Gezondheidsenquête door middel van Interview België 2001

Transcriptie

1 Gezondheidsenquête door middel van Interview België 2001 Deel 1 Methoden IPH/EPI REPORTS nr

2 Afdeling Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat Brussel Tel : 02/ his@iph.fgov.be index4.htm Leuvenseweg Brussel Onderzoeksteam : Jamila Buziarsist Stefaan Demarest Lydia Gisle Jean Tafforeau Johan Van der Heyden Herman Van Oyen Met de medewerking van : Pieter-Jan Miermans Francis Sartor Logistieke steun : Monique Schoonenburg Véronique Verhocht Nationaal Instituut voor de Statistiek : IPH/EPI REPORTS Nr Depotnummer: D/2002/2505/40

3 Inhoudstafel DEEL 1 : Introductie... 8 Methoden I. Inhoud van de bevraging... 8 II. Samenstelling van de steekproef III. Actoren IV. Veldwerkorganisatie V. Netwerk enquêteurs VI. Kwaliteitsbewaking VII. Participatiegraad VIII. Wegingsfactoren IX. Tabellen X. Studiepopulatie DEEL 2 : 1. Gezondheidstoestand Subjectieve gezondheid Lichamelijke gezondheid Chronische aandoeningen Acute aandoeningen Mentale gezondheid Beperkingen en Participatieproblemen DEEL 3 : 2. Leefstijl Lichamelijke activiteit Voeding Voedingsstatus Voedingsgewoonten Gebruik van alcohol Tabaksgebruik Gebruik van illegale drugs Gezondheid en seksualiteit Blz.

4 Inhoudstafel DEEL 4 : Blz. 3. Preventie Vaccinatie bij volwassenen Cardiovasculaire preventie Vroegtijdige opsporing van diabetes Vroegtijdige opsporing van borstkanker Vroegtijdige opsporing van baarmoederhalskanker DEEL 5 : 4. Medische consumptie Contacten met zorgverstrekkers Contacten met de huisarts Contacten met de specialist Contacten met de spoedgevallendienst Contatcten met de tandarts Contacten met paramedische zorgverstrekkers Opname in het ziekenhuis Gebruik van geneesmiddelen Patiëntentevredenheid Niet-conventionele geneeswijzen DEEL 6 : 5. Gezondheid en samenleving Toegankelijkheid van gezondheidszorgen Socio-economische verschillen in gezondheid Gezondheid en omgeving Ongevallen, verkeersveiligheid en geweld Sociale gezondheid Sociale en preventieve diensten

5 Methoden

6 Dit onderzoek wordt uitgevoerd op initiatief van : M. AELVOET Minister van Consumentenzaken, Volksgezondheid en Leefmilieu J. CHABERT Minister van Openbare Werken, Vervoer, Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest T. DETIENNE Minister van Sociale Aangelegenheden en Gezondheid van het Waals Gewest D. GOSUIN Minister van Leefmilieu en Waterbeleid, Natuurbehoud, Openbare Netheid en Buitenlandse Handel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest N. MARECHAL Minister van Jeugdhulp en Gezondheid van de Franse Gemeenschap H. NIESSEN Minister van Jeugd en Gezin, Monumenten en Landschappen, Gezondheid en Sociale Zaken van de Duitstalige Gemeenschap F. VANDENBROUCKE Minister van Sociale Zaken en Pensioenen M. VOGELS Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen van de Vlaamse Gemeenschap.

7 Introductie VII. Participatiegraad Zoals voorheen reeds omschreven wordt in de Gezondheidsenquête gewerkt met vervangingen van huishoudens die niet te contacteren waren of die weigerden aan het onderzoek deel te nemen. Deze huishoudens worden vervangen door gelijkaardige huishoudens voor wat betreft de leeftijd van de referentiepersoon, de grootte van het huishouden en de statistische sector. Om de vooropgestelde individuen te bevragen, bleek het noodzakelijk huishoudens te activeren. Dit wil zeggen dat aan deze huishoudens een uitnodigingsbrief en een folder werd toegezonden. Ter herinnering: het definitief statuut van een huishouden kon zijn: Participerend huishouden. Dit betekent dat minstens één persoon, lid van het huishouden, heeft deelgenomen aan de enquête. In realiteit enkele uitzonderingen niet te na gesproken hebben alle leden van een participerend huishouden die geselecteerd werden voor deelname aan het interview (eventueel met inzet van een proxy) deelgenomen aan de bevraging Weigerend huishouden. Na één of meerdere contactpogingen, gaf een lid van het huishouden aan niet te willen deelnemen aan de bevraging. Indien mogelijk werd de reden van weigering door de enquêteur genoteerd op het recapitulatieformulier. Bij een weigerend huishoudens is er dus een effectief contact geweest met het huishouden. Niet contacteerbaar huishouden. Na meerdere contactpogingen, slaagde de enquêteur er niet in een contact te leggen met een lid van het geselecteerde huishouden. Bij een niet contacteerbaar huishoudens is er dus nooit een effectief contact geweest met het huishouden ( 30

8 Introductie BELGIË AANTAL DEELNEMENDE EN WEIGERENDE HUISHOUDENS (%) Gezondheidsenquête door middel van interview, België, 2001 GESLACHT LEEFTIJDSGROEP NATIONALITEIT GROOTTE HUISHOUDEN VERBLIJFPLAATS PROVINCIE Man Vrouw Belg Niet-Belg 1 persoon 2 personen 3 personen 4 personen of meer Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest Antwerpen Vlaams Brabant West Vlaanderen Oost Vlaanderen Limburg Brussels Waals Brabant Henegouwen Luik Luxemburg Namen Duitstalige Gemeenschap Deelname Weigering % % N 62,9 37, ,2 41, ,4 38, ,0,0 1 68,5 31, ,0 33, ,1 34, ,7 39, ,5 39, ,4 41, ,8 47, ,4 38, ,8 38, ,0 42, ,4 38, ,9 40, ,7 40, ,0 39, ,5 32, ,4 38, ,8 39, ,5 38, ,7 38, ,4 38, ,4 42, ,1 37, ,4 33, ,2 41, ,7 34, ,5 38, ,9 44, ,0 44, ,5 41, ,2 28, ,2 30, ,1 25, ,4 38, De kenmerken (geslacht, leeftijd, nationaliteit) zijn deze van toepassing voor de referentiepersoon Indicator op het niveau van het huishouden 31

9 Introductie De gegevens opgenomen in het Nationaal Register zijn eerder pover voor wat betreft die huishoudens die niet wensen deel te nemen aan de enquête. Bijkomende informatie kan gehaald worden uit de resultaten van de Arbeidskrachten enquête een verplichte enquête bij een representatief deel van de bevolking waar o.a. gevraagd wordt naar het opleidingsniveau van de betrokken. De doelgroep van deze enquête is uitsluitend de actieve bevolking, d.i. de bevolking van 15 tot en met 64 jaar. Een vergelijking van deze resultaten met deze van de Gezondheidsenquête (beperkt tot eenzelfde doelgroep) toont aan dat, globaal genomen, de lagere opleidingscategorieën 5 minder, de hoger opleidingscategorieën meer vertegenwoordigd zijn de in de steekproef. Dit fenomeen stelt zich niet op een zelfde wijze en met dezelfde sterkte in alle gewesten. Voor het Vlaams en Brussels gewest is het plaatje min of meer hetzelfde: een eerder scherpe ondervertegenwoordiging voor de opleidingsniveaus lager onderwijs of geen diploma en lager secundair (in het Brussels Gewest is voor met name de ondervertegenwoordiging van personen met een diploma lager secundair onderwijs uitgesproken). Voor het Waals Gewest kan een ondervertegenwoordiging in de steekproef vastgesteld worden bij zowel de laagst geschoolden als de hoogst geschoolden. Tabel 7.1 : Vergelijking samenstelling beroepsbevolking samenstelling steekproef (15-64 jarigen),. Lager onderwijs of geen Lager secundair Hoger secundair Hoger onderwijs België % populatie 18, ,0 % steekproef 15, , ,0-3% - 3.3% -0.4% +6.8% N steekproef Vlaams Gewest % populatie ,9 34,5 24,6 100,0 % steekproef ,9 35, ,0-3% -3% +0.5% +5.4% N steekproef Brussels Gewest % populatie 18, ,0 % steekproef 17, ,0-1,5% -10% -5% +17.5% N steekproef Waals Gewest % populatie ,0 % steekproef , ,0-6.2% +4.4% +6.7% -4.9% N steekproef Indien mogelijk werd bij de weigerende huishoudens die huishoudens die bij een contact met de enquêteur expliciet aangaven niet aan de enquête te willen deelnemen nagegaan welke de reden hiertoe was. In de beschrijving ervan wordt de nadruk gelegd op de elementen waarmee rekening gehouden kan worden bij de organisatie van een volgende enquêteronde 5 In tegenstelling tot de rest van dit rapport wordt hier niet het hoogste opleidingsniveau binnen het huishouden gehanteerd, maar wél het eigen, individuele opleidingsniveau. 32

10 Introductie AANTAL HUISHOUDENS DIE WEIGERDEN AAN DE ENQUÊTE DEEL TE NEMEN (IN %) VOLGENS REDEN VAN WEIGERING Gezondheidsenquête door middel van interview, België, 2001 VERBLIJFPLAATS 1 = Tijdsgebrek 2 = Desinteresse 3 = Ouderdom, ziekte 4 = Andere reden 5 = Reden ongekend Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest % % % % % N 22,1% 45,6% 7,0% 3,6% 21,7% ,7% 27,8% 6,2% 7,3% 34,0% ,4% 39,5% 6,9% 6,8% 26,5% ,1% 38,3% 6,7% 5,8% 26,9% 3472 De tijdsinvestering gevraagd aan de huishoudens is voor 22 % de (voornaamste) reden om niet deel te nemen aan de bevraging. De geschatte tijd nodig voor het invullen van alle vragenlijsten gemiddeld vijftig minuten - is door de huishoudens gekend (wordt vermeld in de introductiefolder) en is een belangrijke reden voor weigering. De vraag kan gesteld worden of het gebruik van een afgeslankte vragenlijst die sneller kan ingevuld worden, de deelname aan de enquêtes zou verhogen dan wel of dit geen argument is dat wordt ingeroepen om een desinteresse te camoufleren. Een aanzienlijk deel van de populatie 38 % is niet geïnteresseerd in (gezondheids-)enquêtes en zal via deze weg nooit in een onderzoek betrokken kunnen worden. Het expliciet vrijwillig karakter van het deelnemen aan de enquête evenzeer vermeld in de introductiefolder wordt door hen makkelijk aangegrepen om te weigeren. De vraag kan gesteld worden en dit wordt door sommige enquêteurs ook naar voren gebracht of het niet verplicht karakter echt expliciet vermeld moet worden in de communicatie met de huishoudens. Een binnen de context van een gezondheidsenquête zeer belangrijk reden van weigering betreft deze vanwege ziekte of ouderdom. De noodzakelijke tijd en energie om deel te nemen aan de enquête is voor zieke of hoogbejaarden personen in sommige gevallen te veel gevraagd. Dat hierdoor een belangrijk segment van de bevolking niet betrokken wordt in de enquête is uiteraard een spijtige zaak. Voor een volgende enquête kunnen de mogelijkheden nagegaan worden om de introductiebrief minder gepersonaliseerd te maken (gericht aan de referentiepersoon) d.w.z. gericht aan het geheel van het huishouden, waarbij de mogelijkheid tot proxy-bevraging meer benadrukt kan worden (de partner kan optreden ingeval de betrokken persoon te ziek of te oud is om zelf te antwoorden). Tenslotte stelde 27 % van de daartoe uitgenodigde huishoudens niet te willen deelnemen aan de enquête zonder dat de enquêteur de reden hiervan kon achterhalen. Tot dusver diende de enquêteur deze reden af te leiden uit de reacties van de huishoudens, zonder dat het hier ging om een expliciete vraag aan de huishoudens. Voor de volgende enquête zou een meer expliciet protocol kunnen opgesteld worden waarbij de enquêteur ingeval van een weigering moet pogen een beperkt aantal vragen naar de reden van weigering te stellen. Voor weigerende huishoudens geldt dat de enquêteur erin geslaagd is contact te leggen met een lid van het huishouden. Voor sommige huishoudens is de enquêteur daar om diverse redenen niet in geslaagd. Deze niet contacteerbare huishoudens kunnen als volgt gecategoriseerd worden: Voor wat betreft de huishoudens die als niet-contacteerbaar bestempeld werden (25% van het totaal aantal geactiveerde huishoudens), gaven de enquêteurs de volgende redenen aan: 33

11 Introductie In 20% van de gevallen (d.i. op het totaal niet contacteerbare huishoudens) heeft de enquêteur tevergeefs aangebeld op het adres vermeld op de adressenlijst. Dit impliceert dat het adres (straat, nummer) effectief bestaat en dat er redenen zijn opdat het huishouden er ook woont (dit kon nagegaan via controle van de postbus, naam vermeld op de bel, ). Zoals vermeld in het protocol voor de uitvoering van het veldwerk diende de enquêteur meerdere malen te proberen in voorvermeld geval het huishouden te contacteren. Pas na een vaststaand aantal pogingen mocht het huishoudens als niet contacteerbaar huishouden bestempeld worden. Opgemerkt moet worden dat in dergelijke gevallen geen reden kon achterhaald worden waarom het huishouden nooit thuis was. Voor 39% van de gevallen heeft de enquêteur de nodige informatie verzameld (via buren, burgerlijke stand, ) om te kunnen aanduiden dat het huishouden is verhuisd naar een andere gemeente. In dit geval, zo voorziet het protocol, dient het huishouden niet langer gecontacteerd te worden en valt ze buiten het toepassingsgebied van de enquête. Belangrijk te melden is dat de enquêteur heeft kunnen nagaan dat het huishouden recent op het vermelde adres woonde. Het gaat dus om gevallen waarbij de informatie opgenomen in het Nationaal Register niet up-to-date is. Een langdurige afwezigheid werd voor 4% van de huishoudens aangeduid als reden van het niet contacteerbaar zijn. Het gaat hierbij niet om vakanties, maar om een langdurige (meerdere maanden) afwezigheid. Ook hier heeft de enquêteur deze informatie ingezameld bij buren of personen die het huishouden kennen. Tenslotte werd voor 4% van de gevallen aangeduid dat het huishouden niet langer bestaat, de referentiepersoon overleden is, het adres niet bestaat, de referentiepersoon niet gekend is door de buren of er geen redenen zijn om aan te nemen dat de referentiepersoon ooit op het aangegeven adres heeft gewoond. Het gaat dus om gevallen waarbij de informatie opgenomen in het Nationaal Register niet up-to-date of gewoon fout is. NTAL HUISHOUDENS DIE NIET CONTACTEERBAAR WAREN (IN %) VOLGENS REDEN VAN NIET-CONTACTNAM Gezondheidsenquête door middel van interview, België, 2001 VERBLIJFPLAATS Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest % % % % % N 48,5% 16,5% 6,4% 7,0% 21,6% ,9% 20,6% 2,6% 12,0% 34,8% ,9% 18,5% 5,6% 8,3% 19,7% ,8% 19,2% 4,2% 10,0% 27,8% = Huishouden verhuisd buiten de gemeente 2 = Niemand beantwoordde de telefoon of opende de deur 3 = Langdurige afwezigheid 4 = Andere reden 5 = Reden ongekend 34

12 Introductie In wat voorafging werd vermeld dat deelname aan de enquête niet verplicht was. Een huishouden kon dus steeds weigeren aan de enquête deel te nemen. Deelname aan de enquête door het huishouden impliceerde echter niet per definitie dat alle voor deelname aan de enquête uitgenodigde leden van het huishouden effectief ook deelnamen. Individuele leden van het huishouden konden weigeren aan de enquête deel te nemen, zelfs als de overige uitgenodigde leden wel instemden met deelname. Indien de weigerende persoon toestond dat een proxy in zijn af haar naam, kon althans een deel van de bevraging (de mondelinge bevraging) doorgang vinden, maar bleef de schriftelijke vragenlijst onbeantwoord. Indien de weigerende persoon niet toestemde in een proxy bevraging, is er sprake van een non respons op het individuele niveau. Belangrijk om melden is dat in geval van weigering, de weigerende persoon geenszins vervangen mocht worden door een ander lid van het huishouden. De gezondheidsenquête omvat een breed scala van vragen rond gezondheid, waarvan sommige eerder intiem van aard zijn. Instemming met deelname aan de enquête impliceerde niet dat de respondent er zich toe verplichtte alle vragen te beantwoorden. Hij/zij kon op vragen die te intiem of te moeilijk beschouwd werden, weigeren te antwoorden. De antwoordcategorie Geen antwoord werd voor alle vragen opgenomen in de enquête, voorzien.(hier kan een uitleg volgen over de grootte van de non-respons). Er kan ook gewezen worden op het effect van item non-respons bij de samenstellen van schalen. Tenslotte kan ook gewezen worden op de mogelijkheden van meervoudige imputatie en de redenen waarom dit niet werd toegepast. 35