in de instelling kan het nodig zijn (naast een til- of transfercommissie) aandachtsvelders fysieke belasting voor de teams of functiegroepen aan te stellen. Zij functioneren dus direct op de werkvloer. Deze functionarissen heten bijvoorbeeld tilspecialist, preventiecoördinator of ergo-coach. Het zijn teamleden met een aanvullende specifieke deskundigheid op het gebied van fysieke belasting. Ze kunnen de fine-tuning van het algemene beleid naar de teams en diensten waarborgen. Ook kunnen ze een Commissie Fysieke Belasting van informatie voorzien over hoe maatregelen door uitvoerenden worden gewaardeerd. Zo zijn ze in staat het beleid op een praktische manier letterlijk en figuurlijk te vertalen naar teams en diensten, dat beleid daar te stimuleren en uitvoerenden te coachen. Zie ook PreGo!, tip 11. BELEIDSSPIEGEL 16

17 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL 7c Beschikken deze aandachtsvelders ook over kennis van zaken om eventuele problemen op te lossen? Om de kennis en vaardigheden van de aandachtsvelders op niveau te houden, is het belangrijk deze mensen te scholen en ze bijvoorbeeld ook de mogelijkheid te bieden om af en toe eens seminars, beurzen enz. (bijvoorbeeld over nieuwe ontwikkelingen op het gebied van hulpmiddelen) te bezoeken. Van belang is dat zij weten hoe zij het gedrag en de attitude van hun collega's op een positieve wijze kunnen ondersteunen. Daarnaast moeten ze goed met cliënten kunnen communiceren en zonodig 'onderhandelen' over zaken rondom fysieke belasting. Ze moeten dus ook een communicatieve en voorlichtingskundige basis in hun scholing en training hebben. Er dient voorkomen te worden dat zij als een politieagent het gedrag van hun collega's lijken te moeten controleren. Het kan zinvol zijn om op dit niveau samenwerking te zoeken met andere thuiszorginstellingen, maar ook met verpleeg- en verzorgingshuizen, waar preventiebeleid wordt gevoerd. Een gezamenlijke scholing, het op peil houden van deskundigheid en het uitwisselen van ervaringen kan een duidelijke meerwaarde hebben. 'Als jij door je rug gaat, heeft de rest van het team daar ook last van. Er moet vervanging geregeld worden, en als die er al is, moet die ingewerkt worden en ga zo maar door. Als we dat kunnen vermijden is me dat een lief ding waard. BELEIDSSPIEGEL 17

18 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL 8 Verpleging en verzorging: lijfgebonden zorg Is er beleid voor fysiek belastende handelingen en transfers van cliënten? Inleiding Om gezond te kunnen werken, is het nodig voor de zorgstart een zorgvuldige inschatting te maken van de risico s op fysieke overbelasting die de arbeidssituatie bij de cliënt thuis oplevert. Zorgvuldig wil zeggen dat in ieder geval de criteria uit de Praktijkregels worden toegepast. Op basis van de inschatting moeten er afspraken met de cliënt worden gemaakt over hulpmiddelen, werkmaterialen, werkmethoden en/of werkomgeving. Dit beoordelingsmoment mag zich niet beperken tot de zorgstart. Regelmatig moet er ook een evaluatie van de arbeidsomstandigheden plaatsvinden. Dit hele proces wordt een Arbo-check genoemd. Voor de thuiszorg wordt een Arbo-check ontwikkeld waar instellingen gebruik van kunnen maken. Hierin staan in ieder geval de minimumeisen vermeld. Deze zal in de loop van 2003 verschijnen (zie voor informatie en Veel instellingen hebben een eigen Arbo-check ontwikkeld. Als basis voor een goede Arbo-check kwamen uit een begin 2003 in opdracht van de LVT en Arcares georganiseerde bijeenkomst van thuiszorgorganisaties de volgende punten naar voren die als minimumeisen kunnen dienen bij het beoordelen van de kwaliteit van de eigen Arbo-check. De Arbo-check: 1. moet gebaseerd zijn op de Praktijkregels en op algemeen aanvaarde ergonomische principes die de basis vormen van de Praktijkregels; 2. moet naadloos aansluiten bij de werkwijze in de instelling; 3. moet simpel, eenvoudig en praktisch zijn en een logische opbouw hebben: invullen mag niet veel tijd kosten en moet vervolgens ook zinvolle informatie opleveren voor de uitvoering van de zorg (geen gegevens verzamelen als doel op zich); 4. vragen/checklisten mogen niet voor verschillende uitleg vatbaar zijn: ingevuld door verschillende personen moet er eenzelfde uitkomst zijn. Woordgebruik en toetsingscriteria dienen zo concreet mogelijk te zijn; 5. moet leiden tot uitkomsten in termen van concrete oplossingen ingeval er problemen gesignaleerd worden (voorbeeld: hulpmiddelenkeuze)de Arbo-check; 6. moet uitgevoerd kunnen worden door een zorgverlener vanaf kwalificatieniveau 3; 7. is onderdeel van de zorgstart en de evaluatie van de zorg. Daarin worden ook leveringsvoorwaarden met de cliënt besproken en gecheckt. Dit vormt een logisch en efficiënt geheel voor de cliënt en de zorgverlener; 8. (ingevulde check) vormt een onderdeel van het cliëntendossier; 9. moet gemiddeld niet meer dan een uur per cliënt/jaar kosten, inclusief de evaluatie die regelmatig moet plaatsvinden; 10. de check moet ook op hoofdlijnen kunnen plaatsvinden. Als er bij de cliënt niet veel aan de hand is (handeling is niet belastend, omgeving geen probleem, hulpmiddelen goed) moet de check in korte tijd gedaan kunnen worden. Medewerkers kunnen gedemotiveerd raken als ze lange lijsten moeten invullen, terwijl er eigenlijk niets uitkomt; 11. checklist voor huishoudelijke verzorging moet minimaal de volgende onderdelen bevatten: a. werkmaterialen: voldoende aanwezig, adequaat en veilig (elektriciteit, gas e.d.); b. werkomgeving binnen: voldoende bewegingsruimte, manoeuvreerbaarheid, werken op goede hoogte, voldoende licht, geen rook en comfortabele temperatuur; c. werkomgeving buiten: veiligheid, bewegingsruimte; 12. checklist voor verpleging en verzorging moet minimaal de volgende onderdelen bevatten: a. hulpmiddelen: nagaan voor de belangrijkste transfers en zorghandelingen (transfers binnen de grenzen van het bed, transfers van bed naar (rol)stoel e.d., steunkousen aan- en uittrekken en wassen, baden, douchen, wondverzorging )(zie Praktijkregels) of ze voldoende aanwezig en adequaat zijn; b. werkomgeving binnen: voldoende bewegingsruimte, manoeuvreerbaarheid, werken op goede hoogte, licht, geen rook en comfortabele temperatuur; c. werkomgeving buiten: veiligheid, bewegingsruimte. Voor de lijfgebonden zorg kan dit een til- of bewegingsprotocol zijn, waarop de bovenbeschreven informatie staat vermeld (voor voorbeelden: zie brochure Tilprotocollen in de Thuiszorg ); 13. op de checklist moet aangegeven kunnen worden welke afspraken er gemaakt zijn over inzet en vervanging/aanschaf van hulpmiddelen en werkmaterialen (o.a. termijn waarop het geregeld moet zijn); BELEIDSSPIEGEL 18

19 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL 14. over de evaluatie en het opnieuw beoordelen (bij wijzigingen) van arbeidsomstandigheden moeten er duidelijke afspraken zijn; 15. omvat het gesprek met de cliënt, het uitvoeren van de check zelf, het maken van afspraken en een verkorte check ten behoeve van periodieke evaluatie (richtlijn twee keer per jaar). De vragen 8, 9, 10 en 11 In de vragen 8, 9 en 10 wordt voor respectievelijk de verpleging en verzorging, huishoudelijke zorg en de kraamzorg ingegaan op de Arbo-check. In vraag 11 komt de beoordeling van de werkomstandigheden bij de overige diensten aan de orde. 8a Wordt er voor de start van de lijfgebonden zorg een Arbo-check uitgevoerd? Het gaat er bij deze vraag om of de instelling enige vorm van Arbo-check uitvoert. In de vervolgvragen wordt ingegaan op de exacte invulling die aan de Arbo-check gegeven is. 8b Voldoet deze Arbo-check aan de minimumeisen? In de inleiding op deze vraag staan enkele minimumeisen beschreven waaraan een Arbo-check moet voldoen om te waarborgen dat er sprake is van een zorgvuldige analyse van de werkomstandigheden. 8c Is er gemiddeld twee keer per jaar sprake van een evaluatie? De zorgvraag van de cliënt en zijn omgeving kan variëren. Het is daarom belangrijk dat er twee keer per jaar geëvalueerd wordt of de werkomstandigheden nog aan de Praktijkregels voldoen. Bij belangrijke wijzigingen in de conditie van de cliënt of zijn omgeving zal daar echter direct naar gekeken moeten worden. Er moet dan vaker geëvalueerd worden en er moet strikter een vinger aan de pols gehouden worden. BELEIDSSPIEGEL 19

20 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL 8d Wordt er voor alle cliëntgebonden handelingen die fysiek belastend kunnen zijn, tevoren een inschatting van de risico s gemaakt op basis van de Praktijkregels (bijv. deel van de Arbo-check of een til- of transferprotocol)? Om gezond te kunnen werken, is het nodig om bij alle cliënten met een verminderde mobiliteit en zelfredzaamheid (zie toelichting TilThermometer voor de verschillende mobiliteitsklassen) een zorgvuldige inschatting te maken van de risico s die transfers en andere fysiek belastende handelingen met zich mee kunnen brengen. Zorgvuldig wil zeggen dat in ieder geval de criteria uit de Praktijkregels worden toegepast. Gebruik hiervoor zo nodig de Tilschijf of de StatMan. De eerste stap daarin is het systematisch van tevoren inschatten van risico s. Ook in Europese regelgeving op het gebied van fysieke belasting staat dit begrip van 'assessment' zeer centraal. Een beoordeling van de risico's vooraf is cruciaal voor preventief handelen. Zie ook PreGo!, tips 5 en 6. 8e Worden op basis van die inschatting (zo nodig) afspraken gemaakt met de cliënt? Op basis van de inschatting (zie 8d) moeten er van tevoren afspraken worden gemaakt over de manier waarop een cliënt zal worden verplaatst of begeleid. Deze afspraken moeten minimaal conform de Praktijkregels zijn. Gebruik hiervoor dus de Praktijkregels en zo nodig de Tilschijf, de StatMan en de Arbo-check. 8f Worden deze afspraken vastgelegd in het zorgdossier, bijvoorbeeld in een oplossingsprotocol of transferprotocol? Het is nodig dat de afspraken, conform de Praktijkregels, op basis van de inschatting van de situatie van de cliënt, worden vastgelegd in een til- of bewegingsprotocol dat terug te vinden is in het zorgplan of zorgdossier (zie PreGo!, tip 1 en 2). Dan is preventief werken echt geïntegreerd in het primaire zorgproces. Het gaat dan bijvoorbeeld om het maken van afspraken over het wel of niet gebruiken van bijv. een tillift of steunkousenaantrekker. Aangezien de conditie van de cliënt varieert, en soms zelfs zeer snel, moet dat bij voorkeur verankerd zijn in het primaire zorgproces middels bijvoorbeeld cliëntgebonden til-transferprotocollen of bewegingsprotocollen (voor voorbeelden hiervan de CAT-brochure Tilprotocollen in de Thuiszorg. 8g Worden deze afspraken nageleefd? Om de naleving van afspraken zo veel mogelijk te stimuleren, is het zinvol de uitvoerenden niet alleen te betrekken bij het proces. Het heeft de voorkeur een stap verder te gaan. Dat betekent: medewerkers instrumenten geven om de eigen werkplek te beoordelen, oplossingen aan te geven, deze in te voeren en naderhand te evalueren. Zie ook de TilThermometer, de HZ-Meter en PreGo!, tips 7, 11 en 18. 8h Wordt er toegezien op naleving van die afspraken? Het is belangrijk dat er wordt toegezien op naleving van de afspraken en deze te monitoren. Door de afspraken te verankeren in het primaire zorgproces, kan dit bevorderd worden. Net als bij medicatiebeleid, hygiëne of wondverzorging gaat het om zaken die hele goede ingesleten gewoonten moeten worden. Het toezien zelf kan gewoon via teambesprekingen of intercollegiale toetsing verlopen, maar ook via de aandachtsvelders (til- of transferspecialisten) en de cliëntgebonden (til- of transfer)protocollen in de zorgdossiers. Op die manier wordt het toezien op de afspraken geen doel op zich, maar levert het informatie op die gebruikt kan worden om het beleid zo nodig bij te sturen. Toezien op afspraken is daarmee een vorm van monitoring geworden. De werkelijke situatie wordt dan vergeleken met de gewenste situatie zoals die in de til- of transferprotocollen is vermeld. Wel moet voorkomen worden dat deze toezichthoudende taak te veel bij de aandachtsvelders komt te liggen. Dat holt hun functie uit en manoeuvreert hen in een controlerende rol die niet gewenst is. Medewerkers moeten uit zichzelf de afspraken gaan navolgen. Uiteraard kan ook via de TilThermometer de voortgang worden bewaakt en een vinger aan de pols gehouden worden. 8i Wordt er als onderdeel van de Arbo-check bekeken of de ruimte en de inrichting geschikt zijn om goed en veilig te kunnen werken? De werkruimte moet medewerkers zo min mogelijk beperkingen opleggen om volgens de Praktijkregels te kunnen werken. Het gaat hierbij niet alleen om de vaste ruimtelijke maten van de werkplek; de inrichting bepaalt in belangrijke mate de beschikbare werkruimtes. Werkruimtes of het veranderen van werkruimtes blijken nogal eens een forse barrière te zijn voor de implementatie van een adequaat preventiebeleid. Aandacht hiervoor is belangrijk. BELEIDSSPIEGEL 20

21 2 TILTHERMOMETER EN HZ-METER 1 BELEIDSSPIEGEL Voor een analyse van werkruimtes verwijzen we naar meer specifieke literatuur op dit terrein. Zie bijlage 1, Box 1: Bouw en inrichting van ruimtes voor enkele vuistregels, de brochure Een Tillift Thuis en PreGo! tip 24, waar wordt verwezen naar handboeken met concrete richtlijnen voor ruimtes. 8j Worden daarover zo nodig afspraken gemaakt met de cliënt en worden deze vastgelegd in het zorgdossier? Op basis van de beoordeling van de ruimte en inrichting (vraag 8i) moeten er van tevoren afspraken met de cliënt worden gemaakt over aanpassingen die noodzakelijk en uitvoerbaar zijn om volgens de Praktijkregels te kunnen werken. Om de naleving van afspraken zo veel mogelijk te stimuleren, is het belangrijk dat in de eerste fase ook cliënten het belang van een gezonde werkruimte en inrichting inzien. In de communicatie met de cliënt moet daar dan ook voldoende aandacht aan worden besteed. Hiervoor is een speciale brochure opgesteld door de LVT en Arcares, die naar verwachting binnenkort door de RIO s wordt uitgereikt aan cliënten. Noodzakelijk is dat deze afspraken ook worden vastgelegd in het zorgdossier. Medewerkers kunnen daarop terugvallen bij het in gebreke blijven van de cliënt. Ook is voor een eventuele zorgweigeringsprocedure een goede dossiervorming noodzakelijk. Voor richtlijnen voor het voortijdig beëindigen c.q. weigeren van geïndiceerde zorg zoals de Inspectie Gezondheidszorg die hanteert: zie pag. 56 e.v. van de brochure Managementzorg uit de reeks Stilstaan bij bewegen. 8k Wordt er toegezien op naleving van die afspraken? Het is belangrijk dat er wordt toegezien op de naleving van de afspraken en deze te monitoren. Door de afspraken te verankeren in zorgdossiers zal dit bevorderd worden; dat is echter niet voldoende. Het toezien zelf kan bij voorkeur gebeuren via vaste en bestaande evaluatiemomenten, zoals cliëntbesprekingen en via de aandachtsvelders fysieke belasting. BELEIDSSPIEGEL 21