Onderlinge verbondenheid. begeleiding en zorg voor mensen met een verstandelijke en/of andere beperkingen

Transcriptie

1 Onderlinge verbondenheid begeleiding en zorg voor mensen met een verstandelijke en/of andere beperkingen

2 Onderlinge verbondenheid Alleen in verbondenheid met de ander kan je mens zijn. Door de ander ontdek je wie je bent en kan je je ontplooien. Gehechtheid is de verbondenheid van een kind aan zijn/haar opvoeder. Door het bieden van een veilige gehechtheidrelatie kan een kind de nabijheid van een beschermende volwassene zoeken in tijden van angst, spanning, honger of verdriet. Kinderen die veilig gehecht zijn aan hun opvoeders hebben de beste ontwikkelkansen. Kinderen die veilig gehecht zijn aan hun opvoeders, dat wil zeggen kinderen die indien nodig hulp, steun en troost ontvangen van sensitieve en zorgzame opvoeders, hebben de beste ontwikkelingskansen. Bij jonge kinderen met een beperking is er een risico voor gehechtheidsproblematiek omdat vaak nog niet bekend is dat zij een beperking hebben. De signalen die het kind geeft zijn anders dan de signalen van kinderen zonder een beperking. Wanneer ouders deze signalen niet begrijpen kan het proces van de hechting tussen ouder en kind niet of onvoldoende op gang komen. De combinatie van beperkingen, visueel verstandelijk en/of slechthorendheid, maakt het voor ouders en opvoeders nog moeilijker om het kind te begrijpen en adequaat te reageren. Het ontbreken van begrip en een passende reactie kan vervolgens leiden tot een verstoorde gehechtheidsrelatie. Omdat een veilige gehechtheidsrelatie belangrijk is voor de cognitieve en emotionele ontwikkeling van een kind, kan het ontbreken hiervan zeer beperkend zijn zelfs tot op latere leeftijd. Gedragsproblemen een uiting van stress Willem is een cliënt bij wie het heel moeilijk was om zijn gedragsignalen goed te begrijpen. Hij is een man van 50 jaar. Hij is blind en functioneert op een leeftijd van ongeveer 2 jaar. Willem ervaart veiligheid vanuit zijn begeleiding en dagelijkse structuur. Hij wil gehoord, gezien en begrepen worden. Hij kan niet praten maar zijn stemming en gevoel is te zien aan zijn lichaamstaal en mimiek. Als Willem angst ervaart, uit hij dit door te gillen, het gooien van spullen en knijpen van de begeleiding. Een relatie opbouwen met Willem en deze behouden is erg broos. Indien geen hoge mate van sensitiviteit geboden kan worden, is het niet mogelijk om met Willem een relatie op te bouwen. 2 2

3 Gedragsproblemen, zoals geuit door Willem, zijn meestal een uitdrukking van te veel stress (Bradley, 2000). Een veilige gehechtheidsrelatie met sensitieve ouders of verzorgers heeft een bufferend effect op stress. Dit geld niet alleen voor kinderen maar ook voor cliënten zoals Willem. Sensitiviteit en responsiviteit van begeleiders/opvoeders draagt bij tot het bieden van een veilige gehechtheidsrelatie waarbinnen ook volwassen cliënten zich geborgen kunnen voelen en de mogelijkheid hebben om te exploreren. Stress blokkeert cognitieve ontwikkeling en ontplooiing Peter is 10 jaar. Hij heeft een matige verstandelijke beperking en is slechthorend. Het lijkt wel alsof hij altijd alert en onrustig is. Hij heeft het ene nog niet af, dan begint hij alweer aan de volgende. Grenzen kent hij niet hij dramt maar door. Hij gaat bij iedereen zomaar op schoot. Hij zal ook zomaar met een wild vreemd persoon meegaan. Regelmatig wordt hij zo druk dat hij gaat gillen en schreeuwen. Hij kan alles stuk knippen of scheuren en zijn begeleiders noemen dat hij dan niet meer bereikbaar of beïnvloedbaar is. De stress die Peter ervaart blokkeert het gebruiken van zijn cognitieve mogelijkheden. Indien hij langdurig hoge mate van stress ervaart, chronische stress heeft, kan dit zelfs zijn cognitieve systeem ernstig beschadigen (Bradley, 2000; Schuengel & Janssen, 2006). In zo een situatie moet eerst gewerkt worden aan stress reductie door het bieden van een geruststellende en zorgzame relatie. Veilige gehechtheidsrelatie is een buffer voor stress Steeds herhalen / doorlopen van de cirkel van veiligheid draagt bij tot stress reductie en vervolgens tot een veilige gehechtheidsrelatie. Stimuleren van exploratie Bieden van bescherming, troost, verwoorden van gevoelens, gevoelens in goede banen leiden. 3 3

4 Behandelmogelijkheden Er zijn ook andere behandelmogelijkheden, methodieken die gericht zijn op het vergroten van de sensitiviteit van de verzorger o.a. CONTACT, Learning Together (Movement Gesture & Sign) en Heijkoop. Met betrekking tot individuele psychotherapie voor mensen met een ernstig verstandelijke beperking is de Integratieve Therapie voor Gehechtheid en Gedrag (ITGG) ontwikkeld en wetenschappelijk getoetst. Verder kan individuele spel- en gesprekstherapie (Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT)) worden geboden voor cliënten met matig tot lichte verstandelijke beperking met een verstoorde gehechtheid. Een veilige relatie biedt kansen voor ontwikkeling en ontplooiing Ter voorkoming van gedragsproblemen (stress) en/of verstoorde gehechtheid is het belangrijk om te investeren in de relatie tussen professional en cliënt. Onderzoek laat veelbelovende resultaten in deze richting zien (Sterkenburg, Schuengel en Janssen, 2008). Belangrijk is om voor de cliënt een steun te zijn in tijden van nood of een stimulans in tijden van rust. Door een relatie te bieden kan een cliënt zich begrepen en gesteund voelen en vervolgens zich ontplooien. Door de relatie kan de cliënt leven/bestaan. 4

5 Literatuur (een selectie) Dekker- van der Sande, F. & Janssen, C.G.C. (2010) Signalen van verstoord gehechtheidsgedrag: Best practice voor het diagnosticeren van gehechtheidsproblemen bij kinderen/jongeren met een visuele en/of licht verstandelijke beperking. LEMMA, Den Haag. Janssen, C.G.C., & Schuengel, C. (2010). Interventies voor mensen met een verstandelijke beperking en ernstige gedrags- en/of emotionele problemen. Tijdschrift Orthopedagogiek, Kinderpsychiatrie en Klinische Kinderpsychologie. Schuengel, C. & Janssen, C.G.C. (2006). People with mental retardation and psychopathology: Stress, affect regulation and attachment. A review. International Review Research Developmental Disabilities, 32, Schuengel, C., Oosterman, M. & Sterkenburg, P.S. (2009). Children with disrupted attachment histories: Interventions and psychophysiological indices of effects. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health. 3:26 5 5

6 Schuengel, C., Sterkenburg, P.S., Jeczynski, P., Janssen, C.G.C., & Jongbloed, G. (2009). Supporting affect regulation in children with multiple disabilities during psychotherapy: A multiple case design study of therapeutic attachment. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 77(2), Apr, Sterkenburg, P.S., Janssen, C.G.C. & Schuengel, C. (2008). The effect of an attachment-based behaviour therapy for children with visual and severe intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 12, Zie ook: Bartiméus publicaties DVD en handleiding Gehechtheid DVD Opbouwen van een gehechtheidsrelatie Intervening in Stress, Attachment and Challenging behaviour: Effects in Children with Multiple Disabilities Learning together Care with vision Cirkel van Veiligheid: VU: Bartiméus heeft met de VU in 2009 een convenant gesloten met betrekking tot the thema: Gehechtheid en sociale relaties bij mensen met een visuele en/of verstandelijke beperking. Met vragen rond dit thema mail naar: psterkenburg@bartimeus.nl Door: Paula Sterkenburg, Cees Janssen & Carlo Schuengel Folder idee: Teun Post Illustraties: Lida de Zeeuw ( Financieel mogelijk gemaakt door de VGN-gehandicaptenzorgprijs 2007 / /006