Hoe staan de Europeanen tegenover klimaatverandering?

Transcriptie

1 Speciale Eurobarometer 313 EUROPEES PARLEENT EUROPESE COMMISSIE Hoe staan de Europeanen tegenover klimaatverandering? Special Eurobarometer 313 / Wave 71.1 TNS Opinion & Social Rapport Veldwerkperiode: januari - februari 2009 Gepubliceerd: juli 2009 Deze enquête is uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie en het Europees Parlement en werd gecoördineerd door het Directoraat-generaal communicatie van de Europese Commissie. Dit document geeft niet het standpunt weer van de Europese Commissie of het Europees Parlement. De interpretaties en meningen die het bevat zijn uitsluitend die van de auteurs. DV\786491NL.doc

2 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 2 INLEIDING PERCEPTIES OMTRENT KLIMAATVERANDERING EN KLIMAATOPWARMING De drie ernstigste problemen waarmee de wereld wordt geconfronteerd Beoordeling van de ernst van de problematiek INFORMATIENIVEAU OMTRENT KLIMAATVERANDERING BESTRIJDING VAN KLIMAATVERANDERING Opvattingen over klimaatverandering en mogelijkheden om deze te bestrijden Alternatieve brandstoffen Persoonlijke maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan Gevolgen voor de Europese economie Klimaatverandering is geen onstuitbaar proces Invloed van CO 2 -emissies op de klimaatverandering De ernst van de klimaatverandering wordt niet overdreven...42 CONCLUSIES TECHNISCHE SPECIFICATIES

3 INLEIDING Dit rapport presenteert de resultaten van een enquête over de houding van de Europeanen jegens de klimaatverandering, welke is uitgevoerd in de periode januarifebruari De afgelopen jaren heeft de klimaatverandering de hoogste prioriteit gekregen op de internationale politieke agenda s. De Europese Unie wil zich op een constructieve manier inzetten voor het bereiken van een mondiaal akkoord ter bestrijding van klimaatverandering, en neemt daarbij het voortouw door zelf ambitieuze initiatieven te ontplooien 1. In december 2008 keurde de EU een geïntegreerd pakket wetgevingsmaatregelen inzake energie en klimaat goed om uitvoering te geven aan de ambitieuze doelstellingen die de EU-leiders in maart 2007 hadden vastgesteld voor het jaar Deze doelstellingen zijn erop gericht een duurzame toekomst door beperking van broeikasgassen op te bouwen, het energieverbruik te verminderen door middel van een hogere energie-efficiëntie en meer in onze energiebehoeften te voorzien door middel van hernieuwbare bronnen. De klimaatveranderingsproblematiek heeft niet alleen maar op de hoogste politieke niveaus aanleiding gegeven tot meer bezorgdheid. Ook de intensieve (internationale) aandacht in de media heeft geleid tot een levendig publiek debat. Het is in het licht hiervan dat deze Eurobarometer-enquête is opgezet, met als belangrijkste doel na te gaan hoe de Europese burgers tegen het klimaatveranderingsprobleem aankijken. De enquête richt zich met name op: De vraag hoe de burgers de klimaatverandering beoordelen in relatie tot andere mondiale problemen. De vraag hoe ernstig de burgers de klimaatverandering inschatten. De vraag in hoeverre de burgers zich geïnformeerd achten over klimaatverandering en met name de oorzaken en gevolgen ervan en de manieren om ze te bestrijden. Hoe de burgers staan tegenover alternatieve brandstoffen en CO 2 -emissies. De vraag of de burgers het gevoel hebben dat klimaatverandering een onstuitbaar proces is dan wel of het wordt overdreven, en welke gevolgen zij heeft voor de Europese economie. De vraag of de burgers zelf maatregelen hebben genomen om de klimaatverandering te bestrijden. Deze Eurobarometer-enquête werd in opdracht van het Directoraat-generaal communicatie van de Europese Commissie uitgevoerd namens het Europees Parlement en de Europese Commissie. Het onderzoek is in de periode van 16 januari t/m 22 februari 2009 uitgevoerd door TNS Opinion & Social Network. De interviews werden afgenomen onder burgers in de 27 lidstaten van de Europese Unie, in 1 3

4 de drie kandidaat-lidstaten voor toetreding tot de Europese Unie (Kroatië, Turkije en de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië) en in de Turks-Cypriotische gemeenschap. De gebruikte methode is die van de Eurobarometer-enquêtes, zoals uitgevoerd door het Directoraat-generaal communicatie (namelijk de Eenheid "onderzoek en politieke analyse") 2 van de Europese Commissie. Een technische nota over de wijze waarop de interviews door de instituten binnen het TNS Opinion & Social Network werden uitgevoerd is als bijlage aan dit verslag toegevoegd. In deze nota worden de gebruikte interviewtechnieken en de betrouwbaarheidsintervallen 3 beschreven. De resultaten van dit onderzoek zijn eerst geanalyseerd op EU-niveau en vervolgens per land. Voor zover van toepassing, zijn er ter nadere analyse diverse sociaaldemografische variabelen - zoals geslacht, leeftijd, opleiding, beroep en politieke oriëntatie van de geënquêteerden - gebruikt. Daarnaast is van de volgende belangrijke variabelen gebruik gemaakt om meer inzicht te krijgen in de standpunten van de burgers omtrent klimaatverandering: Het subjectieve informatieniveau van de geënquêteerden omtrent de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering en de manieren om deze te bestrijden: VR3: "Bent u persoonlijk van mening dat u voldoende geïnformeerd bent over? De verschillende oorzaken van klimaatverandering; de verschillende gevolgen van klimaatverandering; de manieren waarop we klimaatverandering kunnen tegengaan." Hoe wordt de ernst van de klimaatverandering door hen ervaren: VR2: "Hoe ernstig is het klimaatveranderingsprobleem volgens u momenteel? U kunt gebruikmaken van een schaal van 1 tot 10, waarbij 1 staat voor 'helemaal niet ernstig' en 10 voor 'een uitermate ernstig probleem'." De tabellen met de resultaten zijn opgenomen in de bijlage. Er zij op gewezen dat de totale percentages in de tabellen van dit rapport hoger kunnen uitvallen dan 100% wanneer de geënquêteerde meerdere antwoorden kan geven op dezelfde vraag. 4

5 In dit rapport worden voor de landennamen de officiële afkortingen gebruikt, en wel als volgt: AFKORTINGEN EU27 WN/GA BE BG CZ DK D-E DE D-W EE EL ES FR IE IT CY CY (tcc) LT LV LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK HR TR MK Europese Unie 27 lidstaten Weet niet / Geen antwoord België Bulgarije Tsjechische Republiek Denemarken Oost-Duitsland Duitsland West-Duitsland Estland Griekenland Spanje Frankrijk Ierland Italië Republiek Cyprus* Niet door de regering van de Republiek Cyprus bestuurd gebiedsdeel Litouwen Letland Luxemburg Hongarije Malta Nederland Oostenrijk Polen Portugal Roemenië Slovenië Slowakije Finland Zweden Verenigd Koninkrijk Kroatië Turkije Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië** * Cyprus als geheel is één van de 27 lidstaten van de Europese Unie. Het "acquis communautaire" geldt momenteel echter niet voor het deel van het land dat niet wordt bestuurd door de regering van de Republiek Cyprus. Om praktische redenen worden onder de afkorting CY alleen de interviews weergegeven die zijn afgenomen in het deel van het land dat wordt bestuurd door de regering van de Republiek Cyprus, en worden deze ook verrekend in het EU27-gemiddelde. De interviews die zijn afgenomen in het deel van het land dat niet wordt bestuurd door de regering van de Republiek Cyprus worden vermeld onder de afkorting "CY (tcc)", waarbij tcc staat voor de Turks-Cypriotische gemeenschap [Turkish Cypriot Community]. ** Voorlopige code die op generlei wijze vooruitloopt op de definitieve nomenclatuur voor dit land, die zal worden overeengekomen na afronding van de onderhandelingen die momenteel plaatsvinden bij de Verenigde Naties. 5

6 1. Percepties omtrent klimaatverandering en klimaatopwarming 1.1 De drie ernstigste problemen waarmee de wereld wordt geconfronteerd - Armoede, een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie en klimaatverandering worden beschouwd als de ernstigste problemen in de wereld - Over het geheel genomen blijkt uit de antwoorden van de geënquêteerden 4 op de vraag wat zij beschouwen als de ernstigste problemen 5 dat 66% vindt dat "armoede, voedsel- en drinkwatergebrek" een van de ernstigste problemen is waarmee onze wereld momenteel wordt geconfronteerd. Op de tweede plaats figureert "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie", die meer dan twee keer zo vaak wordt vermeld (van 24% in het voorjaar van 2008 naar 52% in januari-februari 2009). Het feit dat "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie" vaker wordt vermeld, heeft ertoe geleid dat de "klimaatverandering" die in het voorjaar van 2008 nog goed was voor 62% nu minder vaak wordt genoemd. Inmiddels figureert de "klimaatverandering", waarvan 50% het gevoel heeft dat zij behoort tot de ernstigste problemen waarmee onze wereld wordt geconfronteerd, dus op de derde plaats. Hoewel de economische crisis sterker op de voorgrond treedt dan de "klimaatverandering", die minder vaak wordt vermeld dan eerder het geval was, zij er niettemin op gewezen dat deze drie problemen (armoede, economie en klimaatverandering) door ten minste de helft van de geënquêteerden tot de belangrijkste worden gerekend. Na deze drie problemen wordt het "internationaal terrorisme" door 42% van de respondenten aangemerkt als een ernstig probleem, hoewel ook hier het aantal vermeldingen een dalende lijn laat zien (in het voorjaar van 2008 stond het nog op 53%). Op de vijfde plaats staan "gewapende conflicten", die worden genoemd door 39% van de geënquêteerden. Ongeveer een vijfde van de respondenten beschouwen "de verspreiding van kernwapens" (19%, tegenover 23% in het voorjaar van 2008), "de toename van de wereldbevolking" (19% en stabiel ten opzichte van voorjaar 2008) en "de verspreiding van besmettelijke ziekten" (18%, tegenover 23% in het voorjaar van 2008) als de ernstigste problemen waarmee de wereld te kampen heeft. Eens te meer blijkt het grotere aantal keren dat de ernst van de economische neergang wordt vermeld ten koste te gaan van de cijfers voor de overige mondiale problemen. Een en ander moge blijken uit de grafiek op de volgende bladzijde: 4 Deze analyse is gebaseerd op alle door de geënquêteerden gegeven antwoorden (d.w.z. de eerste zowel als de andere antwoorden) 5 VR1: Welke van de volgende problemen is volgens u het meest ernstige probleem waarmee de wereld te kampen heeft? In de eerste plaats? Welke andere? 6

7 In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole? Firstly? Any others? - % EU EB69 EB71 67% 66% 62% 52% 50% 53% 42% 38% 39% 24% 22% 24% 19% 18% 19% 18% Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change International terrorism Armed conflicts The proliferation of nuclear weapons The increasing world population The spread of an infectious disease Wanneer uitsluitend wordt afgegaan op het eerste antwoord van de respondenten, komt "armoede, voedsel- en drinkwatergebrek bovenaan de lijst van ernstige mondiale problemen te staan. Dit strookt eveneens met de resultaten van de vorige enquête. Er is echter sprake van een aanzienlijke toename van het aantal respondenten dat het gevoel heeft dat "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie" het belangrijkste probleem is waarmee de wereld momenteel te kampen heeft, met een percentage dat van 5% in het voorjaar van 2008 is gestegen naar 22% in januari-februari Dit heeft ertoe geleid dat de "klimaatverandering" minder vaak als eerste wordt genoemd, maar nog steeds door nagenoeg een op de vijf respondenten wordt vermeld. 7

8 QE1a In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole? Firstly? % EU + and indicate evolution from EB69 Spr Poverty, lack of food and drinking water 30% +1 A major global economic downturn 22% +17 Climate change 18% -12 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Met name onder Portugese en Kroatische respondenten wordt "armoede, voedsel- en drinkwatergebrek" als het voornaamste probleem aangemerkt waarmee de wereld momenteel te kampen heeft. De "klimaatverandering" wordt als het voornaamste probleem (als eerste vermeld) aangemerkt in twee landen - Oostenrijk en Zweden waarmee de Zweden opnieuw laten zien dat zij bijzonder gevoelig zijn voor milieukwesties. Op nationaal niveau wordt de "klimaatverandering" door de burgers vooral als een ernstig probleem ervaren in Zweden (82%), Cyprus (76%) en Griekenland (71%). Bovendien merken de Zweden, de Maltezen en de leden van Cypriotische gemeenschap "klimaatverandering" aan als het ernstigste probleem waarmee de wereld tegenwoordig wordt geconfronteerd. Als minder belangrijk wordt het probleem ervaren in Polen (33%), de Tsjechische Republiek (33%), Turkije (32%) en Portugal (30%). De resultaten voor de respectieve landen staan vermeld in de tabel op de volgende pagina. 8

9 "Armoede en voedsel- en drinkwatergebrek" wordt in de meeste respondentenlanden beschouwd als het ernstigste probleem waarmee de wereld te kampen heeft, vooral door de Fransen, de Cyprioten, de Zweden en de Kroaten. In de overige landen wordt "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie" momenteel als het ernstigste mondiale probleem beschouwd, waarbij met name Litouwen, Bulgarije, Slovenië en Slowakije hoog scoren. "Internationaal terrorisme" scoort het hoogst in Bulgarije en Malta, terwijl "gewapende conflicten" ook worden vermeld door meer dan de helft van de Bulgaren, de Esten, de Spanjaarden en de Cyprioten. "De verspreiding van kernwapens" krijgt vooral de aandacht van de burgers van Griekenland en Cyprus, "de toename van de wereldbevolking" voornamelijk die van Finland en Nederland en "de verspreiding van besmettelijke ziekten" van de respondenten uit Ierland en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië. 9

10 QE1T Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? Firstly? Any others? Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change International terrorism Armed conflicts The proliferation of nuclear weapons The increasing world population The spread of an infectious disease EU27 66% 52% 50% 42% 39% 19% 19% 18% BE 69% 54% 54% 37% 34% 21% 22% 15% BG 62% 71% 43% 50% 52% 18% 9% 14% CZ 45% 69% 33% 42% 38% 19% 11% 24% DK 71% 61% 64% 45% 43% 16% 22% 15% DE 75% 54% 65% 46% 39% 23% 31% 19% EE 56% 65% 37% 33% 54% 13% 20% 22% EL 72% 68% 71% 39% 42% 32% 12% 12% ES 73% 50% 44% 49% 51% 19% 9% 11% FR 80% 44% 51% 34% 35% 24% 26% 18% IE 59% 67% 58% 36% 28% 19% 21% 28% IT 56% 43% 41% 48% 34% 21% 8% 23% CY 81% 55% 76% 33% 51% 30% 25% 19% LV 60% 69% 43% 29% 46% 9% 9% 25% LT 51% 76% 47% 35% 44% 20% 8% 18% LU 76% 45% 54% 42% 33% 25% 30% 21% HU 73% 67% 61% 27% 30% 16% 28% 27% MT 52% 53% 61% 50% 22% 15% 9% 26% NL 75% 58% 57% 31% 42% 14% 32% 16% AT 67% 41% 63% 47% 42% 29% 28% 22% PL 58% 42% 33% 42% 43% 15% 5% 19% PT 77% 52% 30% 32% 41% 13% 10% 22% RO 57% 66% 51% 41% 39% 14% 7% 21% SI 76% 73% 61% 34% 34% 15% 18% 16% SK 61% 70% 53% 47% 49% 16% 17% 22% FI 70% 57% 67% 29% 35% 19% 33% 22% SE 82% 33% 82% 25% 41% 21% 40% 26% UK 49% 55% 46% 45% 33% 13% 27% 14% CY (tcc) 42% 51% 61% 36% 30% 20% 17% 11% HR 81% 50% 46% 39% 43% 14% 6% 17% TR 51% 41% 32% 40% 30% 21% 15% 7% MK 69% 47% 42% 38% 35% 14% 3% 28% Highest percentage by country Highest percentage by item 10

11 Vervolgens richtten wij onze aandacht op een vergelijking van de resultaten op nationaal niveau in de periode januari-februari 2009 ten opzichte van die van het voorjaar van De landen waar "armoede, voedsel- en drinkwatergebrek" in vergelijking met het voorjaar van 2008 de sterkste stijging liet zien, zijn Letland (van 51% tot 60%) en Litouwen (van 42% tot 51%). Daar staat tegenover dat Griekenland en Turkije voor deze problematiek de grootste daling lieten zien (in Griekenland van 86% naar 72% en in Turkije van 63% naar 51%). In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU Poverty, lack of food and drinking water EU27 66% -1 SE CY FR PT LU SI DE NL ES HU EL DK FI BE AT BG SK LV IE PL RO EE IT MT LT UK CZ 82% -2 81% % 0 77% +4 76% -4 76% -2 75% +1 75% -7 73% 73% 72% 71% % +2 69% -4 67% +8 62% +1 61% -5 60% +6 59% -2 58% +4 57% -3 56% +8 56% -8 52% -6 51% +9 49% -3 45% +1 CY (tcc) 42% -3 HR MK TR 51% % -1 81% +2 + and indicate evolution from EB69 Spr

12 Qua vermelding van "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie" als voornaamste mondiaal probleem valt voor alle Europese landen een toename te constateren. In totaal beschouwen 52% van de Europese burgers dit als het ergste probleem, een stijging met 28% ten opzichte van de laatste peiling. Met name de Tsjechische Republiek, Slowakije, Nederland en Slovenië laten wat dit betreft sinds de vorige meting stijgingen zien van ten minste 46%. In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU A major global economic downturn EU27 52% +28 LT SI BG SK LV CZ EL HU IE RO EE DK NL FI CY UK DE BE MT PT ES LU FR IT PL AT SE 33% 76% % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % CY (tcc) 51% +18 HR MK TR 41% 50% % and indicate evolution from EB69 Spr

13 Zweden blijft, zoals ook al was gerapporteerd in eerdere Eurobarometer-enquêtes, zeer gevoelig voor het klimaatveranderingsprobleem. Het is het enige land dat hoger scoort voor klimaatverandering dan bij de vorige enquête (van 80% in het voorjaar van 2008 tot 82% in januari-februari 2009). Klimaatverandering wordt qua ernst door de Zweden op één lijn gesteld met "armoede en voedsel- en drinkwatergebrek". Daar komt nog bij dat "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie" in Zweden het minst vaak wordt genoemd als een ernstig probleem voor de wereld, zodat de resultaten voor Zweden nog sterker contrasteren met die voor de andere Europese landen. In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU Climate change EU27 50% -12 SE CY EL FI DE DK AT SI HU MT IE NL BE LU SK RO FR LT UK ES BG LV IT EE CZ PL PT 33% 33% 30% % 76% % % -7 65% -9 64% % -8 61% % -9 61% -4 58% -6 57% % -5 54% % % -7 51% % % % % -9 43% % -4 37% CY (tcc) 61% +8 HR MK TR 32% 46% -9 42% and indicate evolution from EB69 Spr

14 Sociaal-demografische analyse Vervolgens richtten wij onze aandacht op de analyse van alle door de respondenten gegeven antwoorden (zowel de eerste als de andere antwoorden). Afgaande op de respectieve sociaal-demografische variabelen komt naar voren dat: "Armoede en voedsel- en drinkwatergebrek" zowel door mannen als vrouwen als het ernstigste probleem wordt beschouwd, hoewel vrouwen hiervoor hoger scoren dan mannen (68% tegenover 64%). Bovendien zijn vrouwen meer geneigd om "de verspreiding van besmettelijke ziekten" te vermelden. Op hun beurt zijn mannen meer geneigd om "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie" en "de toename van de wereldbevolking" als een van de ernstigste problemen te zien. Oudere respondenten (55+) in vergelijking met alle andere jongere leeftijdsgroepen minder geneigd zijn om "de klimaatverandering" als een ernstig probleem te zien (44%). De middelste leeftijdsgroepen (25-54) zijn meer geneigd om "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie" als een serieus probleem te beschouwen (leeftijdsgroep 25-39: 54%, leeftijdsgroep 40-54: 52%), en blijken daarmee even gevoelig te zijn voor het heersende economische klimaat als de jongste groep (leeftijdscategorie 15-24: 55%), doch meer dan de oudste (leeftijdscategorie 55+:44%). Respondenten die hebben gestudeerd tot hun 20 e of later duidelijk meer geneigd zijn om armoede, klimaatverandering en de groeiende wereldbevolking als ernstige problemen te zien dan degenen die hun studies op hun 19 de of daarvoor hebben beëindigd. Internationaal terrorisme en de verspreiding van besmettelijke ziekten worden daarentegen vaker genoemd door degenen die hun studies eerder hebben beëindigd. Degenen die zich politiek links opstellen "klimaatverandering", "armoede" en "gewapende conflicten" aanzienlijk vaker als ernstig blijken te kwalificeren dan respondenten die zich meer in het rechtse kamp situeren. Daar staat tegenover dat "internationaal terrorisme" en "een ingrijpende verslechtering van de wereldeconomie" vaker door respondenten aan de rechterkant van het politieke spectrum als ernstig worden beschouwd dan door linksgezinden. "Klimaatverandering" wordt het vaakst genoemd door managers en studenten, en juist het minst door thuiswerkenden en gepensioneerden. Het verschijnsel "klimaatverandering" lijkt door alle sociaal-demografische categorieën heen als het tweede of derde belangrijkste probleem te worden beschouwd, hetgeen aangeeft hoe belangrijk het voor alle bij de enquête betrokken burgers is. 14

15 Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? EU27 Sex Male Female Age Education (End of) Still studying Respondent occupation scale Self-employed Managers Other white collars Manual workers House persons Unemployed Retired Students Left-Right scale (1-4) Left (5-6) Centre (7-10) Right Poverty, lack of food and drinking water 68% 63% 65% 68% 66% 69% 67% 62% 72% A major global economic downturn 57% 48% 56% Climate change 66% 52% 50% 64% 54% 67% 64% 70% 63% 66% 68% 67% 65% 67% 66% 62% 51% 50% 49% 54% 45% 55% 48% 57% 58% 58% 54% 46% 52% 48% 48% 51% 54% 55% 51% 55% 54% 52% 44% 42% 49% 57% 61% 50% 59% 51% 50% 46% 51% 45% 61% 55% 54% 47% De mate waarin respondenten zich als goed geïnformeerd beschouwen over bepaalde thema's in verband met klimaatverandering d.w.z. hun subjectieve informatieniveau lijkt van cruciale invloed te zijn op de manier waarop zij "klimaatverandering" ervaren (voor meer informatie over de mate waarin respondenten zich als goed geïnformeerd beschouwen wordt verwezen naar hoofdstuk 2). Degenen die zich terzake als goed geïnformeerd beschouwen, zijn veel sterker geneigd om te denken dat "klimaatverandering" een van de ernstigste problemen is waarmee de wereld momenteel wordt geconfronteerd. Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change EU27 66% 52% 50% Causes of climate change Informed 67% 54% 58% Not informed 65% 51% 42% Consequences of climate change Informed 67% 54% 58% Not informed 65% 51% 42% Ways to fight climate change Informed 67% 54% 57% Not informed 66% 51% 45% 15

16 1.2 Beoordeling van de ernst van de problematiek - Ondanks het allesoverheersende karakter van de economische crisis, is de overgrote meerderheid van de Europeanen van mening dat de klimaatverandering een zeer ernstige aangelegenheid is - De respondenten werd gevraagd om de ernst van de klimaatverandering op een schaal van 1 tot 10 te taxeren. Meer dan tweederde van de Europeanen denkt dat de "klimaatverandering" een zeer ernstig probleem is (67%), terwijl 20% het als vrij ernstig beschouwt en 10% het niet als een ernstig probleem ziet 6. Conform de tendens om de klimaatverandering minder vaak als een ernstig probleem voor de wereld in te schatten, valt er een daling te constateren van het aantal Europeanen die de "klimaatverandering" als "een zeer ernstig probleem" karakteriseren (van 75% in het voorjaar van 2008 tot 67% in januari-februari 2009). Het valt dan ook aan te nemen dat de als zeer ernstig ervaren economische neergang heeft geresulteerd in een geringere bezorgdheid omtrent de klimaatverandering. Grieken en Cyprioten zijn beschouwen de klimaatverandering in de meeste gevallen als een zeer ernstig probleem (meer dan negen op de tien ondervraagden spraken zich in deze zin uit). Ook ruim boven het EU-gemiddelde scoren Slovenië, Hongarije en Frankrijk, waar meer dan acht op de tien respondenten het een zeer ernstige aangelegenheid vinden. Het percentage burgers dat de tegenovergestelde mening is toegedaan, d.w.z. dat de klimaatverandering geen zeer ernstig probleem is, loopt het hoogst op in het Verenigd Koninkrijk en Estland. Meer dan 15% van de burgers in deze beide landen verklaren de klimaatverandering geen ernstig probleem te vinden. 6 Een score van 7 tot 10 wordt gekarakteriseerd als zeer ernstig, een score van 5 tot 6 als vrij ernstig en een van 1 tot 4 als niet ernstig. 16

17 QE2T How serious a problem do you think climate change is at this moment? A very serious problem (7-10) A fairly serious problem (5-6) Not a serious problem (1-4) DK EL 9 4 % 6 % C Y 9 2 % 5 % 3 % SI 8 3 % 12 % 5 % HU 8 3 % 13 % 3 % 1% FR 8 1% 14 % 4 % 1% MT 7 9 % 14 % 3 % 4 % SK 7 5 % 2 0 % 4 % 1% SE 7 2 % 19 % 9 % RO 7 1% 15 % 4 % 10 % DE 7 1% 19 % 9 % 1% ES 7 0 % 17 % 9 % 4 % C Z 7 0 % 19 % 10 % 1% BG 7 0 % 19 % 7 % 4 % FI 6 9 % 2 1% 10 % IT 6 9 % 19 % 8 % 4 % PT 6 7 % 2 2 % 6 % 5 % BE 6 7 % 2 1% 11% 1% UE % 2 0 % 10 % 3 % LT 6 5 % 2 2 % 10 % 3 % IE 6 5 % 2 3 % 8 % 4 % DK 6 4 % 2 2 % 13 % 1% AT 6 3 % 2 3 % 13 % 1% LU 6 3 % 2 4 % 12 % 1% PL 6 1% 2 2 % 12 % 5 % NL 5 7 % 2 8 % 14 % 1% LV 5 6 % 2 7 % 15 % 2 % UK 5 1% 3 0 % 17 % 2 % EE 4 9 % 3 1% 18 % 2 % C Y (tcc) 7 6 % 17 % 5 % 2 % HR 7 3 % 19 % 6 % 2 % TR 6 7 % 16 % 9 % 8 % MK 6 2 % 2 4 % 8 % 6 % 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 17

18 Vanuit sociaal-demografisch oogpunt blijken degenen die de "klimaatverandering" als een zeer ernstig probleem beschouwen, in het merendeel van de gevallen te behoren tot de volgende categorieën: vrouwen respondenten in de leeftijdsgroep van 15 tot 54 jaar respondenten die gestudeerd hebben tot 16 jaar of langer studenten, zelfstandigen of kantoorwerkers politiek links georiënteerden degenen die zich goed geïnformeerd achten over de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering en de manieren om deze tegen te gaan De groep die vindt dat de "klimaatverandering" geen ernstig probleem is, behoort grotendeels tot het tegengestelde kamp en deze respondenten blijken voor het merendeel te kunnen worden gekarakteriseerd als: mannen 55-plussers gepensioneerden politiek rechts georiënteerden QE2 And how serious a problem do you think climate change is at this moment? Not a serious problem (1-4) A fairly serious problem (5-6) A very serious problem (7-10) EU27 10% 20% 67% 3% Sex Male 11% 20% 67% 2% Female 8% 20% 69% 3% Age % 19% 70% 2% % 20% 70% 2% % 18% 70% 2% % 21% 64% 4% Education (End of) 15-11% 22% 63% 4% % 20% 68% 2% 20+ 9% 18% 72% 1% Still studying 8% 16% 73% 3% Respondent occupation scale Self-employed 10% 18% 70% 2% Managers 10% 20% 69% 1% Other white collars 8% 19% 71% 2% Manual workers 9% 22% 67% 2% House persons 8% 20% 69% 3% Unemployed 9% 21% 67% 3% Retired 12% 20% 64% 4% Students 8% 16% 73% 3% Left-Right scale (1-4) Left 10% 17% 72% 1% (5-6) Centre 10% 23% 66% 1% (7-10) Right 12% 21% 65% 2% DK 18

19 2. Informatieniveau omtrent klimaatverandering - Meer dan de helft van de Europeanen beschouwt zich als goed geïnformeerd over de klimaatverandering - Meer dan de helft van de Europeanen beschouwt zich als zeer goed tot redelijk goed geïnformeerd over de verschillende aspecten van de klimaatverandering; 56% verklaart goed geïnformeerd te zijn over zowel de oorzaken als de gevolgen van de klimaatverandering, terwijl 52% het gevoel heeft dat zij zeer goed tot redelijk goed geïnformeerd zijn over de manieren waarop deze kan of moet worden bestreden. Voor alle drie de aspecten van de klimaatverandering beschouwen meer dan vier op de tien respondenten zich echter niet als zeer goed geïnformeerd of helemaal niet geïnformeerd. Iets minder dan een op de tien respondenten verklaren helemaal niet geïnformeerd te zijn. De meningen hierover blijken vrij stabiel te zijn, gezien het geringe aantal respondenten dat met "weet niet" heeft geantwoord. Vergeleken met de meting in het voorjaar van 2008, zit er weinig beweging in de resultaten, en is het algehele kennisniveau van de burgers niet verbeterd. De resultaten laten zien dat er sprake is van een correlatie tussen de drie verschillende percepties. QE3 Personally, do you think that you are well informed or not about? % EU Very well informed Fairly well informed Not very well informed Not at all informed DK Ways in which we can fight climate change 8% 44% 37% 9% 2% The different consequences of climate change 8% 48% 33% 9% 2% The different causes of climate change 8% 48% 34% 8% 2% Burgers uit Zweden, Nederland en Finland beschouwen zich als het best geïnformeerd over zaken die verband houden met de klimaatverandering. Ten minste driekwart van de respondenten uit die landen acht zich goed geïnformeerd over de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering en ten minste zeven op de tien acht zich goed op de hoogte van de manieren waarop de klimaatverandering kan worden bestreden. Ook de burgers van het Verenigd Koninkrijk hebben het gevoel goed geïnformeerd te zijn over de manieren waarop de klimaatverandering moet worden bestreden. 19

20 De laagste (subjectieve) informatieniveaus blijken te worden gesignaleerd door de Bulgaarse, Roemeense, Portugese en Turkse burgers. De facto kwalificeren meer dan zes op de tien respondenten in deze landen zich als slecht geïnformeerd over de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering en de manieren om deze te bestrijden. Hoewel de resultaten over het algemeen vrij stabiel zijn in vergelijking met het voorjaar van 2008, blijken zich op landelijk niveau duidelijk enkele wijzigingen te manifesteren: zo blijkt er in Ierland en Slovenië sprake te zijn van hogere niveaus van kennis omtrent de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering en de manieren om deze te bestrijden. Het subjectieve informatieniveau omtrent de manieren om de klimaatverandering te bestrijden, blijkt in Slovenië bijvoorbeeld te zijn gestegen van 62% tot 69%, en in Ierland van 60% tot 67%. Ook onder de Griekse burgers blijkt het kennisniveau voor de verschillende oorzaken van de klimaatverandering te zijn toegenomen (van 46% tot 55%), alsook voor de respectieve gevolgen daarvan (van 53% tot 58%). 20

21 QE3.1 Personally, do you think that you are well informed or not about? The different causes of climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE NL FI UK DK SI DE LU IE BE CY FR HU EL LV AT ES EE SK MT PL LT IT CZ RO BG PT 56% 56% 80% 82% 77% 75% 73% 73% 73% 80% 72% 66% 68% 64% 66% 70% 66% 59% 60% 66% 58% 55% 58% 60% 55% 54% 55% 46% 51% 50% 50% 46% 49% 51% 46% 51% 45% 43% 44% 47% 42% 43% 42% 37% 41% 43% 38% 36% 31% 33% 31% 36% 30% 34% 87% 88% CY (tcc) 44% 43% HR MK TR 25% 27% 49% 49% 46% 51% 21

22 QE3.2 Personally, do you think that you are well informed or not about? Ways in which we can fight climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE FI UK NL SI IE DK DE LU FR BE ES MT CY HU AT EL LV EE PL IT SK LT CZ PT RO BG 52% 52% 60% 62% 61% 59% 60% 63% 55% 55% 54% 62% 50% 51% 49% 45% 48% 48% 47% 47% 46% 41% 46% 50% 42% 40% 41% 43% 38% 39% 38% 37% 36% 37% 36% 30% 35% 34% 28% 34% 26% 28% 21% 25% 66% 76% 77% 75% 71% 72% 72% 72% 77% 69% 67% 72% CY (tcc) 31% 39% MK TR HR 22% 24% 35% 39% 42% 45% 22

23 Daar staat tegenover dat de geconstateerde informatieniveaus zijn teruggelopen in België en Denemarken, in het bijzonder voor de gevolgen van de klimaatverandering (van 66% naar 57% voor België, en van 79% naar 70% voor Denemarken). Bij de Griekse burgers bleek sprake te zijn van een lager informatieniveau omtrent de manieren om de klimaatverandering te bestrijden (van 50% naar 46%). QE3.2 Personally, do you think that you are well informed or not about? The different consequences of climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE NL FI SI UK DK DE LU IE CY EL BE FR HU LV ES AT EE MT LT PL SK IT CZ BG RO PT 56% 56% 84% 85% 78% 83% 77% 76% 74% 69% 72% 72% 70% 79% 68% 66% 68% 70% 65% 59% 64% 60% 58% 53% 57% 66% 57% 60% 57% 56% 53% 53% 51% 51% 48% 45% 46% 52% 46% 50% 44% 40% 44% 45% 43% 45% 42% 44% 37% 37% 33% 37% 31% 37% 29% 34% CY (tcc) 45% 44% HR MK TR 26% 26% 51% 53% 49% 55% 23

24 Vanuit sociaal-demografisch oogpunt kunnen de resultaten van de tabel als volgt worden geïnterpreteerd: Mannen achten zich beter geïnformeerd dan vrouwen over de oorzaken van de klimaatverandering, de gevolgen ervan en de manieren waarop deze kan worden bestreden. De categorie oudere respondenten (55+) acht zich over deze problematiek duidelijk minder goed geïnformeerd dan de jongere leeftijdsgroepen. Het subjectief ervaren informatieniveau van de respondenten neemt toe naarmate hun onderwijsniveau hoger is. Managers, studenten en andere kantoorwerkers, alsmede zelfstandigen vinden zich het best geïnformeerd over deze problematiek, terwijl gepensioneerden, werklozen en arbeiders zich het minst geïnformeerd achten. De woonplaats van de respondenten is van invloed op hun subjectieve informatieniveaus: respondenten op het platteland beschouwen zich vaker als slecht geïnformeerd over de klimaatverandering dan grootstadsbewoners. Mensen die de klimaatverandering een zeer ernstig probleem vinden, achten zich beter geïnformeerd over de respectieve oorzaken en gevolgen (59% en 60% versus 56% van het EU27-gemiddelde dat zich "goed geïnformeerd" acht voor de beide aspecten) dan degenen die klimaatverandering niet als een ernstig probleem zien (54% en 55% versus 56% van het EU27-gemiddelde dat zich redelijk "goed geïnformeerd" acht over de beide aspecten). Degenen die de klimaatverandering als een tamelijk ernstig probleem zien, achten zich het minst geïnformeerd over alle aangelegenheden die verband houden met de klimaatverandering (de oorzaken, de gevolgen en de manieren om ze te bestrijden; 48% beschouwt zichzelf over het geheel genomen als "slecht geïnformeerd" over oorzaken en gevolgen tegenover respectievelijk 42% van het EU27-gemiddelde voor de beide eerste aspecten en 50% tegenover 46% van het EU27-gemiddelde over de middelen om de klimaatverandering te bestrijden). 24

25 25 SPECIALE EUROBAROMETER 313 Personally, do you think that you are well informed or not about? The different causes of climate change The different consequences of climate change Ways in which we can fight climate change Total "Well informed" Total "Badly informed" DK Total "Well informed" Total "Badly informed" DK Total "Well informed" Total "Badly informed" DK EU27 56% 42% 2% 56% 42% 2% 52% 46% 2% Sex Male 59% 39% 2% 59% 39% 2% 55% 43% 2% Female 52% 46% 2% 53% 45% 2% 49% 48% 3% Age % 42% 2% 57% 41% 2% 52% 46% 2% % 40% 2% 58% 40% 2% 54% 43% 3% % 40% 1% 59% 40% 1% 54% 44% 2% % 47% 2% 52% 46% 2% 47% 50% 3% Education (End of) 15-41% 56% 3% 41% 57% 2% 38% 59% 3% % 43% 2% 55% 43% 2% 51% 47% 2% % 30% 1% 70% 29% 1% 65% 34% 1% Still studying 65% 33% 2% 63% 34% 3% 57% 40% 3% Left-Right scale (1-4) Left 62% 37% 1% 62% 37% 1% 57% 42% 1% (5-6) Centre 60% 39% 1% 62% 37% 1% 58% 41% 1% (7-10) Right 56% 42% 2% 56% 42% 2% 53% 45% 2% Respondent occupation scale Self-employed 59% 39% 2% 59% 38% 3% 56% 41% 3% Managers 73% 26% 1% 72% 26% 2% 68% 31% 1% Other white collars 59% 39% 2% 60% 38% 2% 57% 41% 2% Manual workers 54% 44% 2% 55% 43% 2% 50% 48% 2% House persons 42% 56% 2% 44% 54% 2% 40% 57% 3% Unemployed 48% 50% 2% 48% 51% 1% 46% 52% 2% Retired 51% 47% 2% 51% 47% 2% 47% 50% 3% Students 65% 33% 2% 63% 34% 3% 57% 40% 3% Perception of climate change A very serious problem 59% 40% 1% 60% 39% 1% 55% 44% 1% A fairly serious problem 50% 48% 2% 50% 48% 2% 48% 50% 2% Not a serious problem 54% 44% 2% 55% 43% 2% 52% 45% 3%

26 3. Bestrijding van klimaatverandering 3.1 Opvattingen over klimaatverandering en mogelijkheden om deze te bestrijden - Hoewel de klimaatverandering als een ernstig probleem wordt beschouwd, is het niet onoplosbaar - De respondenten werd verzocht hun mening geven over een aantal stellingen die verband houden met het klimaatveranderingsprobleem 7. Hun standpunten kunnen als volgt worden samengevat: het vraagstuk van de klimaatverandering is een ernstige zaak, maar het proces is niet onstuitbaar. Hoewel bijna tweederde van de Europeanen (65%) vindt dat de ernst van de klimaatverandering niet wordt overdreven, zijn ze niettemin overwegend optimistisch en het meestal oneens (58%) met de stelling dat het klimaatveranderingsproces niet meer te stuiten is. Daar staat echter tegenover dat iets minder dan een derde (31%) veeleer pessimistisch is en gelooft dat de klimaatverandering een niet meer te stuiten proces is. Wat betreft de ernst van de klimaatverandering is ongeveer een kwart (27%) van de Europeanen van mening dat de ernst van het probleem wordt overdreven. Een ruime meerderheid van de Europeanen (75%) vindt dat alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Het geloof in alternatieve brandstoffen is bovendien sterk toegenomen (in het voorjaar van 2008 lag het percentage namelijk nog op 70%). Uit nog een ander criterium blijkt dat er sprake is van een bemoedigende toename van het aantal burgers dat de overtuiging is toegedaan dat de strijd tegen de klimaatverandering een positieve invloed kan hebben op de Europese economie (van 56% in het voorjaar van 2008 tot 62% in januari-februari 2009), hetgeen opmerkelijk is in het licht van de huidige economische neergang. Het percentage "weet niet"-antwoorden is vrij hoog (17%). Wat de oorzaken van de klimaatverandering betreft, is de meerderheid van de burgers (62%) het oneens met de stelling dat CO 2 -emissies slechts een marginale invloed hebben op de klimaatverandering. Ten aanzien van de persoonlijke bijdrage van de burgers in de strijd tegen de klimaatverandering blijkt er een duidelijke meerderheid (59%) te zijn die bevestigt dat zij enigerlei actie in deze zin hebben ondernomen. In vergelijking met het voorjaar van 2008 zijn er echter meer burgers die verklaren dat zij geen persoonlijke maatregelen hebben genomen om de klimaatverandering te helpen bestrijden (van 31% in het voorjaar van 2008 tot 34% in januari-februari 2009). De gevolgen van de heersende economische en financiële crisis voor het dagelijks leven van de burgers kan wat dat betreft een rol spelen. 7 VR4: Kunt u voor elk van de volgende stellingen aangeven of u het er helemaal mee eens, een beetje mee eens, een beetje mee oneens of helemaal mee oneens bent? Klimaatverandering is een onomkeerbaar proces, we kunnen er niets aan doen; De ernst van klimaatverandering wordt overdreven; CO 2-emissies hebben slechts een beperkte invloed op de klimaatverandering; Het tegengaan van klimaatverandering heeft een positief effect op de Europese economie; Alternatieve brandstoffen, zoals biobrandstoffen, zouden moeten worden gebruikt om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen; U hebt persoonlijk maatregelen genomen om de klimaatverandering tegen te gaan. 26

27 Agree Disagree DK QE4 For each of the following statements, please tell me whether you totally agree, tend to agree, tend to disagree or totally disagree. - % EU -3 15% Alternative fuels, such as "bio fuels", should be used to reduce greenhouse gas emissions + and indicate evolution from EB69 Spr % +5 10% -3 21% Fighting climate change can have a positive impact on the European economy 62% +6 17% +3 34% You personally have taken actions aimed at helping to fight climate change 59% -2 7% +2 62% Climate change is an unstoppable process, we cannot do anything about it 31% 0 7% +3 58% Emission of CO2 has only a marginal impact on climate change 30% 0 12% 0 65% The seriousness of climate change 27% +1 has been exaggerated 8% 27

28 3.1.1 Alternatieve brandstoffen Gemiddeld is driekwart van de Europeanen van mening dat er alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt ter vermindering van de broeikasgassen (75%), is 15% het oneens met deze stelling en zegt 10% het niet te weten. De resultaten op landelijk niveau zijn relatief homogeen verdeeld. Uit de volstrekte meerderheden die wat dit betreft in alle geënquêteerde landen naar voren komen, blijkt dat dit inderdaad het geval is (met uitzondering van Turkije, waar slechts 41% het ermee eens is). Het meeste vertrouwen in het gebruik van alternatieve brandstoffen blijkt men te hebben in Griekenland, Denemarken, Slovenië en Slowakije, hoewel in de meeste andere landen ruim zes op de tien burgers eveneens van mening zijn dat dit soort brandstoffen moet worden gebruikt ter vermindering van broeikasgassen. De overtuiging dat alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt, is het sterkst gestegen in Duitsland (van 54% in het voorjaar van 2008 tot 68% in januari-februari 2009), terwijl ook in Bulgarije (van 72% tot 82%) en Litouwen (van 75% tot 84%) forse stijgingen te constateren vallen. Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich, zoals gezegd, Turkije en de Turks-Cypriotische gemeenschap, waar respectievelijk 41% en 58% het met de stelling eens is. Er zij echter op gewezen dat een derde of meer van de burgers in deze beide landen het gevoel hebben onvoldoende vertrouwd te zijn met het onderwerp om daarover hun mening te geven, aangezien 41% van de burgers in Turkije en 33% in de Turks-Cypriotische gemeenschap op deze vraag aangeven het niet te weten". Een vergelijkbaar hoog niveau van onbekendheid is aan te treffen in Malta (33% "weet niet"). Malta en Turkije blijken ook de grootste daling te laten zien van het aantal burgers die in het gebruik van alternatieve brandstoffen geloven; 64% van de Maltezen zijn het er momenteel mee eens dat alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt (in vergelijking met 73% in het voorjaar van 2008), maar dat is grotendeels toe te schrijven aan het feit dat meer Maltezen er geen mening op nahouden. In Turkije daarentegen is het geloof in alternatieve brandstoffen teruggelopen van 50% naar 41% doordat meer burgers het er niet mee eens zijn dat alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. 28

29 Gemeten naar sociaal-demografische variabelen komt uit de analyse van de resultaten het volgende beeld naar voren: Vrouwen zijn vaker dan mannen geneigd om geen mening te hebben over het gebruik van alternatieve brandstoffen om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan, zoals ook blijkt uit de hogere aantallen weet niet - antwoorden. Dit leidt op zijn beurt tot hogere percentages mannen die het zowel eens als oneens zijn met de stelling dat deze brandstoffen voor dat doel moeten worden gebruikt. Het meest geneigd om in te stemmen met de opvatting dat alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan zijn de respondenten in de laagste twee leeftijdsgroepen (15-39 jaar). Respondenten van 55 jaar of ouder zijn het meest geneigd het hiermee oneens te zijn. Zij hebben ook vaker dan respondenten in andere leeftijdsgroepen geen mening over deze aangelegenheid. Uit een oogpunt van opleidingsniveau zijn degenen die hun studie op de leeftijd van 15 jaar of jonger hebben voltooid waarschijnlijk het minst bekend met het onderwerp (17% "weet niet"), en zijn zij dus het minst geneigd om het ermee "eens" te zijn dat alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt voor het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. Hoewel meer dan driekwart van degenen die hun studie tot hun 20ste of nog langer hebben voortgezet geloven in alternatieve brandstoffen (76%), zijn ze ook meer geneigd het oneens te zijn met de opvatting dat alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt om de uitstoot van broeikasgassen 29

30 terug te dringen (18 %). Dit geeft aan dat beter opgeleiden meer geneigd zijn hierover een standpunt in te nemen. Voor de respectieve beroepscategorieën zij opgemerkt dat thuiswerkenden en gepensioneerden een hogere kans hebben om niet met het onderwerp vertrouwd te zijn. Respondenten die zichzelf beschouwen als goed geïnformeerd over de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering en de manieren om deze te bestrijden, zijn het significant vaker eens met de stelling dan degenen die het gevoel hebben slecht over de problematiek geïnformeerd te zijn. Dit is echter duidelijk te wijten aan het veel hogere percentage "weet niet"- antwoorden onder de respondenten in de laatstgenoemde groep. Degenen die vinden dat de klimaatverandering een zeer ernstig probleem is, zijn aanzienlijk vaker geneigd om te denken dat alternatieve brandstoffen moeten worden gebruikt om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen dan degenen die het geen ernstig probleem vinden Persoonlijke maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan Praktisch zes op de tien Europeanen (59%) verklaren dat zij persoonlijke maatregelen hebben genomen ter bestrijding van de klimaatverandering, terwijl iets meer dan een derde (34%) verklaren dat niet te hebben gedaan. Op landelijk niveau is het merendeel van degenen die zelf maatregelen hebben genomen om bij te dragen aan de bestrijding van de klimaatverandering woonachtig in Zweden (82%). Ook in Slovenië en het Verenigd Koninkrijk blijken grote percentages burgers maatregelen te hebben genomen. Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich Litouwen, Roemenië en Letland, waar slechts ongeveer een derde van de burgers maatregelen heeft genomen om bij te dragen aan de bestrijding van de klimaatverandering. Er zij echter op gewezen dat er in vergelijking met de vorige enquête meer burgers in Litouwen persoonlijk betrokken zijn geraakt bij de bestrijding van de klimaatverandering (van 26% in het voorjaar van 2008 naar 34% in januari-februari 2009). Lagere betrokkenheidsniveaus worden met name geconstateerd voor Cyprus (van 72% naar 50%), Slowakije (van 67% naar 51%) en Griekenland (van 72% naar 58%), een en nader in vergelijking tussen de resultaten voor het voorjaar van 2008 en die voor januari-februari In Roemenië, Turkije, Bulgarije en de Turks-Cypriotische gemeenschap kan ten minste een op de vijf burgers niet zeggen of zij maatregelen hebben genomen om bij te dragen aan de bestrijding van de klimaatverandering, hetgeen ruim boven het EUgemiddelde van 7% ligt. 30

31 Gemeten naar sociaal-demografische variabelen komt uit de analyse het volgende beeld naar voren: Hoe hoger de leeftijd van de respondenten, hoe waarschijnlijker het is dat ze persoonlijke actie hebben ondernomen. De resultaten voor de hoogste leeftijdscategorie (55+) bevestigen dit patroon echter niet. "Het ondernemen van persoonlijke actie" komt significant meer voor onder respondenten die langer onderwijs hebben gevolgd (tot na hun 20ste) dan bij degenen die op betrekkelijk jonge leeftijd hun opleiding hebben beëindigd. Degenen die op 15-jarige leeftijd of eerder de school hebben verlaten, zijn veel meer geneigd tot het geven van een "weet niet"-antwoord dan respondenten met een langere scholingscarrière. Maatregelen om de klimaatverandering te helpen bestrijden worden vaker genomen door respondenten die zichzelf aan de linkerkant van het politieke spectrum situeren dan bij politiek rechtsgezinden. Qua activiteitscategorie geven managers het vaakst aan dat zij persoonlijke actie hebben ondernomen om de klimaatverandering te helpen bestrijden. Studenten en werklozen zijn het meest geneigd om deze vraag ontkennend te beantwoorden. Het nemen van maatregelen ter bestrijding van klimaatverandering kan een kostbare zaak zijn, en dit kan verklaren waarom categorieën die persoonlijke actie ondernemen, tot degenen met de hoogste levensstandaard behoren. "Actie ondernemen" in de strijd tegen klimaatverandering komt veel meer voor onder respondenten die zich als goed geïnformeerd beschouwen 31

32 over klimaatverandering (d.w.z. over de oorzaken en gevolgen ervan en de manieren om ze te bestrijden) dan onder degenen die vinden dat ze slecht geïnformeerd zijn over deze problematiek. Het ligt voor de hand dat het veel waarschijnlijker is dat burgers die denken dat klimaatverandering een zeer ernstig probleem is persoonlijke actie hebben ondernomen ter bestrijding van klimaatverandering dan degenen die het niet als een ernstig probleem zien. For each of the following statements, please tell me whether you... You personally have taken actions aimed at helping to fight climate change Totally agree Tend to agree Tend to disagree Totally disagree DK Agree Disagree EU27 15% 44% 22% 12% 7% 59% 34% Sex Male 15% 44% 22% 13% 6% 59% 35% Female 16% 44% 22% 11% 7% 60% 33% Age % 40% 26% 16% 7% 51% 42% % 48% 21% 10% 5% 64% 31% % 46% 20% 11% 5% 64% 31% % 43% 22% 13% 8% 57% 35% Education (End of) 15-13% 39% 25% 14% 9% 52% 39% % 45% 22% 12% 6% 60% 34% % 50% 17% 9% 4% 70% 26% Still studying 11% 41% 26% 16% 6% 52% 42% Respondent occupation scale Self-employed 15% 50% 20% 8% 7% 65% 28% Managers 20% 54% 16% 7% 3% 74% 23% Other white collars 16% 49% 21% 9% 5% 65% 30% Manual workers 16% 43% 21% 13% 7% 59% 34% House persons 15% 40% 26% 11% 8% 55% 37% Unemployed 15% 39% 24% 16% 6% 54% 40% Retired 14% 42% 22% 14% 8% 56% 36% Students 11% 41% 26% 16% 6% 52% 42% Left-Right scale (1-4) Left 17% 47% 20% 12% 4% 64% 32% (5-6) Centre 17% 48% 20% 10% 5% 65% 30% (7-10) Right 14% 43% 25% 12% 6% 57% 37% 32

33 3.1.3 Gevolgen voor de Europese economie Meer dan zes op de tien Europeanen (62%) denken dat de strijd tegen de klimaatverandering een positief effect kan hebben op de Europese economie, terwijl bijna een vijfde (21%) het daarmee oneens is en 17% het niet weet. Zoals hiervoor reeds is opgemerkt, is het percentage dat gelooft in een positieve uitwerking op de economie, in weerwil van de financiële en economische crisis, sedert het voorjaar van 2008 (56%) sterk toegenomen. Op landelijk niveau denken meer dan acht op de tien Cypriotische burgers (81%) en meer dan zeven op de tien Griekse (74%), Slowaakse (72%), Zweedse (72%) en Deense (71%) respondenten dat bestrijding van de klimaatverandering een positief effect kan hebben op de Europese economie. Ruim een derde van de ondervraagden in Letland (39%) en Nederland (35%) zijn het daarmee echter oneens; bij de Finnen ligt dat percentage op 33%. Hoewel er ook in Nederland negatieve percepties aanwezig zijn, valt op dat daar de grootste stijging van het aantal respondenten te constateren valt dat vindt dat bestrijding van de klimaatverandering een positief effect kan hebben op de Europese economie (van 38% in het voorjaar van 2008 naar 52% in januari-februari 2009). Andere landen waar sinds het voorjaar van 2008 hoge toenames te constateren vallen, zijn Spanje (van 45% tot 55%), het Verenigd Koninkrijk (van 51% tot 61%) en Cyprus (van 72% tot 81%). Drieënveertig procent van de Maltezen, 41% van de Turken en 36% van de Turks- Cypriotische gemeenschap verklaren niet te weten of bestrijding van de klimaatverandering een positief effect zou hebben op de Europese economie. Ook 32% van de Spaanse en Bulgaarse burgers verklaren dit niet te weten. 33

34 Gemeten naar de invloed van sociaal-demografische factoren op de opvattingen van de respondenten komt uit de analyse het volgende beeld naar voren: Mannen zijn vaker dan vrouwen geneigd om aan te nemen dat bestrijding van de klimaatverandering de Europese economie in positieve zin kan beïnvloeden. Bovendien zijn vrouwen ook minder dan mannen geneigd om hierover een standpunt in te nemen, gezien het hoge percentage "weet niet"- antwoorden. Wat betreft de leeftijdsgroepen, zijn oudere respondenten (55+) meer geneigd hierover geen standpunt in te nemen, en wel in een verhouding van een op vijf (20%) die verklaren het niet te weten. Hoe hoger opgeleid de respondenten, hoe meer zij geneigd zijn in te stemmen met de stelling dat bestrijding van de klimaatverandering een positief effect heeft op de Europese economie. Dit kan gedeeltelijk worden verklaard door het hoge percentage "weet niet"-antwoorden onder de lager opgeleiden. Respondenten die zichzelf aan de linkerkant van het politieke spectrum situeren zijn meer geneigd het hiermee eens te zijn dan rechtsgezinden (respectievelijk 67% en 62%). Managers zijn het sterkst geneigd om het met deze stelling eens te zijn. De onderlinge afwijkingen tussen de respectieve beroepscategorieën hangen kennelijk nauw samen met de percentages weet niet -antwoorden, die van groep tot groep sterk verschillen. Dit geldt eveneens voor het subjectieve informatieniveau van de respondenten. Doordat de percentages "weet niet"-antwoorden onderling zo sterk verschillen, zijn degenen die zich als goed geïnformeerd beschouwen omtrent de verschillende aspecten van de klimaatverandering het in veel sterkere mate eens met de stelling dat bestrijding van de klimaatverandering een positieve invloed zou hebben op de Europese economie dan degenen die het gevoel hebben niet goed geïnformeerd te zijn over deze aangelegenheden. Voor een duidelijke meerderheid van de respondenten die de klimaatverandering als een zeer ernstig probleem beschouwen, zou de bestrijding daarvan een positieve invloed kunnen hebben op de Europese economie (62%), terwijl die opvatting gedeeld wordt door slechts 44% van de respondenten die de klimaatverandering niet als een ernstig probleem zien. 34

35 For each of the following statements, please tell me whether you... Fighting climate change can have a positive impact on the European economy Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 17% 45% 16% 5% 17% 62% 21% Sex Male 19% 46% 17% 5% 13% 65% 22% Female 15% 45% 15% 5% 20% 60% 20% Age % 46% 17% 5% 17% 61% 22% % 45% 16% 5% 16% 63% 21% % 45% 17% 6% 14% 63% 23% % 45% 15% 5% 20% 60% 20% Education (End of) 15-14% 40% 15% 6% 25% 54% 21% % 47% 16% 5% 16% 63% 21% % 46% 17% 5% 10% 68% 22% Still studying 15% 47% 16% 5% 17% 62% 21% Respondent occupation scale Self-employed 20% 47% 15% 6% 12% 67% 21% Managers 21% 49% 18% 4% 8% 70% 22% Other white collars 17% 48% 16% 5% 14% 65% 21% Manual workers 15% 45% 18% 6% 16% 60% 24% House persons 13% 41% 14% 6% 26% 54% 20% Unemployed 19% 40% 17% 5% 19% 59% 22% Retired 15% 45% 15% 4% 21% 60% 19% Students 15% 47% 16% 5% 17% 62% 21% Left-Right scale (1-4) Left 20% 47% 16% 4% 13% 67% 20% (5-6) Centre 17% 47% 17% 5% 14% 64% 22% (7-10) Right 16% 46% 19% 6% 13% 62% 25% 35

36 3.1.4 Klimaatverandering is geen onstuitbaar proces De meerderheid van de Europeanen (62%) is het oneens met de stelling dat de klimaatverandering een niet te stuiten proces is, terwijl minder dan een derde daadwerkelijk denkt dat er niets tegen de klimaatverandering kan worden ondernomen (31%). Nog eens 7% verklaart het niet te weten. Er zijn in feite slechts drie landen Letland, Polen en Estland waar geen volstrekte meerderheid van de burgers het met de stelling oneens is. Het grootste optimisme in dit verband d.w.z. de hoogste percentages respondenten die het met de stelling oneens is heerst in Zweden, Malta en Griekenland. In deze landen is ruim zeven op de tien burgers het oneens met de opvatting dat de klimaatverandering een niet te stuiten proces is, terwijl minder dan een kwart er de tegenovergestelde mening op nahoudt. In tegenstelling tot de lage "weet niet"-percentages in Zweden en Griekenland, geeft in Malta 13% aan het niet te weten. Bovendien zijn er in Malta inmiddels beduidend minder burgers die het ermee eens zijn dat de klimaatverandering een niet te stuiten proces is (van 19% in het voorjaar van 2008 naar 8% in januari-februari 2009), hetgeen gedeeltelijk toe te schrijven is aan hogere weet niet -percentages, maar ook aan het grotere optimisme. Daar staat tegenover dat het hoogste percentage burgers dat vindt dat de klimaatverandering een niet te stuiten proces is, is aangetroffen in Estland, Letland, Litouwen, het Verenigd Koninkrijk en Polen. Ook Cyprus blijkt in vergelijking met de vorige enquête een groter percentage respondenten te tellen die het met deze stelling eens is, aangezien momenteel 31% vindt dat de klimaatverandering een niet te stuiten proces is (tegenover 19% in het voorjaar van 2008). De hoogste percentages "weet niet"-antwoorden werden geregistreerd in Portugal (20%), Roemenië (19%) en Turkije (18%). 36

37 Vanuit sociaal-demografisch perspectief komen wij tot de vaststelling dat: De onenigheidspercentages weliswaar gelijkelijk verdeeld zijn tussen de beide geslachten, maar dat vrouwen meer geneigd zijn dan mannen geen mening hebben over de vraag of de klimaatverandering een niet te stuiten proces is. Respondenten in de oudste leeftijdsgroep (55+) in vergelijking met de andere leeftijdsgroepen minder vaak het gevoel hebben dat de klimaatverandering kan worden gestopt. Dit valt te verklaren doordat zij meer geneigd zijn ermee in te stemmen dat de klimaatverandering een niet te stuiten proces is (34%) en dat een deel van hen hierover geen standpunt heeft (10%). De onenigheidspercentages toenemen naarmate het opleidingsniveau van de respondenten verder uit elkaar ligt. Anderzijds blijken de percentages "weet niet"-antwoorden toe te nemen naarmate de opleidingsniveaus lager liggen. Respondenten die zichzelf aan de linkerkant van het politieke spectrum situeren meer geneigd zijn het hiermee oneens te zijn (65%) dan rechtsgezinden (60%). Gepensioneerden en werklozen het vaakst denken dat de klimaatverandering een niet te stuiten proces is, terwijl managers, studenten en kantoorwerkers het meest geneigd zijn om het hiermee oneens te zijn. Respondenten die zich als goed geïnformeerd beschouwen over de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering en de manieren om deze te 37

38 bestrijden, het vaker oneens zijn met de stelling dan degenen die niet het gevoel hebben goed geïnformeerd te zijn over deze aangelegenheden. Dit kan echter worden verklaard door het feit dat de laatstgenoemde groep veel vaker dan de eerste met een "weet niet"-antwoord komt. Bovendien is het interessant om te constateren dat degenen die klimaatverandering als een zeer ernstig probleem zien, veel meer dan degenen die er een tegengesteld standpunt op nahouden, geneigd zijn het oneens te zijn met de opvatting dat het hier een niet te stuiten verschijnsel betreft. For each of the following statements, please tell me whether you... Climate change is an unstoppable process, we cannot do anything about it Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 7% 24% 37% 25% 7% 31% 62% Sex Male 8% 24% 37% 25% 6% 32% 62% Female 7% 22% 36% 26% 9% 29% 62% Age % 21% 39% 26% 6% 29% 65% % 22% 37% 29% 6% 28% 66% % 23% 38% 26% 6% 30% 64% % 25% 34% 22% 10% 34% 56% Education (End of) 15-9% 24% 33% 21% 13% 33% 54% % 26% 38% 23% 6% 33% 61% 20+ 6% 20% 38% 32% 4% 26% 70% Still studying 7% 19% 40% 29% 5% 26% 69% Respondent occupation scale Self-employed 7% 24% 36% 26% 7% 31% 62% Managers 5% 20% 39% 34% 2% 25% 73% Other white collars 6% 23% 37% 29% 5% 29% 66% Manual workers 7% 25% 38% 24% 6% 32% 62% House persons 5% 23% 36% 25% 11% 28% 61% Unemployed 10% 24% 33% 25% 8% 34% 58% Retired 9% 26% 34% 20% 11% 35% 54% Students 7% 19% 40% 29% 5% 26% 69% Left-Right scale (1-4) Left 7% 25% 37% 23% 8% 32% 60% (5-6) Centre 8% 23% 36% 26% 7% 31% 62% (7-10) Right 7% 23% 36% 28% 6% 30% 64% 38

39 3.1.5 Invloed van CO 2 -emissies op de klimaatverandering Hoewel de meerderheid van de Europeanen (58%) het er niet mee eens is dat de invloed van CO 2 -emissies op de klimaatverandering slechts marginaal is, denkt 30% dat CO 2 -emissies slechts een marginaal effect hebben en verklaart 12% het niet te weten. De Hongaren zijn het meest geneigd het met deze stelling oneens te zijn (76%), hoewel er ook hoge percentages worden aangetroffen onder de Deense, de Griekse, de Sloveense, de Slowaakse en de Zweedse respondenten - in al deze landen zijn ten minste zeven van de tien respondenten van mening dat CO 2 -emissies meer dan een marginaal effect hebben op de klimaatverandering. De Ierse, de Nederlandse, de Estse en de Britse respondenten zijn er daarentegen sterk van overtuigd dat CO 2 -emissies slechts een marginaal effect hebben op de klimaatverandering; in Ierland is het percentage dat deze mening is toegedaan (50%) aanzienlijk hoger dan degenen die het er niet mee eens zijn (33%), en is dit percentage ook aanzienlijk toegenomen sinds het voorjaar van 2008 (toen 41% het ermee eens was dat CO 2 -emissies slechts een marginaal effect hebben). Ook de Esten zijn in meerderheid (45%) van mening dat de gevolgen van deze emissies slechts marginaal zijn. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk blijken de meningen sterk te zijn verdeeld. Bij vergelijking van de resultaten op landelijk niveau met die uit het voorjaar van 2008 blijkt dat naast Ierland ook Letland en Litouwen hoger scoren wat betreft de opvatting dat CO 2 -emissies slechts een marginaal effect hebben op de klimaatverandering (voor Letland van 31% tot 40%; voor Litouwen van 23% tot 32%). De "weet niet"-percentages zijn bijzonder hoog in Malta, Turkije (beide 37%) en Portugal (32%). 39

40 Uit de analyse van de sociaal-demografische variabelen komt het volgende beeld naar voren: Mannen zijn het vaker dan vrouwen eens met deze opvatting, hetgeen betekent dat mannen veel sterker geneigd zijn om te denken dat CO 2 - emissies slechts een marginaal effect hebben op de klimaatverandering. De "weet niet"-percentages liggen echter hoger bij de vrouwen. De oudste respondenten (55+) zijn minder dan de andere respondenten geneigd het oneens te zijn met de opvatting dat CO 2 -emissies slechts een marginale invloed hebben op de klimaatverandering. Dit kan hoogstwaarschijnlijk worden verklaard door de veel hogere percentages "weet niet"-antwoorden in deze leeftijdsgroep. Hoe hoger de opleiding van de respondenten, hoe meer men het oneens is. Een en ander houdt duidelijk ook verband met het feit dat de percentages "weet niet"-antwoorden sterk toenemen naarmate het opleidingsniveau daalt. Respondenten die zich bevinden aan de linkerzijde van het politieke spectrum zijn het vaker dan rechtsgezinden oneens met de opvatting dat de invloed van CO 2 -emissies op de klimaatverandering slechts marginaal is. Managers zijn de beroepscategorie die het meest geneigd is het oneens te zijn met de opvatting dat CO 2 -emissies slechts een marginaal effect hebben op de klimaatverandering, waarbij de percentages "weet niet"-antwoorden hoger zijn onder thuiswerkende en gepensioneerde respondenten. 40

41 Respondenten die zich als goed geïnformeerd beschouwen over de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering en de manieren om deze te bestrijden zijn het vaker oneens met deze opvatting dan degenen die zich hierover niet goed geïnformeerd achten. Ook blijkt dat de laatstgenoemde groep vaker met een "weet niet"-antwoord komt dan de eerste. Degenen die de klimaatverandering als een zeer ernstig probleem beschouwen zijn significant meer geneigd het oneens te zijn met de opvatting dat de gevolgen van CO 2 -emissies slechts marginaal zijn dan degenen die vinden dat de klimaatverandering geen ernstig probleem is. For each of the following statements, please tell me whether you... Emission of CO2 (Carbon dioxide) has only a marginal impact on climate change Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 7% 23% 33% 25% 12% 30% 58% Sex Male 9% 24% 33% 25% 9% 33% 58% Female 6% 23% 32% 24% 15% 29% 56% Age % 21% 34% 26% 12% 28% 60% % 23% 34% 27% 10% 29% 61% % 24% 34% 26% 9% 31% 60% % 24% 30% 22% 17% 31% 52% Education (End of) 15-7% 23% 29% 19% 22% 30% 48% % 25% 34% 23% 11% 32% 57% 20+ 7% 21% 34% 32% 6% 28% 66% Still studying 7% 19% 34% 29% 11% 26% 63% Respondent occupation scale Self-employed 10% 26% 32% 23% 9% 36% 55% Managers 6% 23% 37% 31% 3% 29% 68% Other white collars 7% 23% 35% 27% 8% 30% 62% Manual workers 6% 24% 35% 24% 11% 30% 59% House persons 5% 22% 29% 23% 21% 27% 52% Unemployed 8% 23% 31% 24% 14% 31% 55% Retired 7% 25% 29% 22% 17% 32% 51% Students 7% 19% 34% 29% 11% 26% 63% Left-Right scale (1-4) Left 7% 22% 32% 29% 10% 29% 61% (5-6) Centre 7% 25% 34% 25% 9% 32% 59% (7-10) Right 8% 26% 35% 22% 9% 34% 57% 41