(MAP) Informatie over het ziektebeeld

Transcriptie

1 MUTYH-geassocieerde polyposis (MAP) Informatie over het ziektebeeld

2 Wat is MAP? Polyposis coli is een erfelijke aandoening die wordt D gekenmerkt door de ontwikkeling van poliepen in de dikke darm. De ziekte wordt meestal veroorzaakt door een defect in het APC-gen. In dat geval spreken we van familiaire adenomateuze polyposis (FAP, voor informatie zie de folder familiaire adenomateuze polyposis (FAP); informatie over het ziektebeeld ). In 2002 werd het MUTYH-gen ontdekt, dat ook polyposis kan veroorzaken. Deze vorm van polyposis wordt MUTYH-geassocieerde polyposis genoemd, afgekort MAP. De meeste mensen met MAP ontwikkelen voor het 50e levensjaar poliepen in de dikke darm (figuur 1). Poliepen zijn goedaardige gezwellen die meestal geen klachten geven. Sommige mensen hebben last van buikpijn of veranderingen in het ontlastingspatroon, zoals diarree of bloed of slijm bij de ontlasting. Met het stijgen van de leeftijd neemt de kans toe dat de poliepen kwaadaardig worden (kanker). Het aantal poliepen bij verschillende MAP-patiënten varieert meestal van 10 tot 500. Ook in de maag en twaalfvingerige darm kunnen poliepen ontstaan. Meestal gebeurt dit pas na 40-jarige leeftijd. Voorzover nu bekend worden deze zelden kwaadaardig. Figuur 1 Waardoor ontstaat MAP? Ons lichaam bestaat uit cellen met erfelijk materiaal (DNA). Een stukje DNA met erfelijke informatie noemen we een gen. Eén gen krijgen we van vader, het andere van moeder. Als een ziekte dominant overerft, krijgt iemand ziekteverschijnselen als in één van de twee genen een fout (mutatie) zit (figuur 2). Dat is bij FAP het geval. Figuur 2 Een voorbeeld van een familie met dominante overerving Gezond Aangedaan Bij MAP is er sprake van een recessieve overerving (figuur 3). Hierbij krijgt iemand de ziekte als er in beide MUTYHgenen een mutatie zit. Dit gen is van belang voor controle en reparatie van ons DNA als een lichaamscel zich gaat delen. Als dit MUTYH-controlesysteem niet goed werkt kunnen er nieuwe mutaties in het DNA ontstaan waardoor lichaamscellen zich te vaak en verkeerd gaan delen, waardoor poliepen ontstaan die in darmkanker kunnen ontaarden. Mensen met één goed en één fout gen noemen we drager van het MUTYH-gen, zij hebben geen poliepen. Figuur 3 Een voorbeeld van een familie met recessieve overerving a. maag - b. twaalfvingerige darm (duodenum) - c. dikke darm (colon) - d. dunne darm - e. sigmoïd (S-bocht in dikke darm - f. endeldarm (rectum) - g. anus Gezond Aangedaan Drager

3 Iemand kan dus MAP krijgen als van beide ouders de mutatie is geërfd. De ouders zijn dan beide drager van het MUTYHgen en hebben zelf geen ziekteverschijnselen. Broers en zussen van een MAP-patiënt hebben wel kans dat ze beide mutaties geërfd hebben en kunnen poliepen krijgen. Kinderen van een MAP-patiënt (ervan uitgaande dat de partner geen MAP heeft) erven één mutatie en worden drager van het MUTYH-gen. Zij hebben geen poliepen en geen verhoogde kans op darmkanker. Als MAP wordt vastgesteld is het belangrijk om na te gaan of de ziekte ook in de familie voorkomt. De specialist op het gebied van erfelijkheid is de klinisch geneticus. Hij/zij neemt bloed af voor DNA-onderzoek. Als bij een patiënt een mutatie wordt gevonden, kan bij familieleden ook met bloedonderzoek worden vastgesteld of ze die mutatie hebben. Bij familieleden die de mutatie níet hebben is MAP uitgesloten. In sommige families wordt geen mutatie gevonden, terwijl familieleden toch poliepen hebben en het ziektebeeld op MAP lijkt. Deze mensen hebben waarschijnlijk een mutatie in een ander, nog niet ontdekt gen. Met stamboomonderzoek van de familie met medische gegevens kan de klinisch geneticus bepalen welke familieleden ook een verhoogd risico hebben op poliepen en darmkanker. onderzoek. U kunt hier altijd om vragen. Soms krijgen patiënten ook poliepen in de maag en twaalfvingerige darm. Daarom wordt ook kijkonderzoek van de maag en twaalfvingerige darm (gastroduodenoscopie) aangeraden, in principe vanaf 25-jarige leeftijd. De arts brengt een flexibele slang met camera via de mond en slokdarm in en bekijkt het aantal poliepen. Vaak worden ook biopten genomen. Voor dit onderzoek moet de patiënt nuchter zijn. Afhankelijk van het aantal poliepen en de uitslag van microscopisch onderzoek van de biopten zal uw arts bepalen wanneer opnieuw onderzoek moet plaatsvinden Operaties Als bij colonoscopie veel poliepen gezien worden, of als er darmkanker ontstaan is, kan een operatie nodig zijn. Als er geen of weinig poliepen in het rectum (endeldarm) zijn, wordt de dikke darm verwijderd en de dunne darm aangesloten op het rectum (figuur 4). Figuur 4 Darmonderzoek Alle patiënten met MAP, én hun familieleden met risico op MAP, wordt aangeraden regelmatig de darmen te laten onderzoeken. Dit onderzoek is erg belangrijk omdat de poliepen dan weggenomen kunnen worden voordat ze kwaadaardig worden. Bij een kijkonderzoek van de dikke darm (colonoscopie) brengt de arts via de anus een flexibele slang met een kleine camera in de darmen. Het aantal en de grootte van poliepen wordt bekeken. Vaak wordt een stukje weefsel voor microscopisch onderzoek weggenomen (biopt). Om de poliepen goed te kunnen beoordelen, moet de darm schoon zijn. Daarom moet de patiënt de dag vóór het onderzoek een aantal liters water met laxeermiddel innemen. In veel ziekenhuizen krijgt de patiënt een roesje tijdens het Na deze operatie komt de ontlasting gemiddeld 3-4x per etmaal. Omdat er in het rectum toch nog poliepen kunnen ontstaan blijft nog regelmatig kijkonderzoek van het rectum nodig. Als er veel poliepen in het rectum zijn, worden de dikke darm én het rectum verwijderd. Van de dunne darm wordt een inwendig reservoir (pouch) gemaakt (figuur 5). Deze wordt aangesloten op de anus. Na deze operatie komt de ontlasting gemiddeld 4-6x per etmaal. Omdat in de pouch weer poliepen kunnen ontstaan, blijft regelmatige controle belangrijk.

4 Soms is het niet mogelijk om één van deze operaties uit te voeren en wordt een stoma aangelegd. Een stoma is een uitgang van de darm in de huid van de buik. De ontlasting wordt opgevangen in een zakje, wat op de buikwand wordt geplakt. Figuur 5 Groningen Leiden of Maastricht Nijmegen Rotterdam Utrecht Darmkanker Informatieve websites Darmonderzoeken en de hierboven beschreven operaties kunnen worden uitgevoerd om darmkanker te voorkómen. Het kan ook zo zijn dat bij het eerste onderzoek al darmkanker wordt vastgesteld. Dan zal de arts bespreken welke behandelingen mogelijk zijn. Meestal zal één van de hierboven beschreven operaties worden voorgesteld. Verder kunnen aanvullende behandelingen nodig zijn, zoals chemotherapie of bestraling. Poliklinieken Erfelijke c.q. Familiaire Tumoren / Klinisch Genetische Centra Deze poliklinieken zijn gespecialiseerd in het verrichten van familie-onderzoek, informatieverstrekking over erfelijkheid van een ziektebeeld, risicoberekening, DNA-onderzoek, advies voor periodiek onderzoek en psychosociale begeleiding bij DNA-onderzoek. Amsterdam Academisch Medisch Centrum of VU Medisch Centrum Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis Informatie over MAP Informatie over erfelijkheid Informatie over kijkonderzoeken dikke darm en maag-dunne darm Informatie over operaties Informatie over verzekeringen en uitkeringen bij ziekte

5 N18MKWF Stichting Polyposis Contactgroep werkt samen met en wordt gefinancierd door Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren Verder praten, meer weten? Mocht u nog vragen hebben, aarzel dan niet om uw vraag te stellen aan de medische adviesraad van de Polyposis Contactgroep of de Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren. Polyposis Contactgroep Secretariaat Polyposis Contactgroep Muntslagererf 5, 6043 SM Roermond Telefoonnummer: secretaris@polyposis.nl, coordinator@polyposis.nl Website: Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren Rijnsburgerweg 10 Poortgebouw Zuid, 2333 AA Leiden Telefoonnummer: info@stoet.nl Website: Winter 2011 Samenstelling: Marry Nieuwenhuis, Met dank aan: Dr. Maartje Nielsen, adviesraad en bestuur Polyposis Contactgroep Vormgeving: Impact Communication Group, Hilversum