Hoe Europeanen denken over biotechnologie en genetisch gemodificeerd voedsel in 2005

Transcriptie

1 Eens in de drie jaar wordt in de Europese Unie onderzoek verricht naar de publieksopvattingen over biotechnologie. Eind 05 zijn in totaal respondenten in de 25 lidstaten van de EU ondervraagd. Hier wordt een beknopte analyse gegeven van de resultaten die betrekking hebben op genetisch gemodificeerd (gm)voedsel. Afwijzing of goedkeuring van gm voedsel De respondenten is gevraagd of ze gm voedsel afkeuren of goedkeuren (onder voorwaarden. Dan blijken de ers het minst afwijzend te zijn (12%), en gm voedsel wel goed te willen keuren, zij het onder voorwaarden. Iets meer dan een kwart van de se respondenten meent dat de huidige regelgeving dan wel voldoet, en ook daarmee laten ers zien het meeste vertrouwen in de technologie en regelgeving te hebben van alle Europeanen. Aan de andere kant van het spectrum zitten de Griekse respondenten, waarvan 48% gm voedsel zonder meer onacceptabel vindt. EU-25 24,3 24,7 27,1 14,5 9,4 24,3 25,1 26,9 13,8 9,9 Letland Spanje Malta Portugal Tsjechië Ierland Slowakije België Italië Zweden Groot Brittannië Denemarken Hongarije Finland Estland Slovenië Polen Litauwen Frankrijk Duitsland Cyprus Oostenrijk Luxemburg Griekenland 11,7 17,9 26,8 6,7 36,9 12,1 27,4 28,9 26,5 5,1 12,3 14,8 28,5 24, ,8 37,8 13,6 18,8 15,5 17,2 23,9 17,5 25,9 16,6 21,3 42,8 10,3 8,9 16,9 23,2 24,6 11,1 24,2 17,2 31,2 30,1 8,7 12,8 17,5 25,6 46,4 8,81,7 19,2,4 34,9 12,5 13,2 37,2 28,4 11,1 3,1,4 23,2 31,4 16,6 8,5 21, ,9 16,8 5,8 31,8 27,1 8,2 10,9,1 35,3 26,8 10,4 5,4 23,6 28,5 5,2,7 25,5 30,6 27,9 6,5 9,5 28,5 27,3 11,6 12,6,1 26,9 19,5 7,7 16,8 31,3 26,6 23,7 13 5,5 33,9,7,2 13 3,2 36,3 25,1,4 12,9 5,3 38,9 28,9 15,2 8,7 8,3 44, ,2 8,4 8,2 47,9 30,4 16,8 3 1,8 0% 10% % 30% % 50% 60% 70% 80% 90% 100% Onder geen enkele voorwaarde goedkeuring Goedkeuring i.g.v. strengere regelgeving Weet niet Alleen goedkeuring onder voorwaarden Goedkeuring bij bestaande regelgeving Figuur 1: Oordeel over de toelaatbaarheid van genetisch gemodificeerd voedsel in de 25 EU landen, 05 (Eurobarometer 05) 16 augustus 06 1

2 Koopintentie en het doel van de toepassing Uit Eurobarometeronderzoek in eerdere jaren is reeds gebleken dat de koopintentie die respondenten uitspreken afhankelijk is van het doel van de genetische modificatie. Dat beeld wordt in 05 bevestigd. De optie van een betere smaak hebben de onderzoekers in de vragenlijst van 05 laten vervallen, en vervangen door de optie goedgekeurd door de autoriteiten. De optie als het minder vet bevat is vervangen door het meer algemene als het gezonder is. Kwam minder vet in 02 op de vierde plaats wat betreft positieve koopintentie, nog na de optie betere smaak, in 05 is de koopintentie bij de optie als het gezonder is in alle lidstaten het grootst, en scoort beduidend positiever dan minder vet. Het verschil tussen de scores van 02 en 05 is dermate groot, dat er sprake moet zijn van een effect van de veranderde vraagstelling. Kennelijk kennen veel respondenten een andere betekenis toe aan: bevat minder vet dan aan gezonder, en mogelijk heeft een associatie met minder ongezonde ingrediënten bij velen een ander effect op de koopintentie dan een associatie met meer gezonde ingrediënten. Maar ook de opties als het minder pesticiden bevat en als het milieuvriendelijker wordt geteeld scoren in 05 zowel in als in de aanmerkelijk positiever op koopintentie dan in 02 het geval was. Ook hier kan niet uitgesloten worden dat een deel van het effect is toe te schrijven aan een enigszins andere vraagstelling 1, die mogelijk ook de oorzaak is van het aanzienlijk lagere percentage weet niet antwoorden. Tabel 1: Koopintentie voor verschillende toepassingen van genetische modificatie in voedsel in en de, 02 en 05 (Eurobarometer 02 en 05) Positief Negatief Weet niet 05 t.o.v t.o.v A 71,4% 24,1% +47,3% 25,5% 64,8% -39,3% 3,1% 11,1% B 61,7% 39,1% +,6% 35,0% 46,6% -11,6% 3,3% 14,4% C 52,5% 37,9% +14,6% 44,7% 47,6% -2,9% 2,9% 14,5% D 38,1% 23,2% +14,9% 59,5% 65,7% -6,2% 2,4% 11,1% A 55,8% 21,6% +34,2% 37,8% 65,9% -28,1% 6,5% 12,5% B 51,4% 39,1% +12,3%,8% 48,1% -7,3% 7,7% 17,0% C 44,2% 37,0% +7,2% 47,9% 46,1% +1,8% 7,9% 16,8% D 35,9% 21,2% +14,7% 56,9% 65,4% -8,5% 7,2% 13,4% Toelichting: Ik zou genetisch gemodificeerd voedsel kopen als A: het gezonder is / minder vet bevat dan gewoon voedsel B: het minder bestrijdingsmiddelen bevat dan gewoon voedsel C: het milieuvriendelijker werd geteeld dan gewoon voedsel D: het goedkoper is dan gewoon voedsel Overigens behoort, samen met België, Portugal en Spanje, tot de lidstaten waar de koopintentie over de hele linie het grootst is. Voor de se agro-food sector is de koopintentie in belangrijke exportlanden als Duitsland tenminste zo relevant 1 in 02 werd respondenten gevraagd of ze het eens of oneens waren met stellingen, geformuleerd als: Ik zou een dergelijk product kopen. In 05 konden respondenten aangeven of ze producten zeker wel, mogelijk wel, mogelijk niet of zeker niet zouden kopen. 16 augustus 06 2

3 als de koopintentie in. Bij onze oosterburen is die koopintentie over de hele linie negatiever. 100% 80% 60% % % 0% Duitsland Ik zou genetisch gemodificeerd voedsel kopen als: A: het gezonder is dan gewoon voedsel B: het minder bestrijdingsmiddelen bevat dan gewoon voedsel C: het milieuvriendelijker werd geteeld dan gewoon voedsel D: het door de autoriteiten is goedgekeurd E: het goedkoper is dan gewoon voedsel A B C D E A B C D E A B C D E Zeker wel Mogelijk wel Mogelijk niet Zeker niet Weet niet Figuur 2: Koopintentie voor verschillende doelen van genetisch gemodificeerd voedsel in, de en Duitsland in 05 (Eurobarometer 05) Wat betreft koopintentie zijn de se resultaten vergelijkbaren net die van onze zuiderburen, die op alle toepassingen zelfs nog iets positievere koopintenties uitspreken. Het laagst is de koopintentie in Oostenrijk. 100% % % % 41 % % België Oostenrijk A B C D E A B C D E Zeker wel Mogelijk wel Mogelijk niet Zeker niet Weet niet Ik zou genetisch gemodificeerd voedsel kopen als: A: het gezonder is dan gewoon voedsel B: het minder bestrijdingsmiddelen bevat dan gewoon voedsel C: het milieuvriendelijker werd geteeld dan gewoon voedsel D: het door de autoriteiten is goedgekeurd E: het goedkoper is dan gewoon voedsel Figuur 3: Koopintentie voor verschillende doelen van genetisch gemodificeerd voedsel in België en Oostenrijk in 05 (Eurobarometer 05) 16 augustus 06 3

4 Nut, risico, morele aanvaardbaarheid en steun In voorgaande Eurobarometeronderzoeken is ingegaan op het feit dat de steun voor verdere ontwikkeling van diverse toepassingen van biotechnologie samenhangt met de opvattingen over het nut, het risico en de morele aanvaardbaarheid ervan. Aan de hand van de resultaten kan per aspect een gewogen gemiddelde worden berekend. Dan blijkt dat tussen 02 en 05 de steun voor verdere ontwikkeling van genetisch gemodificeerd voedsel in de 15 lidstaten van de EU is afgenomen. Vooral het verlies aan steun in is opvallend. Overigens scoren Duitsland en Frankrijk op dit punt nog aanzienlijk negatiever, en vormen Luxemburg en Griekenland uitschieters in negatieve zin. Spanje, het enige land waar al enige jaren op substantiële schaal genetisch gemodificeerde (voeder)maïs wordt verbouwd, is één van de wienige landen met een bescheiden- positieve score op de steun voor verdere ontwikkeling. Positieve scores vinden we verder in Portugal en Tsjechië, waarbij moet worden opgemerkt dat in Spanje en Portugal het aandeel van de weet niet respons met circa 1/3 van de respondenten relatief hoog is Nut Risico Spanje 02 Spanje 05 Moreel aanvaardbaar Moet verder ontwikkeld worden -70 De scores zijn uitgezet op een schaal van -0 (100% van de respondenten geheel oneens) tot +0 (100% van de respondenten geheel eens). Figuur 4: Opvattingen over nut, risico, morele aanvaardbaarheid en steun voor verdere ontwikkeling van genetisch gemodificeerd voedsel in, de en Spanje in 02 en 05 (Eurobarometer 02 en 05) Vergelijken we deze resultaten met die van andere toepassingen zoals gentherapie en toepassingen van farmacogenetics, dan valt op dat deze vooral positiever scoren op gepercipieerd nut en morele aanvaardbaarheid. Ook hier zijn de ers ten opzichte van de gezamenlijke lidstaten terughoudend als het gaat om het stimuleren van de verdere ontwikkeling van deze toepassingen, maar beduidend positiever dan over de verdere ontwikkeling van gm voedsel. 16 augustus 06 4

5 Nut Risico Gentherapie Gentherapie Moreel aanvaardbaar Farmacogenomics Farmacogenomics Gm voedsel Gm voedsel Moet verder ontwikkeld worden -70 Figuur 5: Opvattingen over nut, risico, morele aanvaardbaarheid en steun voor verdere ontwikkeling van gentherapie, farmacogenetics en genetisch gemodificeerd voedsel in en de en Spanje in 05 (Eurobarometer 05) 16 augustus 06 5

6 Vertrouwen in de regelgeving De mate van vertrouwen in de regelgeving is over het algemeen een belangrijke verklarende factor voor de publieksattitude, zo is uit eerder onderzoek gebleken. Ook in 05 is weer onderzocht hoe de Europese burgers over de regelgeving in relatie tot genetische modificatie. 3,8,9 34,5,3 9,5 Tsjechië België Zweden Letland Malta Spanje Italië Groot Brittannië Denmarken Portugal Finland Slowakije Ierland Frankrijk Hongarije Oostenrijk Duitsland Slovenië Polen Luxemburg Estland Cyprus Litouwen Griekenland 5,5 39,4 36,6 12,1 6,4 4,9 37, ,2 12,3 5,1,4 35,4 16,7 2,5 5,5 35,1 34,9 16,2 8,4 5,1 19,5 8 38,4 4,6 27, ,4 30,8 4,2 30,7 14,9 21,2 4,4 33,3 30,6 19,3 12,5 3,3 34,5 31,6 18,8 11,8 6,7 28,8 42,6 15,9 6,1 2,8 28,7,2 21,8 24,5 4,3,3 6,3 1,7 26,3 38,3 18,4 15,3 2,8 26,3 23,9 25,2 21,9 4,1 28,1 37,1 25,8 5 4,7 24,5 31,4 25,1 14,4 4,6,8 39,8 26,1 6,8 3 25,9,3 27,5 3,3 1,8 21,6 41,5,2 13 1,6 19,6,1 25,3 13,4 4, ,3 39,7 13,2 1,1 11,9 31, ,9 1,1 14,7 38,9 31,3 13,9 1,18,2 43,6 30,5 16,5 0,67,2 32,7 58,1 1,4 0% 10% % 30% % 50% 60% 70% 80% 90% 100% Veel vertrouwen Redelijk vetrouwen Niet veel vertrouwen Helemaal geen vertrouwen weet niet Figuur 6: Het vertrouwen in de regelgeving m.b.t. genetische modificatie in de 25 EU landen, 05 (Eurobarometer 05) In België (45,6%), (44,9%), Tsjechië (42,5%) en Zweden (,6%) vinden we het grootste aantal respondenten met vertrouwen in de regelgeving. In Duitsland heeft nog geen 30% van de respondenten vertrouwen in de regelgeving en in Griekenland en Litouwen geldt dat voor niet meer dan 7,8%, respectievelijk 9,3%. 16 augustus 06 6

7 De relatie tussen de mate van vertrouwen in de regelgeving en de acceptatie van gm voedsel is verder geanalyseerd door het percentage respondenten dat zegt onder geen enkele voorwaarde gm voedsel te zullen accepteren te relateren aan het gewogen vertrouwen 2. Dat levert het volgende beeld op: Relatief veel vertrouwen Finland Tsjechië België Zweden Denemarken Ierland Malta Letland Groot Brittannië Italië Spanje Portugal Relatief weinig steun Frankrijk Hongarije Slowakije Relatief veel steun Luxemburg Oostenrijk Duitsland Polen Slovenië Estland Cyprus Litouwen Griekenland Relatief weinig vertrouwen 2 helemaal geen vertrouwen = wegingsfactor -2; niet veel vertrouwen = wegingsfactor -1, redelijk vertrouwen = wegingsfactor +1; veel vertrouwen wegingsfactor augustus 06 7

8 Figuur 7: Relatie tussen het vertrouwen in regelgeving en de gewogen steun voor genetisch gemodificeerd voedsel in 25 EU landen (Eurobarometer 05) Vertrouwen in informatiebronnen Tussen 02 en 05 is in het vertrouwen in consumentenorganisaties als bron van informatie over genetische modificatie toegenomen, evenals het vertrouwen in universiteiten en de nationale overheid. Sinds 1993 vertoont het vertrouwen in de milieuorganisaties als informatiebron een dalende tendens. % Universiteiten Nationale overheden Consumentenorganisaties Milieuorganisaties Dierenwelzijnsorganisaties Industrie Politieke partijen Figuur 8: Het vertrouwen in bronnen van informatie over genetische modificatie in, (Eurobarometer ) Evenals in Duitsland (67,7%) is het vertrouwen in consumentenorganisaties in ons land (65,3%) het grootst. In Tsjechië, Slowakije, Polen, de Baltische staten en Polen heeft 21% of minder van de respondenten vertrouwen in consumentenorganisaties als informatiebron. De milieuorganisaties scoren in beduidend lager: 35,2% zegt deze informatiebron te vertrouwen, en dat is ongeveer dezelfde score als in Polen en Groot- Brittannië. In Denemarken Luxemburg, Slowakije en Duitsland worden deze organisaties door de helft of meer van de respondenten vertrouwd, terwijl dat in Spanje voor slechts ¼ van de respondenten geldt. Medici staan als informatiebron bij tenminste 60% van de respondenten in hoog aanzien in Griekenland, Malta en Slovenië, maar ook in Frankrijk, Oostenrijk en België heeft men relatief veel vertrouwen in deze beroepsgroep. De resultaten van komen wat betreft de medici overeen met het EU gemiddelde van ongeveer 38%. De universiteiten, dat wil zeggen wetenschappers, doen het met 45 47% redelijk goed als betrouwbare informatiebron in, België, Finland en Griekenland, en met 11 14% ronduit slecht in Litouwen, Italië en Frankrijk. 16 augustus 06 8

9 Nationale overheden scoren alleen in Denemarken en een acceptabele 35 respectievelijk 31% als betrouwbaar geachte informatiebron. Veel slechter is het gesteld met het vertrouwen in de nationale overheden als informatiebron in Polen, Hongarije, Letland en Slovenië (allen minder dan 5%), maar ook in Frankrijk, Oostenrijk en Italië blijft het vertrouwenspercentage steken tussen de 8 en de 9. In het voormalige Oostblok, maar ook in Malta, Cyprus, Frankrijk en Spanje hebben meer respondenten vertrouwen in de EU als informatiebron dan in de eigen, nationale overheid. In (+11,4%)en vooral in Denemarken (+,8%) is het vertrouwen in informatie van de eigen overheid juist groter. Ook zijn er veel landen waarin meer mensen vertrouwen hebben in informatie die wordt verstrekt door internationale instellingen dan in de informatie van de eigen overheid. Televisie en kranten worden altijd door veel mensen genoemd als belangrijke informatiebron. Dat wil echter niet zeggen dat dit informatiebronnen zijn waarin men ook veel vertrouwen heeft. Alleen in Litouwen zegt iets meer dan 1/3 van de respondenten de berichtgeving over genetische modificatie in kranten en op televisie wel te vertrouwen. In alle andere lidstaten is dat minder dan een kwart. Het vertrouwen in deze bronnen is uitgesproken laag in Frankrijk (8,4%), Zweden (7,4%) en Hongarije (4,7%). De score onder ers is 17,2%, vergelijkbaar met die onder de Denen en de Grieken. 16 augustus 06 9