Gezondheidsenquête door middel van Interview België 2001

Transcriptie

1 Gezondheidsenquête door middel van Interview België 2001 Deel 4 Preventie IPH/EPI REPORTS nr

2 Afdeling Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat Brussel Tel : 02/ his@iph.fgov.be index4.htm Leuvenseweg Brussel Onderzoeksteam : Jamila Buziarsist Stefaan Demarest Lydia Gisle Jean Tafforeau Johan Van der Heyden Herman Van Oyen Met de medewerking van : Pieter-Jan Miermans Francis Sartor Logistieke steun : Monique Schoonenburg Véronique Verhocht Nationaal Instituut voor de Statistiek : IPH/EPI REPORTS Nr Depotnummer: D/2002/2505/40

3 Inhoudstafel Gezondheidsenquête, België, 2001 DEEL 1 : Introductie... 8 Doel en opzet van de Gezondheidsenquête 2001 I. Inhoud van de bevraging... 8 II. Samenstelling van de steekproef III. Actoren IV. Veldwerkorganisatie V. Netwerk enquêteurs VI. Kwaliteitsbewaking...25 VII. Participatiegraad...29 VIII. Wegingsfactoren...34 IX. Tabellen...35 X. Studiepopulatie...40 DEEL 2 : 1. Gezondheidstoestand Subjectieve gezondheid Lichamelijke gezondheid Chronische aandoeningen Acute aandoeningen Mentale gezondheid Beperkingen en Participatieproblemen DEEL 3 : 2. Leefstijl Lichamelijke activiteit Voeding Voedingsstatus Voedingsgewoonten Gebruik van alcohol Tabaksgebruik Gebruik van illegale drugs Gezondheid en seksualiteit Blz.

4 Inhoudstafel DEEL 4 : Blz. 3. Preventie Vaccinatie bij volwassenen Cardiovasculaire preventie Vroegtijdige opsporing van diabetes Vroegtijdige opsporing van borstkanker Vroegtijdige opsporing van baarmoederhalskanker DEEL 5 : 4. Medische consumptie Contacten met zorgverstrekkers Contacten met de huisarts Contacten met de specialist Contacten met de spoedgevallendienst Contatcten met de tandarts Contacten met paramedische zorgverstrekkers Opname in het ziekenhuis Gebruik van geneesmiddelen Patiëntentevredenheid Niet-conventionele geneeswijzen DEEL 6 : 5. Gezondheid en samenleving Toegankelijkheid van gezondheidszorgen Socio-economische verschillen in gezondheid Gezondheid en omgeving Ongevallen, verkeersveiligheid en geweld Sociale gezondheid Sociale en preventieve diensten

5 3.4. Vroegtijdige Opsporing van Borstkanker

6 Dit onderzoek wordt uitgevoerd op initiatief van : M. AELVOET Minister van Consumentenzaken, Volksgezondheid en Leefmilieu J. CHABERT Minister van Openbare Werken, Vervoer, Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest T. DETIENNE Minister van Sociale Aangelegenheden en Gezondheid van het Waals Gewest D. GOSUIN Minister van Leefmilieu en Waterbeleid, Natuurbehoud, Openbare Netheid en Buitenlandse Handel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest N. MARECHAL Minister van Jeugdhulp en Gezondheid van de Franse Gemeenschap H. NIESSEN Minister van Jeugd en Gezin, Monumenten en Landschappen, Gezondheid en Sociale Zaken van de Duitstalige Gemeenschap F. VANDENBROUCKE Minister van Sociale Zaken en Pensioenen M. VOGELS Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen van de Vlaamse Gemeenschap.

7 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker 3.4. Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidstoestand Leefstijl Vaccinatie bij Volwassenen Cardiovasculaire Preventie Preventie Medische Consumptie Gezondheid en Samenleving Vroegtijdige Opsporing van Diabetes Vroegtijdige Opsporing van Borstkanker Vroegtijdige Opsporing van Baarmoederhalskanker I. Samenvatting Borstkanker is de meest frequente kanker bij vrouwen. Studies hebben aangetoond dat een georganiseerde vroegtijdige opsporing van borstkanker de mortaliteit bij vrouwen tussen de 50 en 69 jaar met 30 tot 35 kan terugdringen. In België werd zo n programma opgestart in De gezondheidsenquête, waarbij informatie verzameld wordt over een relatief grote steekproef die representatief is voor de ganse bevolking, biedt de mogelijkheid om de evolutie na te gaan van het aantal vrouwen dat aan vroegtijdige opsporing van borstkanker doet en laat ook toe om de resultaten te vergelijken tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Ook al werd het gunstig effect van een zelfonderzoek van de borsten niet aangetoond, toch kan dit nuttig zijn in de periode tussen twee mammografieën. 37 van de vrouwen van 15 jaar en ouder heeft in de afgelopen maand de borsten onderzocht. Dit percentage neemt toe met de leeftijd. In de leeftijdsgroep jaar gaat het om ongeveer de helft van de vrouwen. Vrouwen uit een hoger socio-economisch milieu onderzoeken hun borsten frequenter. Er zijn ook regionale verschillen: in het Vlaams Gewest heeft 39 van de vrouwen in de afgelopen maand de borsten onderzocht, in het Waals Gewest gaat het om 34 en in het Brussels Gewest om 30 van de vrouwen. Het percentage vrouwen dat regelmatig de borsten onderzoekt blijkt te zijn toegenomen van 29 in 1997 tot 37 in van de vrouwen van 15 jaar en ouder onderging in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten. Vanaf de leeftijd van 30 jaar laat reeds de helft van de vrouwen jaarlijks de borsten onderzoeken. Er bestaat een zeer duidelijke socio-economische gradiënt: vrouwen afkomstig uit hogere sociale klassen rapporteren veel vaker een klinisch borstonderzoek in het afgelopen jaar. In het Brussels Gewest hebben vrouwen veel vaker een klinisch onderzoek van de borsten laten uitvoeren in het afgelopen jaar dan in de andere twee regio s. Het percentage vrouwen dat de borsten liet onderzoeken is tussen 1997 en 2001 gevoelig gedaald (van 53 in 1997 naar 38 in 2001). Is dit misschien omdat artsen meer en meer een mammografie voorschrijven en het daarom niet meer nodig vinden nog een klinisch borstonderzoek te verrichten? 1321

8 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, van de vrouwen van 15 jaar en ouder geeft aan dat ze in de loop van de afgelopen twee jaar een mammografie lieten uitvoeren. Dit percentage bedraagt 40 bij vrouwen tussen 40 en 49 jaar. Voor deze leeftijdsgroep is het niet steeds duidelijk welke houding moet aangenomen worden, ook al omdat hierover in de uitgebreide literatuur geen overeenstemming bestaat. Toch dient opgemerkt te worden dat vroegtijdige opsporing van borstkanker bij vrouwen tussen de 40 en 49 jaar ingaat tegen de officiële Belgische en Europese richtlijnen. 57 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar geeft aan in de afgelopen 2 jaar een mammografie gehad te hebben. We observeren hier belangrijke regionale verschillen: 72 in het Brussels Gewest, 59 in het Waals Gewest en 53 in het Vlaams Gewest. Opmerkelijk is het laag percentage (53) in het Vlaams Gewest. Nochtans worden in Vlaanderen reeds jaren inspanningen geleverd om aan vroegtijdige opsporing van borstkanker te doen. Toch blijkt de preventie hier tekort te schieten. Het percentage vrouwen (tussen 50 en 69 jaar) dat aangeeft in de afgelopen 2 twee jaar een mammografie te hebben laten uitvoeren is gestegen van 49 in 1997 tot 57 in Het verschil is meer uitgesproken in het Brussels Gewest (58 in 1997 en 72 in 2001) dan in de andere twee gewesten. In de leeftijdsgroep 60 tot 69 jaar rapporteren minder vrouwen een mammografie in het kader van vroegtijdige opsporing van borstkanker dan in de leeftijdsgroep 50 tot 59 jaar. Misschien gaan deze vrouwen er van uit dat ze minder risico lopen om borstkanker te ontwikkelen. In alle drie de gewesten observeren we belangrijke sociale verschillen voor wat betreft het aantal vrouwen (50-69 jaar) dat een mammografie liet uitvoeren: vrouwen die lager opgeleid zijn doen minder vaak aan vroegtijdige opsporing van borstkanker! Deze ongelijkheden zijn meer uitgesproken in het Brussels en Waals Gewest. De gezondheidsenquête toont aan dat een mammografie vaak uitgevoerd wordt op aanraden van de specialist. Anderzijds weten we dat nagenoeg alle vrouwen in de betreffende leeftijdsgroep een huisarts hebben. Huisartsen moeten dan ook aangemoedigd worden om hun patiënten, en in het bijzonder vrouwen uit lagere sociale milieus en allochtonen, te sensibiliseren voor vroegtijdige opsporing van borstkanker. In het Vlaams Gewest geeft 57 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar aan dat ze in de afgelopen 2 jaar een uitnodiging ontvingen om een mammografie uit te voeren in het kader van een vroegtijdige kankeropsporing. 33 hiervan heeft als gevolg van deze uitnodiging inderdaad een mammografie laten uitvoeren. In het Brussels en Waals Gewest gaat het om respectievelijk 15 en 20 van de vrouwen, met een vrij hoge participatiegraad van van 50 tot 60. II. Inleiding Borstkanker is de meest frequente kanker bij vrouwen. Elk jaar worden er in België tussen de vijf-en zesduizend nieuwe gevallen geregistreerd (5.737 in 1997) en zijn er bijna sterfgevallen. Op basis van de gezondheidsenquête is het mogelijk om na te gaan in welke mate aan vroegtijdige opsporing van borstkanker gedaan wordt, en dit bij een relatief grote steekproef die representatief is voor de ganse bevolking. Primaire preventie van borstkanker is vooralsnog niet mogelijk. Anderzijds is wel aangetoond dat een georganiseerde vroegtijdige opsporing van borstkanker bij vrouwen tussen de 50 jaar en 69 jaar de mortaliteit met 30 kan doen dalen. Om dit resultaat te bereiken is het echter nodig dat 70 van de vrouwen effectief aan het programma deelneemt (1). De aanbevolen frequentie voor dit onderzoek bedraagt eens om de twee jaar. 1322

9 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker De doeltreffendheid van zo n programma voor vrouwen tussen de 40 en 49 jaar werd nog niet aangetoond. Omwille van de ernst van het probleem van borstkanker werd in november 2000 een interministerieel akkoord afgesloten, waarin overeengekomen werd om vanaf 2002 een nationaal opsporingsprogramma op te starten. Ook al werd het gunstig effect van het klinisch onderzoek en het zelfonderzoek van de borsten niet aangetoond, toch kunnen deze nuttig zijn in de periode tussen twee mammografieën. Door deze onderzoeken aan te bevelen, blijven ook vrouwen die een negatieve mammografie hadden en vrouwen die de leeftijd van 50 jaar nog niet bereikt hebben, gesensibiliseerd voor het probleem. Op basis van de informatie over dit onderwerp in het kader van de Gezondheidsenquête 2001 zal het beleid daar waar nodig de organisatie van de preventieprogramma s kunnen aanpassen. Zo zullen de cijfers over de vroegtijdige opsporing van borstkanker ongetwijfeld gebruikt worden voor de evaluatie van het nationaal opsporingsprogramma. Rond dit thema werd reeds in 1991, in het kader van het programma Europa tegen kanker, een enquête uitgevoerd (2). Daaruit bleek toen dat 40 van de vrouwen tussen 40 en 69 jaar jaarlijks een mammografie liet uitvoeren en dat 28 dat om de twee tot drie jaar liet doen. In Vlaanderen werd een enquête gehouden in (3). Uit dat onderzoek bleek dat 38 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar in de afgelopen twee jaar gescreend was voor borstkanker. Verder noteren we in Vlaanderen enkele studies in het kader van pilootprojecten, zoals bijvoorbeeld in Gent (4). De meest recente gegevens over dit onderwerp zijn afkomstig van de Gezondheidsenquête 1997, waaruit bleek dat het aantal vrouwen tussen 50 en 69 jaar dat aan vroegtijdige opsporing van borstkanker deed 49 bedroeg (45 in het Vlaams Gewest, 58 in het Brussels gewest en 51 in het Waals gewest). Deze cijfers worden echter in vraag gesteld door een studie van de Socialistische Mutualiteiten waarin het aantal vrouwen tussen de 50 en 69 jaar dat aan vroegtijdige opsporing van borstkanker deed in slechts op 30 geschat wordt. III. Vragen SC01. Heeft u ooit zelf uw borsten onderzocht om een abnormaliteit vast te stellen? SC02. Wanneer heeft u voor het laatst uw borsten zelf onderzocht? SC03. Heeft u ooit uw borsten laten onderzoeken door een arts? (geen echografie of mammografie) SC04. Wanneer heeft u voor het laatst uw borsten laten onderzoeken door een arts? SC05. Wanneer heeft u voor het laatst een gynaecoloog bezocht? SC06. Heeft u reeds een mammografie (radiografie van de borsten) gehad? SC07. Wanneer heeft u voor het laatst een mammografie gehad? SC08. Wanneer (in welk jaar) heeft u voor het laatst een mammografie gehad? SC09. Om welke reden heeft u deze mammograife gehad? SC10. Heeft u in de afgelopen 2 jaar een uitnodigingsbrief gekregen voor een (mammografisch) borstkankeronderzoek? SC11. Heeft u naar aanleiding van deze uitnodigingsbrief een (mammografisch) borstkankeronderzoek laten uitvoeren? SC12. Waarom heeft u geen (mammografisch) borstkankeronderzoek laten uitvoeren naar aanleiding van deze uitnodigingsbrief? 1323

10 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 IV. Indicatoren De WGO heeft geen aanbevelingen met betrekking tot indicatoren over vroegtijdige kankeropsporing bij vrouwen. Toch komen deze indicatoren voor op de lijst die werd opgesteld ten behoeve van de Europese Commissie (5), met name in het hoofdstuk «Preventie, gezondheidsprotectie en gezondheidspromotie». De indicatoren hebben betrekking op het percentage van de bevolking dat aan vroegtijdige opsporing doet. Uiteraard interesseren we ons in de eerste plaats aan de doelgroep (50-69 jaar), waarbij we leeftijdsgroepen van 5 jaar beschouwen. Verder bestuderen we ook het percentage vrouwen dat een mammografie liet uitvoeren buiten deze doelgroep, en meer bepaald in de leeftijdsgroep jaar. De volgende indicatoren worden bestudeerd: Het percentage vrouwen dat in de afgelopen 2 maanden een zelfonderzoek van de borsten uitvoerde Het percentage vrouwen dat in de afgelopen 2 jaar een klinisch onderzoek van de borsten liet uitvoeren Het percentage vrouwen dat in de afgelopen 2 jaar een mammografie liet uitvoeren Verdeling van de mammografieën in de tijd Tijdsperiode sinds de laatste mammografie Verdeling van de redenen van de laatste mammografie 1324

11 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker V. Resultaten V.1. België V.1.1. Verdeling van de vrouwelijke bevolking naargelang het laatste moment waarop een elfonderzoek van de borsten uitgevoerd werd (SC02_1) In België geeft 37 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borsten uitgevoerd te hebben. Voor 24 van de vrouwen is dit langer dan een maand, maar minder dan een jaar geleden; voor 40 van de vrouwen is dit langer dan een jaar geleden of is dit nog nooit gebeurd. Zelfonderzoek van de borsten (in de afgelopen maand) neemt toe met de leeftijd (13 bij de jarigen, 30 bij de jarigen), tot 53 in de leeftijdsgroep jaar, om vervolgens terug te dalen. 46 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar geeft aan in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borsten uitgevoerd te hebben (Figuur ). Figuur : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borsten uitgevoerd te hebben, volgens leeftijd, Gezondheidsenquête, België, LEEFTIJDSGROEPEN Zelfonderzoek van de borsten (in de afgelopen maand) is frequenter bij vrouwen met een opleiding hoger secundair (41) dan vrouwen met enkel een opleiding lager onderwijs (28). Dit verschil is significant na correctie voor leeftijd (Tabel ). Zelfonderzoek van de borsten is ook frequenter in semi-stedelijke gebieden dan in Brussel. Dit verschil is significant na correctie voor leeftijd. We noteren verder ook verschillen tussen de gewesten: in het Vlaams Gewest noteren we dat 39 van de vrouwen in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borsten uitvoerde; in het Waals Gewest bedraagt dit percentage 34 en in het Brussels Gewest 30. Het verschil tussen het Brussels en Vlaams Gewest is significant na correctie voor leeftijd. 1325

12 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 In 1997 gaf 29 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan dat ze in de afgelopen maand hun borsten zelf onderzochten. In 2001 bedraagt dit cijfer 37. Dit is een significante stijging (na correctie voor leeftijd). Dit percentage is zowel gestegen in de leeftijdsgroep jaar als in de jongere (40-49 jaar) en oudere (70-79 jaar) leeftijdsgroepen. V.1.2. Verdeling van de vrouwelijke bevolking naargelang het laatste moment waarop een klinisch onderzoek van de borsten uitgevoerd werd (SC04_1) In België geeft 40 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten te hebben laten uitvoeren. Voor 19 van de vrouwen is dit langer dan een jaar, maar minder dan twee jaar geleden; voor 40 van de vrouwen is dit langer dan twee jaar geleden of hebben zij nog nooit een klinisch borstonderzoek laten uitvoeren. Vanaf de leeftijd van 30 jaar laat reeds de helft van de vrouwen de borsten jaarlijks onderzoeken. Deze praktijk vermindert gevoelig vanaf de leeftijd van 60 jaar. 43 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar geeft aan in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten te hebben laten uitvoeren (Figuur ). Figuur : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten te hebben laten uitvoeren, volgens leeftijd, Gezondheidsenquête, België, LEEFTIJDSGROEPEN Het percentage vrouwen dat in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten liet uitvoeren stijgt met het opleidingsniveau: 27 bij vrouwen die enkel lager onderwijs volgden, tegenover bijvoorbeeld 48 bij vrouwen met een opleiding hoger onderwijs. Dit verschil is significant na correctie voor leeftijd (Tabel ). We vinden hier dus een duidelijke socio-economische gradiënt. In Brussel laten meer vrouwen een klinisch onderzoek van de borsten uitvoeren dan in semi-stedelijke gebieden. Het verschil tussen de semi-stedelijke gebieden en de andere gebieden (buiten Brussel) is niet significant. We vinden dus geen gradiënt in functie van de urbanisatiegraad, maar een specifiek verschil met het Brussels Gewest. Het percentage vrouwen dat jaarlijks een borstonderzoek laat uitvoeren is hoger in het Brussels Gewest (47) dan in het Vlaams Gewest (40) en Waals Gewest (39). Het verschil tussen Brussel en de andere twee gewesten is significant na correctie voor leeftijd. 1326

13 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker In 1997 verklaarde 53 van de vrouwen van 15 jaar en ouder dat ze in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten lieten uitvoeren. In 2001 bedraagt dit cijfer slechts 38. Het gaat om een significante daling (na correctie voor leeftijd). Deze daling wordt geobserveerd in alle leeftijdsgroepen. V.1.3. Verdeling van de vrouwelijke populatie naargelang al dan niet een mammografie uitgevoerd werd in de afgelopen twee jaar (SC07_1) In België geeft 30 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan dat ze in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren. Bij 15 van de vrouwen is dit langer dan twee jaar geleden en 55 van de vrouwen heeft nog nooit een mammografie gehad. Het percentage vrouwen dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren, stijgt naargelang de leeftijd tot 40 bij vrouwen in de leeftijdsgroep jaar en 64 in de leeftijdsgroep jaar. Vanaf de leeftijd van 60 jaar daalt dit percentage gevoelig (49 bij 60 tot 69 jarigen). 57 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar geeft aan in de afgelopen twee jaar een mammografie te hebben laten uitvoeren (Figuur ). Figuur : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in de afgelopen twee jaar een mammografie te hebben laten uitvoeren, volgens leeftijd, Gezondheidsenquête, België, Leeftijdsgroepen Het percentage vrouwen (15 jaar en ouder) dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren is 27 bij vrouwen met enkel een opleiding lager onderwijs tegen 30 bij vrouwen met een opleiding hoger onderwijs. Het verschil is significant na correctie voor leeftijd (Tabel ) maar relatief zwak. Men kan dus niet echt spreken van een socio-economische gradiënt. Het percentage vrouwen tussen 50 en 69 jaar dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren bedraagt 43 bij vrouwen met enkel een opleiding lager onderwijs, 57 bij vrouwen met een opleiding lager secundair onderwijs, 60 bij vrouwen die hoger secundair onderwijs volgden en 64 bij vrouwen met een hogere opleiding. We noteren een significant verschil (na correctie voor leeftijd) tussen vrouwen met enkel een opleiding lager onderwijs en de andere opleidingsgroepen ( die minstens een diploma lager secundair hebben). Het percentage vrouwen met mammografie is hoger in Brussel dan in de andere grote steden, semi-stedelijke gebieden en landelijke gebieden. Het gaat niet om een gradiënt in functie van de urbanisatiegraad, maar eerder om een specifiek verschil tussen het Brussels Gewest en de andere gebieden. 1327

14 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 Het percentage vrouwen met mammografie ligt inderdaad hoger in het Brussels Gewest (38) dan in het Waals Gewest (33) en het Vlaams Gewest (27). Het verschil tussen Brussel en de andere twee gewesten is significant na correctie voor leeftijd en geslacht. Daarentegen is het verschil tussen het Vlaams Gewest en het Waals Gewest niet significant. Het percentage vrouwen tussen 50 en 69 jaar met een mammografie in de afgelopen twee jaar is respectievelijk 72 in het Brussels Gewest, 59 in het Waals Gewest en 53 in het Vlaams gewest. Het verschil tussen het Brussels Gewest en de andere twee gewesten is significant na correctie voor leeftijd. We noteren tevens dat het percentage vrouwen met mammografie in het Brussels en Waals Gewest lager ligt bij de lagere sociale klassen; dit is minder het geval in het Vlaams Gewest. In de volgende tabel wordt per provincie het percentage vrouwen tussen de 50 en 69 jaar voorgesteld dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren. Provincie Aantal vrouwen Antwerpen 56,8 160 Vlaams Brabant 54,5 71 West Vlaanderen 56,3 74 Oost Vlaanderen 47,2 82 Limburg 51,5 79 Brussel 72,0 288 Waals Brabant 66,6 39 Henegouwen 62,5 158 Luik 69,7 130 Luxemburg 50,6 139 Namen 55,7 51 België 56, In 1997 gaf 26 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan een mammografie te hebben laten uitvoeren in de afgelopen twee jaar In 2001 bedraagt dit cijfer 30. Deze stijging is niet significant (na correctie voor leeftijd). Het percentage vrouwen tussen 50 en 69 jaar dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren, is gestegen van 49 in 1997 naar 57 in Het verschil tussen 1997 en 2001 is significant na correctie voor leeftijd (odds ratio 1,37; 95 BI 1,06-1,76). Het percentage vrouwen tussen 40 en 49 jaar dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren, is gestegen van 39 in 1997 naar 40 in Het verschil tussen 1997 en 2001 is na correctie voor leeftijd niet significant (odds ratio 1,08; 95 BI ,43). Verdeling van de mammografieën in afgelopen twee jaar Van de vrouwen die een mammografie hadden in de afgelopen twee jaar, was dit in 61 van de gevallen in het afgelopen jaar en 39 van de gevallen in het jaar daarvoor. We observeren dus een hoger percentage in het laatste jaar. Dit fenomeen is meer uitgesproken bij vrouwen tussen 40 en 49 jaar (67 van de mammografieën in het afgelopen jaar) en wordt ook meer teruggevonden in het Brussels Gewest (65) dan in de andere twee gewesten. 1328

15 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Reden van de laatste mammografie In de gezondheidsenquête werd naar de reden van de laatste mammografie gevraagd. In dalende volgorde worden hier de voornaamste redenen opgesomd(n = 2.233): Op aanraden van een geneesheer specialist, zonder specifieke klacht : 41 Op aanraden van een huisarts, zonder specifieke klacht : 30 Antecedent van borstcyste, borsttumor, borstkanker of operatie aan de borsten : 14 Pijn aan de borsten : 13 De vrouw had zelf een abnormaliteit in de borst vastgesteld : 12 Opvolging van een vorig onderzoek : 11 Borstkanker bij familieleden : 11 Naar aanleiding van een uitnodigingsbrief : 10 De arts had een abnormaliteit in de borst opgemerkt tijdens een onderzoek : 7. Uitnodiging voor het laten uitvoeren van een mammografie In België verklaart 42 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar in de loop van de afgelopen twee jaar een uitnodiging voor het uitvoeren van een mammografie in het kader van vroegtijdige opsporing van borstkanker te hebben ontvangen. 36 is op deze uitnodiging ingegaan. Diegenen die dit niet gedaan hebben deden dit, in volgorde van voorkomen, omwille van de volgende redenen (N = 456). Had reeds kort ervoor dit onderzoek ondergaan : 45 Gaat er van uit dat het niet nodig is : 17 Vindt het onderzoek niet aangenaam : 16 Had geen tijd : 15. V.1.4. Discussie en conclusies Bij de interpretatie van de resultaten moet rekening gehouden worden met de beperkingen van een gezondheidsenquête voor wat betreft de representativiteit van de steekproef. De participatiegraad van de enquête bedraagt ongeveer 60. Deze wordt beïnvloedt door het socio-economisch en cultureel niveau van de gecontacteerde personen. Personen die behoren tot lagere sociale klassen zijn in enquêtes minder goed vertegenwoordigd. Anderzijds zijn personen met een hoog opleidingsniveau hierin beter vertegenwoordigd, net zoals personen die zich sterk voor hun gezondheid interesseren. Net diegenen scoren beter voor wat betreft preventief gedrag. Dit kan leiden tot een vertekening van de resultaten i.v.m. preventieve gedragingen, met name een selectievertekening. Wellicht is er ook een vertekening als gevolg van herinneringseffecten: er is een algemene tendens om de tijdsduur sinds het laatste onderzoek te onderschatten. De resultaten van de Gezondheidsenquête met betrekking tot het zelfonderzoek van de borsten, het klinisch borstonderzoek en de mammografie zijn dus vooral nuttig voor de studie van de variatie van deze indicatoren en de vergelijking tussen verschillende bevolkingsgroepen. Opmerkelijk is het verschil tussen het percentage vrouwen met een mammografie in de afgelopen twee jaar, berekend aan de hand van terugbetalingen door de socialistische mutualiteiten, dat voor de 97 en 98 van de orde was van 30, en de resultaten van de gezondheidsenquête, met name 49 in 1997 en 57 in Dit verschil kan deels verklaard worden op basis van de opmerkingen i.v.m. representativiteit hierboven vermeld, maar kan ook wijzen op een onderschatting van de cijfers van de mutualiteit: deze beperkten zich tot de leden van de Socialistische Mutualiteiten en enkel mammografieën die terugbetaald werden door het RIZIV werden in rekening gebracht. Zo werden b.v. de mammografieën die gebeurden in het kader van opsporingsprogramma s door de provincies niet mee gerekend. 1329

16 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 Wanneer we de verdeling van de mammografieën bekijken in functie van de leeftijd, zien we in het Brussels en Vlaams Gewest, waar georganiseerde opsporingsprogramma s bestaan een sterke stijging in de leeftijdsgroep van 50 tot 54 jaar. In het Waals Gewest, waar deze programma s minder ontwikkeld zijn of bredere leeftijdsgroepen omvatten, is de stijging meer progressief en vinden we geen plotse stijging vanaf de leeftijd van 50 jaar. Het aantal vrouwen met mammografie ligt minder hoog tussen de leeftijd van 60 en 69 jaar dan in de leeftijdsgroep 50 tot 59 jaar. Misschien denken deze oudere vrouwen dat zij minder risico lopen. Het is echter absoluut noodzakelijk om ook deze vrouwen, die integraal deel uitmaken van de doelgroep, er van te overtuigen aan vroegtijdige opsporing van borstkanker te doen. Het percentage vrouwen dat een mammografie laat uitvoeren in het kader van een vroegtijdige opsporing van borstkanker is nagenoeg even hoog bij vrouwen tussen de 40 en 49 jaar als bij vrouwen tussen de 60 en 69 jaar. Voor deze eerste leeftijdscategorie zijn de richtlijnen inderdaad controversieel, ook al omdat hierover in de uitgebreide literatuur geen overeenstemming bestaat en omwille van de verschillende aanpak in Europa en Amerika. Toch dient opgemerkt te worden dat vroegtijdige opsporing van borstkanker bij vrouwen tussen de 40 en 49 jaar ingaat tegen de officiële Belgische en Europese richtlijnen. In de drie gewesten vinden we sociale ongelijkheden voor wat betreft the percentage vrouwen (tussen 50 en 69 jaar oud) dat een mammografie liet uitvoeren: lager opgeleide vrouwen doen minder vaak aan vroegtijdige opsporing van borstkanker! Deze ongelijkheden zijn meer uitgesproken in het Brussels en Waals gewest dan in het Vlaams Gewest. De ongelijke verdeling van de mammografieën in de twee jaar voorafgaand aan de bevraging is een indicator van een tendens tot overscreening. In een ideale situatie verwachten we inderdaad 50 van de mammografieën in het jaar voorafgaand aan de bevraging en 50 in het jaar daarvoor. De resultaten geven echter een groter aantal mammografieën aan in het laatste jaar. Dit kan wijzen op een jaarlijkse mammografie (overconsumptie), een recente stijging van het aantal mammografieën (verhoging van het aantal vrouwen dat aan vroegtijdige opsporing doet) of een combinatie van de twee. Het onevenwicht is minder uitgesproken in het Waals Gewest dan in de andere twee gewesten, behalve voor vrouwen tussen de 40 en 49 jaar. Voor vrouwen in deze leeftijdsgroep hebben artsen blijkbaar meer de neiging om een jaarlijkse mammografie voor te schrijven. Wat er ook van zij, het is in ieder geval nuttig om nog eens duidelijk te bevestigen dat de vroegtijdige opsporing van borstkanker via mammografie zich richt tot vrouwen tussen de 50 en 69 jaar en niet vaker moet gebeuren dan eens om de twee jaar. De minder goede resultaten voor wat betreft mammografieën in het Vlaams Gewest (53) in vergelijking met de andere gewesten, zijn in lijn met andere studies en lijken dus wel degelijk overeen te stemmen met de realiteit. Nochtans worden in Vlaanderen reeds jaren inspanningen geleverd om aan vroegtijdige opsporing van borstkanker te doen. Toch blijkt de preventie hier tekort te schieten. In het Vlaams Gewest zijn in ieder geval bijkomende inspanningen nodig om de doelgroep verder te sensibiliseren. Het hoog aantal vrouwen dat een mammografie liet uitvoeren in het Brussels Gewest (72) is verwonderlijk. Wellicht kan dit gedeeltelijk verklaard worden door de selectievertekening van de steekproef van de gezondheidsenquête, waarover we het reeds eerder hadden. Het percentage vrouwen met een mammografie steeg sinds 1997 met ongeveer 10. Deze stijging is duidelijker in het Brussels Gewest dan in de andere gewesten. We stellen een gelijkaardige toename vast voor het zelfonderzoek. Dit wijst op een grotere sensibilisatie voor de problematiek van de vroegtijdige opsporing van borstkanker in de vrouwelijke populatie. Het uitvoeren van een klinisch onderzoek van de borst door de arts blijkt daarentegen te zijn afgenomen. Is dit misschien omdat artsen meer en meer een mammografie voorschrijven en het daarom niet meer nodig vinden nog een klinisch borstonderzoek te verrichten? Deze vraag zou het voorwerp kunnen vormen van bijkomend onderzoek. Een andere onderzoeksvraag die op basis van de gegevens van de gezondheidsenquête zou kunnen nagegaan worden betreft het percentage mammografieën dat kan toegeschreven worden aan vroegtijdige opsporing. 1330

17 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Het lijkt er inderdaad op dat een groot aantal mammografieën zijn uitgevoerd in het kader van een routineonderzoek of als gevolg van zorgwekkende symptomen of klachten. De gezondheidsenquête toont aan dat een mammografie vaak wordt uitgevoerd op aanraden van de specialist. Anderzijds weten we dat nagenoeg alle vrouwen in de betreffende leeftijdsgroep een huisarts hebben. Huisartsen moeten dan ook aangemoedigd worden om hun patiënten, en in het bijzonder vrouwen uit lagere sociale milieus en allochtonen, te sensibiliseren voor vroegtijdige opsporing van borstkanker. Het aantal vrouwen dat een uitnodigingsbrief kreeg voor een mammografisch borstonderzoek ligt in het Vlaams Gewest veel hoger (57) dan in het Brussels Gewest (20) of Waals gewest (16). Dit is het gevolg van een politiek van vroegtijdige opsporing van borstkanker die in Vlaanderen vrij vroeg opgestart werd in het kader van pilootprojecten gefinancierd door de Vlaamse regering. Anderzijds blijkt in het Vlaams Gewest slechts 33 van de gecontacteerde vrouwen op de uitnodiging in te gaan, terwijl dit in het Brussels en Waals Gewest respectievelijk 61 en 52 bedraagt. Dit verschil vloeit waarschijnlijk voort uit het feit dat de uitnodigingen in Brussel en Wallonië vooral afkomstig zijn van centra voor vroegtijdige kankeropsporing die systematisch vrouwen opnieuw uitnodigen die reeds eerder naar het centrum kwamen, en dus meer gemotiveerd zijn dan de anderen. In het Vlaams Gewest gaat het vaker om uitnodigingsbrieven die naar alle vrouwen verstuurd worden. 1331

18 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 Tabel : Aantal vrouwen (in ) dat in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borsten uitvoerde, Gezondheidsenquête, België, SC02_1 België Ruw Gecorrigeerd (95 BI) N OPLEIDINGSNIVEAU Geen diploma 25,7 26,9 (16,2-41,1) 89 Lager onderwijs 28,3 28,6 (23,8-34,0) 631 Lager secundair 36,7 33,8 (29,3-38,8) 835 Hoger secundair 40,5 38,1 (34,3-42,1) 1281 Hoger onderwijs 37,9 35,9 (32,2-39,7) 1505 URBANISATIEGRAAD Brussel 29,6 27,9 (24,8-31,2) 1112 Stedelijk gebied 37,1 35,9 (30,8-41,3) 738 Semi-stedelijk gebied 38,7 36,8 (33,5-40,2) 1464 Landelijk gebied 35,9 33,3 (29,7-37,0) 1174 VERBLIJFPLAATS Vlaams Gewest 38,9 37,0 (34,2-39,9) 1555 Brussels Gewest 29,6 27,9 (24,8-31,2) 1112 Waals Gewest 34,2 31,7 (28,3-35,4) 1821 JAAR ,3 27,3 (25,3-29,4) ,7 34,8 (32,8-36,9)

19 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Tabel : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten te hebben laten uitvoeren, Gezondheidsenquête, België, SC04_1 België Ruw Gecorrigeerd (95 BI) N OPLEIDINGSNIVEAU Geen diploma 23,0 25,6 (15,1-40,0) 80 Lager onderwijs 27,2 28,8 (23,9-34,2) 613 Lager secundair 34,5 33,3 (28,9-38,0) 827 Hoger secundair 41,0 38,4 (34,6-42,3) 1309 Hoger onderwijs 48,4 45,5 (41,6-49,5) 1532 URBANISATIEGRAAD Brussel 47,2 46,4 (43,0-49,9) 1127 Stedelijk gebied 35,4 33,8 (29,1-38,9) 731 Semi-stedelijk gebied 42,7 40,5 (37,0-44,1) 1487 Landelijk gebied 37,1 34,2 (30,6-38,1) 1162 VERBLIJFPLAATS Vlaams Gewest 39,7 37,5 (34,6-40,4) 1550 Brussels Gewest 47,2 46,4 (43,0-49,9) 1127 Waals Gewest 38,6 36,3 (32,6-40,1) 1830 JAAR ,7 50,4 (48,0-52,8) ,2 37,6 (35,4-39,7)

20 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 Tabel : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in de afgelopen twee jaar een mammografie te hebben laten uitvoeren, Gezondheidsenquête, België, SC07_1 - België Ruw Gecorrigeerd (95 BI) N OPLEIDINGSNIVEAU Geen diploma 21,1 14,7 ( 7,7-26,3) 80 Lager onderwijs 27,3 16,2 (12,5-20,7) 608 Lager secundair 32,9 20,9 (17,3-25,1) 832 Hoger secundair 29,0 23,1 (19,8-26,9) 1290 Hoger onderwijs 30,5 27,3 (23,6-31,4) 1508 URBANISATIEGRAAD Brussel 37,9 32,2 (28,6-36,1) 1111 Stedelijk gebied 26,8 20,5 (16,4-25,1) 726 Semi-stedelijk gebied 29,8 22,6 (19,6-26,0) 1469 Landelijk gebied 28,7 21,0 (17,9-24,5) 1155 VERBLIJFPLAATS Vlaams Gewest 27,2 20,1 (17,6-22,9) 1524 Brussels Gewest 37,9 32,2 (28,5-36,1) 1111 Waals Gewest 32,7 25,1 (21,8-28,9) 1826 JAAR ,6 20,9 (18,9-23,0) ,8 23,3 (21,4-25,3)

21 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker V.2. Vlaams Gewest V.2.1. Verdeling van de vrouwelijke bevolking naargelang het laatste moment waarop een zelfonderzoek van de borsten uitgevoerd werd (SC02_1) In het Vlaams Gewest geeft 39 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borsten uitgevoerd te hebben. Voor 23 van de vrouwen is dit langer dan een maand, maar minder dan een jaar geleden; voor 38 van de vrouwen is dit langer dan een jaar geleden of is dit nog nooit gebeurd. Zelfonderzoek van de borsten (in de afgelopen maand) neemt toe met de leeftijd (13 bij de jarigen, 31 bij de jarigen), tot 58 in de leeftijdsgroep jaar, om vervolgens terug te dalen. 50 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar geeft aan in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borst uitgevoerd te hebben (Figuur ). Figuur : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borsten uitgevoerd te hebben, volgens leeftijd, Vlaams Gewest, Gezondheidsenquête, België, LEEFTIJDSGROEPEN Zelfonderzoek van de borsten (in de afgelopen maand) lijkt minder frequent voor te komen bij vrouwen met enkel een opleiding lager onderwijs (31). Dit verschil is echter niet significant na correctie voor leeftijd (Tabel ). Het percentage vrouwen dat zelf de borsten onderzoekt varieert niet in functie van het urbanisatieniveau. Wel vinden we een hoger percentage in het Vlaams Gewest (39) dan in de andere gewesten: 34 in het Waals Gewest en 30 in het Brussels Gewest. Het verschil tussen het Brussels Gewest en het Vlaams Gewest is significant na correctie voor leeftijd. In 1997 gaf 29 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan dat ze in de afgelopen maand hun borsten zelf onderzochten. In 2001 bedraagt dit cijfer 39. Dit is een significante stijging (na correctie voor leeftijd). Dit percentage is zowel gestegen in de leeftijdsgroep jaar als in de jongere (40-49 jaar) leeftijdsgroep. 1335

22 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 V.2.2. Verdeling van de vrouwelijke bevolking naargelang het laatste moment waarop een klinisch onderzoek van de borsten uitgevoerd werd(sc04_1) In het Vlaams Gewest geeft 40 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten te hebben laten uitvoeren. Voor 18 van de vrouwen is dit langer dan een jaar, maar minder dan twee jaar geleden; voor 42 van de vrouwen is dit langer dan twee jaar geleden of hebben zij nog nooit een klinisch borstonderzoek laten uitvoeren. Vanaf de leeftijd van 30 jaar laat reeds bijna de helft van de vrouwen de borsten jaarlijks onderzoeken. Deze praktijk vermindert gevoelig vanaf de leeftijd van 60 jaar. 43 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar geeft aan in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten te hebben laten uitvoeren (Figuur ). Figuur : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten te hebben laten uitvoeren, volgens leeftijd, Vlaams Gewest, Gezondheidsenquête, België, LEEFTIJDSGROEPEN Het percentage vrouwen dat in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten liet uitvoeren stijgt met het opleidingsniveau: 28 bij vrouwen die enkel lager onderwijs volgden, tegenover bijvoorbeeld 46 bij vrouwen met een opleiding hoger onderwijs. Dit verschil is echter niet significant na correctie voor leeftijd (Tabel ). We vinden geen verschillen in functie van de urbanisatiegraad. Het percentage vrouwen dat jaarlijks een borstonderzoek laat uitvoeren is echter hoger in het Brussels Gewest (47) dan in het Vlaams Gewest (40) en het Waals Gewest (39). Het verschil tussen Brussel en de andere twee gewesten is significant na correctie voor leeftijd. In 1997 verklaarde 54 van de vrouwen van 15 jaar en ouder dat ze in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten lieten uitvoeren. In 2001 bedraagt dit cijfer slechts 40. Het gaat om een significante daling (na correctie voor leeftijd). De daling wordt geobserveerd in alle leeftijdsgroepen (behalve bij vrouwen van 80 jaar en ouder). 1336

23 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker V.2.3. Verdeling van de vrouwelijke populatie naargelang een mammografie uitgevoerd werd in de afgelopen twee jaar (SC07_1) In het Vlaams Gewest geeft 27 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan dat ze in de afgelopen twee jaar een mammografie lieten uitvoeren. Bij 14 van de vrouwen is dit langer dan twee jaar geleden en 59 van de vrouwen heeft nog nooit een mammografie gehad. Het percentage vrouwen dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren stijgt naargelang de leeftijd tot 36 bij vrouwen in de leeftijdsgroep jaar en 60 in de leeftijdsgroep jaar (Figuur ). Vanaf de leeftijd van 60 jaar daalt dit percentage gevoelig (45 bij 60 tot 69 jarigen). 53 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar geeft aan in de afgelopen twee jaar een mammografie te hebben laten uitvoeren. Figuur : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in de afgelopen twee jaar een mammografie te hebben laten uitvoeren, volgens leeftijd, Vlaams Gewest, Gezondheidsenquête, België, LEEFTIJDSGROEPEN Het percentage vrouwen (15 jaar en ouder) dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren varieert niet in functie van het socio-economisch niveau. Het percentage vrouwen tussen 50 en 69 jaar dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren bedraagt 41 bij vrouwen met enkel een opleiding lager onderwijs, 55 bij vrouwen met een opleiding lager secundair onderwijs, 59 bij vrouwen die hoger secundair onderwijs volgden en 55 bij vrouwen met een hogere opleiding. We noteren een significant verschil (na correctie voor leeftijd) tussen vrouwen met enkel een opleiding lager onderwijs en diegenen met een opleiding hoger onderwijs (odds ratio = 2,16 95 BI 1,26-3,71). Het percentage vrouwen met mammografie varieert niet in functie van de urbanisatiegraad. Het percentage vrouwen tussen 50 en 69 jaar met een mammografie in de afgelopen twee jaar is respectievelijk 72 in het Brussels Gewest, 59 in het Waals Gewest en 53 in het Vlaams gewest. Het verschil tussen het Brussels Gewest en de andere twee gewesten is significant na correctie voor leeftijd. We herinneren eraan dat het aantal vrouwen dat een mammografie onderging hoger ligt in Brussel dan in de andere grote steden, de semi-stedelijke gebieden en de landelijke gebieden. Het gaat dus om een specifiek verschil tussen het Brussels Gewest en de rest van het land. 1337

24 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 In de volgende tabel wordt het percentage vrouwen tussen de 50 en 69 jaar voorgesteld dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren, per provincie. Provincie Aantal vrouwen Antwerpen 56,8 160 Vlaams Brabant 54,5 71 West Vlaanderen 56,3 74 Oost Vlaanderen 47,2 82 Limburg 51,5 79 Vlaams Gewest 53,4 466 In 1997 gaf 23 van de vrouwen van 15 jaar en ouder aan een mammografie te hebben laten uitvoeren in de afgelopen twee jaar In 2001 bedraagt dit cijfer 27. Deze stijging is niet significant (na correctie voor leeftijd). Het percentage vrouwen tussen 50 en 69 jaar dat in de afgelopen twee jaar een mammografie liet uitvoeren is gestegen van 46 in 1997 naar 53 in Het verschil tussen 1997 en 2001 is niet significant na correctie voor leeftijd (odds ratio 1,38; 95 BI 0,97-1,97). Verdeling van de mammografieën in afgelopen twee jaar Van de vrouwen die een mammografie hadden in de afgelopen twee jaar, was dit in 62 van de gevallen in het afgelopen jaar en 38 van de gevallen in het jaar daarvoor. We observeren dus een hoger percentage in het laatste jaar. Dit fenomeen is meer uitgesproken bij vrouwen tussen 40 en 49 jaar (65 van de mammografieën in het afgelopen jaar) en vrouwen tussen 50 en 59 jaar (65). Reden van de laatste mammografie In de gezondheidsenquête werd naar de reden van de laatste mammografie gevraagd. In dalende volgorde worden hier de voornaamste redenen opgesomd(n = 694): Op aanraden van een geneesheer specialist, zonder specifieke klacht : 36 Op aanraden van een huisarts, zonder specifieke klacht : 31 Pijn aan de borsten : 14 Naar aanleiding van een uitnodigingsbrief : 13 De vrouw had zelf een abnormaliteit in de borst vastgesteld : 12 Antecedent van borstcyste, borsttumor, borstkanker of operatie aan de borsten : 12 Opvolging van een vorig onderzoek : 11 Borstkanker bij familieleden : 10 De arts had een abnormaliteit in de borst opgemerkt tijdens een onderzoek :

25 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Uitnodiging voor het laten uitvoeren van een mammografie In het Vlaams Gewest verklaart 57 van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar in de loop van de afgelopen twee jaar een uitnodiging voor het uitvoeren van een mammografie in het kader van vroegtijdige opsporing van borstkanker te hebben ontvangen. 33 is op deze uitnodiging ingegaan. Diegenen die dit niet gedaan hebben deden dit, in volgorde van voorkomen, omwille van de volgende redenen (N = 288). Had reeds kort ervoor dit onderzoek ondergaan : 45 Gaat er van uit dat het niet nodig is : 18 Vindt het onderzoek niet aangenaam : 16 Had geen tijd : 15. V.2.4. Discussie en conclusies Bij de interpretatie van de resultaten moet rekening gehouden worden met de beperkingen van een gezondheidsenquête voor wat betreft de representativiteit van de steekproef. Wellicht is er ook een vertekening als gevolg van herinneringseffecten: er is een algemene tendens om de tijdsduur sinds het laatste onderzoek te onderschatten. Wanneer we de verdeling van de mammografieën bekijken in functie van de leeftijd zien we een sterke stijging vanaf de leeftijdsgroep jaar; dit komt overeen met de doelgroep voor een georganiseerde vroegtijdige opsporing van borstkanker. De ongelijke verdeling van de mammografieën in de twee jaar voorafgaand aan de bevraging kan er op wijzen dat een aantal vrouwen zich jaarlijks laat screenen, of duidt op een recente stijging van het aantal vrouwen dat zich laat screenen. Ook een combinatie van deze twee factoren is mogelijk. De minder goede resultaten voor wat betreft mammografieën in het Vlaams Gewest (53) in vergelijking met de andere gewesten, zijn in lijn met andere studies en lijken dus wel degelijk overeen te stemmen met de realiteit. Nochtans worden in Vlaanderen reeds jaren inspanningen geleverd om aan vroegtijdige opsporing van borstkanker te doen. Toch blijkt de preventie hier tekort te schieten. In het Vlaams Gewest zijn in ieder geval bijkomende inspanningen nodig om de doelgroep verder te sensibiliseren. Het aantal vrouwen dat een uitnodigingsbrief kreeg voor een mammografisch borstonderzoek ligt in het Vlaams Gewest veel hoger (57) dan in het Brussels Gewest (20) of Waals gewest (16). Dit is het gevolg van een politiek van vroegtijdige opsporing van borstkanker die in Vlaanderen vrij vroeg opgestart werd in het kader van pilootprojecten gefinancierd door de Vlaamse regering. Anderzijds blijkt in het Vlaams Gewest slechts 33 van de gecontacteerde vrouwen op de uitnodiging in te gaan, terwijl dit in het Brussels en Waals Gewest respectievelijk 61 en 52 bedraagt. Dit verschil vloeit waarschijnlijk voort uit het feit dat de uitnodigingen in Brussel en Wallonië vooral afkomstig zijn van centra voor vroegtijdige kankeropsporing die systematisch vrouwen opnieuw uitnodigen die reeds eerder naar het centrum kwamen, en dus meer gemotiveerd zijn dan de anderen. In het Vlaams Gewest gaat het vaker om uitnodigingsbrieven die naar alle vrouwen verstuurd worden. 1339

26 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 Tabel : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in de afgelopen maand een zelfonderzoek van de borsten te hebben uitgevoerd, Vlaams Gewest, Gezondheidsenquête, België, SC02_1 - Vlaams Gewest Ruw Gecorrigeerd (95 BI) N OPLEIDINGSNIVEAU Geen diploma 16,5 17,7 ( 7,5-36,3) 28 Lager onderwijs 31,3 32,3 (24,9-40,7) 200 Lager secundair 38,6 35,7 (29,3-42,6) 292 Hoger secundair 42,5 40,2 (35,2-45,5) 504 Hoger onderwijs 41,0 39,4 (34,2-44,9) 509 URBANISATIEGRAAD Stedelijk gebied 38,5 37,5 (31,5-43,9) 369 Semi-stedelijk gebied 40,5 38,2 (34,3-42,3) 778 Landelijk gebied 36,3 34,3 (29,3-39,7) 408 JAAR ,5 25,9 (23,1-29,0) ,9 36,9 (34,1-39,9)

27 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Tabel : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in het afgelopen jaar een klinisch onderzoek van de borsten te hebben laten uitvoeren, Vlaams Gewest, Gezondheidsenquête, België, SC04_1 - Vlaams Gewest Ruw Gecorrigeerd (95 BI) N OPLEIDINGSNIVEAU Geen diploma 19,1 22,2 (10,0-42,2) 23 Lager onderwijs 28,4 29,8 (22,6-38,1) 196 Lager secundair 33,7 32,3 (26,4-38,8) 288 Hoger secundair 42,1 39,1 (34,0-44,5) 510 Hoger onderwijs 46,3 43,1 (37,7-48,7) 510 URBANISATIEGRAAD Stedelijk gebied 34,9 33,2 (27,9-38,9) 366 Semi-stedelijk gebied 43,6 41,1 (36,9-45,5) 787 Landelijk gebied 36,8 33,8 (28,6-39,4) 397 JAAR ,0 51,1 (47,6-54,7) ,7 36,8 (33,8-39,9)

28 Preventie : Vroegtijdige opsporing van borstkanker Gezondheidsenquête, België, 2001 Tabel : Aantal vrouwen (in ) dat aangeeft in de afgelopen twee jaar een mammografie te hebben laten uitvoeren, Vlaams Gewest, Gezondheidsenquête, België, SC07_1 - Vlaams Gewest Ruw Gecorrigeerd (95 BI) N OPLEIDINGSNIVEAU Geen diploma 18,7 13,7 ( 5,4-30,6) 22 Lager onderwijs 27,8 16,1 (10,9-23,1) 190 Lager secundair 30,5 18,9 (14,4-24,4) 287 Hoger secundair 26,9 20,3 (16,1-25,4) 504 Hoger onderwijs 25,8 22,3 (17,5-28,0) 503 URBANISATIEGRAAD Stedelijk gebied 25,2 18,7 (14,0-24,4) 358 Semi-stedelijk gebied 28,2 20,0 (16,5-24,1) 773 Landelijk gebied 27,0 20,3 (15,6-25,8) 393 JAAR ,9 17,7 (15,0-20,8) ,2 20,6 (17,9-23,5)