DELTA LLOYD Hoe gaat NL met pensioen? - Landenvergelijking

Transcriptie

1 DELTA LLOYD Hoe gaat NL met pensioen? - Landenvergelijking Kris Compiet & Peter Mulder Projectnummer: Mei

2 Inhoud 1. Inleiding 2. Management Summary 3. Resultaten BIJLAGEN Onderzoeksverantwoording Certificering Contact 2

3 1. Inleiding 3

4 Inleiding (1) Inkomen voor later Binnen Delta Lloyd is er veel aandacht voor pensioen. Dat komt onder meer tot uitdrukking in het communicatieplan dat is geschreven voor 2015 en verder: Inkomen voor later. Binnen dit communicatieplan heeft het onderzoek Hoe gaat Nederland met pensioen? (HGNMP) een belangrijke plaats. Het is een belangrijke informatie- en kennisbron over dit onderwerp. Delta Lloyd laat dit onderzoek uitvoeren en benut deze kennis om de discussie over langer doorwerken te voeden. In 2014 is het eerste onderzoek Hoe gaat Nederland met pensioen? gelanceerd. Een onderzoek onder n=1000 werknemers. Daarin stonden vooral de verschillende pensioenleeftijden centraal (gewenste, verwachte, gevreesde en haalbare pensioenleeftijd) en de verwachtingen & behoeften die werknemers hebben als het gaat om het faciliteren van langer doorwerken door de werkgever. In juli 2014 is een spiegelonderzoek uitgevoerd onder n=300 werkgevers om de verwachtingen & behoeften van werknemers te spiegelen aan de mening van de werkgevers over deze onderwerpen. Dit rapport bevat de resultaten van het derde onderzoek dat is uitgevoerd in april 2015 en vooral ingaat op de verschillen tussen Nederlandse werknemers en werknemers uit een aantal andere Europese landen (zie volgende dia voor meer details). 4

5 Inleiding (2) Hoe gaat Nederland met pensioen? Deel 3 In dit derde deel van Hoe gaat Nederland met pensioen? benaderen we het thema Inkomen voor later vanuit twee verschillende invalshoeken: We maken een landenvergelijking. De mening van werknemers in Nederland over langer doorwerken en pensioen wordt gespiegeld aan die van werknemers in België, Denemarken en Zweden. Het uitgangspunt hierbij is dat Zweden en Denen voorop lopen wat betreft langer doorwerken, en dit ook langer met plezier doen. België is meegenomen omdat uit eerder onderzoek blijkt dat Vlaamse werknemers nog (lang) niet klaar zijn om langer door te werken. Uit deze landenvergelijking kan Delta Lloyd learnings halen voor de nationale markt. Een trendmeting van Hoe gaat Nederland met pensioen? in Nederland (HGNMP). Wat zijn de verschuivingen t.o.v in Nederland? Op welke punten is langer doorwerken en pensioen in beweging? Dat is onder meer van belang om als DL dit domein (langer doorwerken) te kunnen blijven claimen. 5

6 2. Management Summary 6

7 Landenvergelijking 7

8 Pensioenleeftijdverwachting Denen willen het langst doorwerken, Belgen willen het minst lang doorwerken De gemiddelde leeftijd waarop Belgen met pensioen willen, ligt met 60,8 het laagst van alle ondervraagde landen. Denen willen het langst doorwerken (65,1 jaar). De leeftijd waarop de gemiddelde Nederlander met pensioen wil (63,9 jaar), ligt tussen de gewenste pensioenleeftijd van de Denen en de Zweden (62,6 jaar) in. Ook de leeftijd tot welke men goed denkt te kunnen doorwerken (haalbare pensioenleeftijd) ligt in België het laagst (61,5 jaar) en in de Scandinavische landen het hoogst (67,5 jaar in Denemarken en 66,8 jaar in Zweden). De haalbare pensioenleeftijd van de Nederlanders ligt hier onder (65,5 jaar) De verwachte (66,3 jaar) en gevreesde pensioenleeftijd (67,4 jaar) is in Nederland het hoogst. Nederlanders verwachten pas als laatste van de ondervraagde landen met pensioen te kunnen. In België wijkt de gewenste en haalbare pensioenleeftijd het meest af van de gevreesde pensioenleeftijd: men vreest ruim 4 jaar langer te moeten doorwerken dan men wil. Daarnaast vreest men in België 3 jaar langer te moeten doorwerken dan haalbaar is. In Zweden en Denemarken denkt men juist langer te kunnen doorwerken dan in werkelijkheid (zou) moet(en). 8

9 Pensioenbewustzijn Denen zijn het meest pensioenbewust en het positiefst over hun financiële toekomst Met name de Denen hebben een goed beeld van hun situatie tijdens hun pensioen. Drie kwart van de werknemers in Denemarken heeft een pensioenberekening gemaakt / laten maken en verwacht dat hun inkomen voldoende zal zijn. Slechts een op de vijf Denen spaart dan ook zelf extra bij voor pensioen. De Zweden zijn ook pensioenbewust, maar minder positief over hun financiële toekomst Ook de Zweden zeggen goed in te kunnen schatten hoe ze er financieel voor zullen staan tijdens hun pensioen en hebben dit ook meestal berekend of laten berekenen (68%). Het beeld is alleen minder rooskleurig dan bij de Denen: de minderheid (41%) verwacht dat hun pensioen niet voldoende zal zijn en veel Zweden (33%) sparen (daarom) zelf bij specifiek voor pensioen. De Belgen zijn onzekerder en pessimistischer over hun pensioen, en sparen vaak zelf bij De Belgen geven aan onzeker te zijn over hun financiële pensioensituatie en slechts 31% heeft een pensioenberekening gemaakt. Twee op de drie Belgen verwacht onvoldoende inkomen te hebben bij pensionering. Veel Belgen sparen dan ook extra voor het pensioen (43%). Nederlanders sparen het minst vaak bij Nederlanders liggen wat betreft pensioenbewustzijn tussen de Belgen en Zweden/Denen in. De helft van de Nederlanders heeft weleens een pensioenberekening gemaakt / laten maken en heeft minstens een globaal beeld van zijn/haar financiële pensioensituatie. Ook hebben de Nederlandse werknemers meestal vertrouwen in voldoende inkomen (57%). Nederlanders sparen van de ondervraagde landen het minst vaak (16%) individueel bij voor hun pensioen. 9

10 Plannen omtrent langer doorwerken Meeste Belgen en Nederlanders hebben nog niet nagedacht over langer doorwerken Ongeveer de helft van de Nederlandse en Vlaamse werknemers heeft nog niet nagedacht over doorwerken na de officiële pensioenleeftijd. Deense werknemers hebben hier vaker al wel een duidelijk beeld van of hebben er op zijn minst wel eens over nagedacht. Zweedse werknemers hebben wel een globaal idee, maar weten vaak nog niet concreet wat ze gaan doen. Denen en Zweden zijn vaker van plan om langer door te werken 31% van de Deense werknemers en 27% van de Zweedse werknemers zijn van plan om na hun AOW-leeftijd door te werken, ofwel in hetzelfde aantal uren ofwel in minder uren. Nederlanders en Belgen hebben hier vaak nog niet over nagedacht. Slechts 17% van de Nederlandse en van de Vlaamse werknemers zijn nu van plan om na de officiële pensioenleeftijd door te werken. 10

11 Langer doorwerken & geluk Denen staan het meest positief tegenover langer doorwerken, gevolgd door de Zweden; Belgen zijn het meest sceptisch Voor de helft van de Denen is doorwerken tot 67 jaar goed bespreekbaar en een derde staat ook open voor langer doorwerken na 67 jaar. Over het algemeen zijn de meningen van de Denen wat betreft langer doorwerken verdeeld: 28% staat er positief tegenover en 29% staat er negatief tegenover. De Belgen, Nederlanders en Zweden staan overwegend negatief tegenover langer doorwerken. Met name voor de Belgen is langer doorwerken tot 67 jaar al beslist geen optie (55%). Gelukkige werknemers zijn vaker bereid om langer door te werken Denen zijn het gelukkigst met hun leven (58% is (zeer) gelukkig). Nederlandse werknemers zijn juist het vaakst tevreden met hun huidige baan. Er bestaat een verband tussen algemeen geluk en langer doorwerken: gelukkige werknemers hebben een positievere houding ten aanzien van langer doorwerken en willen ook tot op latere leeftijd doorwerken. 11

12 Arbeidssatisfactie & langer doorwerken Er is een verband tussen arbeidssatisfactie en langer doorwerken Werknemers die tevreden zijn met hun huidige baan staan veel positiever tegenover langer doorwerken en willen tot op latere leeftijd doorwerken. Elk rapportcijfer hoger staat voor een stijging van de gewenste pensioenleeftijd van ongeveer een half jaar in Nederland, Zweden en Denemarken. Intrinsieke arbeidsfactoren volgens Denen belangrijk voor langer doorwerken; Belgen meer gefocust op salaris Deense, Zweedse en Nederlandse werknemers geven zelf aan dat de belangrijkste drijfveer om langer door te werken plezier in het werk is. Volgens Deense werknemers zijn taakinhoud, vitaliteit en actief bezig blijven ook erg belangrijk. Voor de Belgen speelt het salaris de allergrootste rol als het gaat om de bereidheid om langer door te werken. Flexibiliteit, erkenning, betrokkenheid en een goede balans beïnvloeden de houding van werknemers t.a.v. langer doorwerken Wanneer we kijken naar het directe verband tussen de beoordeling van verschillende facetten van het huidige werk en de houding ten aanzien van langer doorwerken, zien we dat flexibiliteit, erkenning en betrokkenheid de belangrijkste arbeidsfactoren zijn die zorgen voor een positieve attitude t.o.v. langer doorwerken. Daarnaast is een goede balans tussen werk en privé in Denemarken een essentiële voorwaarde om langer door te werken. Voor de Belgische werknemers is ook hier de hoogte van het loon van groot belang. 12

13 Voorbereiding op langer doorwerken Belang van een goede voorbereiding op langer doorwerken wordt met name onderkend door Nederlandse werknemers Een goede voorbereiding op langer doorwerken door zowel werknemer als werkgever is volgens een meerderheid van de Nederlandse werknemers belangrijk. Vergeleken bij de andere landen wordt deze voorbereiding door Nederlanders het breedst onderkend. maar tegelijkertijd bereiden Nederlandse werknemers zich nog het slechtst voor op langer doorwerken Ondanks dat 63% van de Nederlanders het belangrijk vindt dat werknemers zich nu al voorbereiden op langer doorwerken, loopt de Nederlandse werknemer achter op dit punt. Slechts 15% heeft zich al voorbereid op het feit dat men straks waarschijnlijk langer door moet werken. Ook hier zijn de Denen koplopers: een kwart heeft al maatregelen genomen en 30% is dit van plan. Nederlandse werknemers zijn zich dus wel bewust van het belang van langer doorwerken, maar de activering blijft nog achter. Maatregelen die men bereid is te nemen voor langer doorwerken zijn vooral de minder ingrijpende maatregelen In alle ondervraagde landen zijn minder ingrijpende maatregelen zoals minder uren werken, bijscholing en een andere functie acceptabel. Zweden zijn relatief vaak bereid om minder uren te werken, terwijl Belgen iets vaker een minder zware functie willen accepteren om langer door te kunnen werken. In alle landen wil men het liefst langer doorwerken in deeltijd. In Denemarken willen daarnaast opvallend veel werknemers (33%) fulltime of bijna fulltime blijven werken. 13

14 Voorbereiding op langer doorwerken, rol werkgever Nederlandse werkgevers lopen volgens werknemers voorop in het nemen van maatregelen voor langer doorwerken 31% van de Nederlandse werknemers denkt of weet dat zijn werkgever zich al voorbereidt op het langer doorwerken van zijn werknemers. In andere landen ligt dat iets lager. Tegelijkertijd zijn het de Denen die verwachten dat hun werkgever het positiefst staat tegenover langer doorwerken (52% van de Deense werknemers verwacht dat zijn/haar werkgever hier positief tegenover staat). Ook wordt het de Denen en Zweden het best mogelijk gemaakt om langer door te werken. Belgische en Nederlandse werknemers hebben vaak geen idee hoe hun werkgever tegenover langer doorwerken staat en in hoeverre de werkgever het mogelijk maakt om langer door te werken na de pensioendatum. In Nederland ligt de focus op bijscholing, terwijl in Denemarken het accent ligt op de vitaliteit en de levensfase van werknemers We zien duidelijke verschillen tussen de landen in de behoefte en aanbod van maatregelen die langer doorwerken mogelijk maken. In Nederland ligt de focus primair op scholing, terwijl juist de behoefte aan levensfasebewust personeelsbeleid, vitaliteitsbeleid en seniorenbeleid het grootst is. In Denemarken is het aanbod hier beter op afgestemd: daar wordt primair beleid aangeboden dat focust op de vitaliteit en levensfase van werknemers. In Zweden is het beleid ook primair gefocust op vitaliteit, maar blijft scholing daarnaast veelvuldig aangeboden. 14

15 Beschikbare premieregeling Veel Zweedse medewerkers hebben een beschikbare premieregeling In Zweden en Denemarken is het afsluiten van een DC regeling veel gebruikelijker dan in Nederland: 41% van de Zweedse en 29% van de Deense werknemers hebben een beschikbare premieregeling, tegenover slechts 6% van de Nederlandse werknemers. De positievere houding van Deense en Zweedse werknemers t.o.v. langer doorwerken hangt niet significant samen met het hoge percentage met een DC regeling. Nederlandse werknemers negatiever t.o.v. beschikbare premieregeling dan andere landen Ongeveer een derde (32%) van de Nederlandse werknemers staat negatief tegenover een beleggingspensioen, tegenover 12% die hier positief tegenover staat. De woekerpolisaffaire is er in Nederland debet aan dat het sentiment rond de beschikbare premieregeling is omgeslagen naar een sterke houding (bron: GfK Pensioenmonitor werknemers). In de andere landen staat men - per saldo - overwegend positief tegenover een beschikbare premieregeling, hoewel Zweedse werknemers hier ook redelijk kritisch over zijn (31% positief en 26% negatief). In alle onderzochte landen heeft men per saldo een voorkeur voor een collectieve, verplichte pensioenregeling. Zweedse werknemers meest risicobereid Zweden durven het meest risico te nemen bij een pensioenbelegging: 40% kiest voor een risicovolle pensioenregeling t.o.v. 38% die voor een risicomijdende pensioenregeling kiest. Vlaamse en Nederlandse werknemers zijn veel risicomijdender: slechts 17% van de Nederlanders en 15% van de Belgen kiezen voor een risicovolle pensioenregeling. 15

16 Nationale resultaten 16

17 Verschillen tussen 2014 en 2015 (1) Pensioenleeftijdverwachting De verwachte en gevreesde pensioenleeftijd is onder Nederlanders gestegen t.o.v. vorig jaar, terwijl de gewenste pensioenleeftijd iets daalt. Daardoor wijkt de leeftijd waarop men met pensioen wil, nog verder af van de leeftijd waarop men met pensioen moet (3,4 jaar). Pensioenbewustzijn Het aantal Nederlandse werknemers dat een goed beeld heeft van zijn pensioensituatie blijft (nagenoeg) gelijk op 50%. Wel groeit het vertrouwen van werknemers in voldoende inkomen bij pensionering licht. Mening langer doorwerken Mening over langer doorwerken negatiever dan vorig jaar. Plezier in het werk blijft belangrijkste drijfveer om langer door te werken, maar contact met collega s stijgt ook in belang. Belangrijkste reden om te stoppen op een vaste datum blijft omdat men andere dingen wil doen dan werken. Lichamelijke zwaarte wordt daarnaast een belangrijkere reden om te stoppen op de huidige pensioenleeftijd. 17

18 Verschillen tussen 2014 en 2015 (2) Voorbereiding op langer doorwerken Iets meer werknemers dan vorig jaar bereiden zich voor op langer doorwerken, maar het aantal blijft summier (15%). Ongeveer evenveel werknemers als vorig jaar zijn van plan door te werken na hun AOW-leeftijd (17%). Maatregelen die men bereid is te nemen, zijn net als vorig jaar minder ingrijpende maatregelen, zoals minder uren werken Werknemers blijven weinig flexibel in de manier waarop ze langer door willen werken: liefst op dezelfde plek en in deeltijd. Voorbereiding, rol werkgever Onzekerheid over voorbereiding van werkgevers blijft groot: 43% weet niet wat zijn/haar werkgever doet ter voorbereiding op langer doorwerken en 58% heeft geen idee in hoeverre de werkgever langer doorwerken mogelijk maakt. De behoefte aan levensfasebewust personeelsbeleid groeit sterk t.o.v. vorig jaar, terwijl het aanbod niet meegroeit. 18

19 3. Resultaten 19

20 Pensioenleeftijdverwachting 20

21 De Denen willen het langst doorwerken en denken dit ook het langst goed te kunnen. De Belgen willen het minst lang doorwerken. De Zweden willen niet langer doorwerken dan de Nederlanders, maar denken dit wel veel langer goed te kunnen. Internationaal Pensioenleeftijdverwachting Nederland België Nederland 2015 België Denemarken Zweden Verwachte pensioenleeftijd 66,3 64,3 65,8 64,7 Gewenste pensioenleeftijd 63,9 60,8 65,1 62,3 Gevreesde pensioenleeftijd 67,4 65,0 67,1 66,4 Haalbare pensioenleeftijd 65,5 61,5 67,5 66, Verwachte pensioenleeftijd Gewenste pensioenleeftijd Denenmarken Gevreesde pensioenleeftijd Zweden Haalbare pensioenleeftijd C1a. Wat is op dit moment de leeftijd waarop u, volgens uw C1b. Tot welke leeftijd wilt u zelf doorwerken (Gewenste pensioenleeftijd) huidige pensioenregeling met pensioen gaat? C1c. Tot welke leeftijd denkt u te moeten doorwerken (Gevreesde pensioenleeftijd) (Verwachte pensioenleeftijd) C1d. Tot welke leeftijd denkt u te kunnen doorwerken (Haal bare pensioenleeftijd) Basis: allen 21

22 In Denemarken liggen de verwachte/gevreesde en de haalbare/gewenste pensioenleeftijden het dichtst bij elkaar, terwijl in België de verschillen het grootst zijn. Spreiding tussen pensioenleeftijden Gaps ,5 3,4 4,2 4,1 2,0 1,9-0,4-0,4 gevreesd - haalbaar gevreesd - gewenst 2,8 3,5 2,4 2,4 0,8-1,7-2,2 0,7 verwacht - haalbaar verwacht - gewenst Nederland België Denemarken Zweden De leeftijd waarop men met pensioen wil, wijkt in België het verst af van de pensioenleeftijd waarop men met pensioen zal gaan. In Denemarken zijn deze gaps kleiner en denkt men zelfs langer te kunnen doorwerken dan in werkelijkheid (zou) moet(en). C1a. Wat is op dit moment de leeftijd waarop u, volgens uw C1b. Tot welke leeftijd wilt u zelf doorwerken (Gewenste pensioenleeftijd) huidige pensioenregeling met pensioen gaat? C1c. Tot welke leeftijd denkt u te moeten doorwerken (Gevreesde pensioenleeftijd) (Verwachte pensioenleeftijd) C1d. Tot welke leeftijd denkt u te kunnen doorwerken (Haal bare pensioenleeftijd) Basis: allen 22

23 De verwachte en gevreesde pensioenleeftijd is onder Nederlanders gestegen t.o.v. vorig jaar, terwijl de gewenste leeftijd iets daalt. Daardoor nemen de gaps tussen de pensioenleeftijden toe ,9 1,4 gevreesd - haalbaar Pensioenleeftijdverwachting Nederland 2015 Nederland 2014 Verwachte pensioenleeftijd 66,3 65,9 Gewenste pensioenleeftijd 63,9 64,2 Gevreesde pensioenleeftijd 67,4 67,0 Haalbare pensioenleeftijd 65,5 65,5 3,4 2,7 gevreesd - gewenst 0,8 Nationaal Spreiding tussen pensioenleeftijden Gaps C1a. Wat is op dit moment de leeftijd waarop u, volgens uw C1b. Tot welke leeftijd wilt u zelf doorwerken (Gewenste pensioenleeftijd) huidige pensioenregeling met pensioen gaat? C1c. Tot welke leeftijd denkt u te moeten doorwerken (Gevreesde pensioenleeftijd) (Verwachte pensioenleeftijd) C1d. Tot welke leeftijd denkt u te kunnen doorwerken (Haal bare pensioenleeftijd) 0,4 verwacht - haalbaar 2,4 1,7 verwacht - gewenst Met name de spreiding tussen de gevreesde en gewenste pensioenleeftijd is groot: de leeftijd tot welke men denkt te moeten doorwerken (67,7 jaar) ligt 4 jaar hoger dan de leeftijd waarop men met pensioen zou willen (63,7 jaar) Basis: allen 23

24 Pensioenbewustzijn 24

25 Internationaal 25

26 De Denen en Zweden hebben een beter beeld van hun financiële pensioensituatie dan de Belgen en de Nederlanders, en hebben vaker een pensioenberekening gemaakt/laten maken Financiële situatie tijdens pensioen Pensioenberekening 100% 80% 60% 40% 0% 17% 12% 33% 25% 24% Nederland (n=1007) 21% 33% 34% België (n=1042) 33% 33% 24% 37% 19% 29% 15% 10% DenemarkenZweden (n=1002) (n=1006) goed beeld globaal beeld ik weet het een klein beetje nog niet over nagedacht 100% 80% 60% 40% 0% 6% 5% 9% 17% 24% 50% Nederland (n=1007) 69% België (n=1042) 15% 14% 16% 22% 43% 31% 26% 32% DenemarkenZweden (n=1002) (n=1006) zowel zelf berekend als laten berekenen zelf wel eens berekend laten berekenen niet eerder berekend of laten berekenen B1. In hoeverre heeft u voor ogen hoe uw financiële situatie zal zijn als u met pensioen gaat? B2. Heeft u zelf weleens berekend hoeveel pensioen u zult hebben op uw pensioenleeftijd of heeft u dit wel eens laten berekenen? Basis: allen 26

27 Meeste Deense en Nederlandse werknemers verwachten voldoende inkomen te hebben bij pensionering en sparen dus minder vaak bij. Vlaamse en Zweedse werknemers verwachten te weinig inkomen te hebben: zij sparen daarom vaker bij voor hun pensioen. Gepercipieerd inkomen bij pensionering Extra sparen/beleggen voor pensioen 100% 80% 60% 40% 0% 13% 44% 26% 17% Nederland (n=1007) 6% 35% 31% 21% 54% 29% 5% België Denemarken (n=1042) (n=1002) 11% 30% 38% Zweden (n=1006) ruim voldoende precies voldoende net te weinig veel te weinig 100% 80% 60% 40% 0% 16% 26% 16% 43% 23% 30% 17% 33% 38% 37% 16% 13% 30% 11% 14% 4% 6% 2% 1% Nederland België Denemarken Zweden (n=1007) (n=1042) (n=1002) (n=1006) ja, speciaal voor pensioen ja, maar niet speciaal voor pensioen nee, maar wel van plan nee, en ook niet van plan weet niet B3. Denkt u dat u, als u geen aanvullende maatregelen neemt zoals extra bijsparen voor pensioen, op het moment van pensionering: Basis: allen 27

28 Nationaal 28

29 Ongeveer de helft van de werknemers heeft een goed beeld van de pensioensituatie en heeft dit wel eens laten berekenen. Financiële situatie Pensioenberekening laten maken 100% 80% 60% 17% 19% 33% 35% goed beeld globaal beeld 100% 80% 60% 6% 8% 24% 28% zowel zelf berekend als laten berekenen zelf wel eens berekend 40% 0% 25% 24% NL 2015 (n=1007) 27% 19% NL 2014 (n=1000) ik weet het een klein beetje nog niet over nagedacht 40% 0% 50% NL 2015 (n=1007) 44% NL 2014 (n=1000) laten berekenen niet eerder berekend of laten berekenen B1. In hoeverre heeft u voor ogen hoe uw financiële situatie zal zijn als u met pensioen gaat? B2. Heeft u zelf weleens berekend hoeveel pensioen u zult hebben op uw pensioenleeftijd of heeft u dit wel eens laten berekenen? Basis: allen 29

30 Iets meer werknemers dan vorig jaar hebben vertrouwen in voldoende inkomen bij pensionering. Het percentage werknemers dat bijspaart voor het pensioen blijft gelijk Gepercipieerd inkomen bij pensionering Extra sparen/beleggen voor pensioen 100% 80% 60% 40% 13% 11% 44% 26% 41% 28% ruim voldoende inkomen heeft precies voldoende inkomen heeft net te weinig inkomen heeft veel te weinig inkomen heeft 100% 80% 60% 40% 16% 17% 26% 27% 16% 14% 37% 36% ja, ik spaar/beleg speciaal voor pensioen ja, ik spaar/beleg maar niet speciaal voor pensioen nee, ik spaar/beleg niet maar ben het wel van plan nee, ik spaar/beleg niet en ben het ook niet van plan 0% 17% 19% NL 2015 (n=1007) NL 2014 (n=1000) 0% 4% 5% NL 2015 (n=1007) NL 2014 (n=1000) weet niet B3. Denkt u dat u, als u geen aanvullende maatregelen neemt zoals extra bijsparen voor pensioen, op het moment van pensionering: Basis: allen 30

31 Verband (houding t.a.v.) langer doorwerken en geluk / arbeidssatisfactie 31

32 Internationaal 32

33 Deense werknemers staan het meest open voor langer doorwerken tot en na 67 jaar, gevolgd door de Zweden. Meningen over langer doorwerken (n=1007) (n=1042) (n=1002) (n=1006) E1. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Basis: allen 33

34 De Denen staan het positiefst tegenover langer doorwerken. De Belgen staan hier het meest sceptisch tegenover. 100% 80% 60% 40% 0% 1% 3% 3% 4% 14% 15% 11% 14% 28% 26% 16% 34% 31% 26% 29% 51% 31% Nederland (n=1000) Houding t.a.v. langer doorwerken Belgie (n=1019) 43% 25% 27% 22% 60% 29% 27% 54% 7% Denemarken (n=957) Zweden (n=998) zeer positief positief neutraal negatief zeer negatief De houding van werknemers t.a.v. langer doorwerken is bepaald op basis van de volgende 4 stellingen: Ik zou liever stoppen met werken op mijn 65e dan langer doorwerken Ook langer doorwerken tot 67 jaar is voor mij goed bespreekbaar Ook langer doorwerken na 67 jaar is voor mij goed bespreekbaar Ik vind het een goede zaak dat we in Nederland (Denemarken/ Zweden/ België) de pensioendatum verhogen H1 /E1. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Basis: allen 34

35 Denen zijn het gelukkigst met hun leven in het algemeen, Nederlanders zijn het vaakst tevreden met hun huidige werk. Belgen zijn vaker ongelukkig en zijn minder tevreden met hun werk. Geluksindex Gemiddelde (schaal 1-5) 3,4 3,2 3,6 3,4 Gemiddelde (rapportcijfer) Tevredenheid huidige werk 7,4 6,8 7,4 7,2 100% 80% 60% 40% 0% 50% 41% 9% Nederland (n=1007) 37% 41% 22% Belgie (n=1042) 58% 53% 34% 9% Denemarken (n=1002) 31% 16% Zweden (n=1006) (Heel) gelukkig (score 3,5-5) Neutraal (score 2,5-3,5) (Heel) ongelukkig (score 1-2,5) 100% 80% 60% 40% 0% 53% 36% 6% 5% Nederland (n=1007) 31% 33% 15% 21% België (n=1042) 53% 51% 21% 26% 15% 16% 11% 7% Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) ,7 1-5 weet niet/ wil ik niet zeggen F1. Geluksindex: samengesteld op basis van 5 stellingen F2. Hoe tevreden bent u met uw huidige werk? Basis: allen 35

36 Over de verschillende aspecten van het werk zijn Nederlanders en Zweden het meest tevreden. Tevredenheid aspecten werk Zelfstandigheid/ autonomie in mijn werk 21% 57% 15% 4% 1% 3% Goede sfeer / contacten tussen collega s 26% 52% 14% 4% 2% 3% Goede werksfeer 53% 18% 5% 2% 3% Werk dat past bij kwaliteiten/interesses 19% 55% 15% 6% 2% 3% Afwisseling in mijn werk 18% 54% 19% 5% 2% Korte reistijd/ werk dicht bij huis 28% 39% 16% 10% 4% 3% Werkzekerheid hebben 16% 49% 21% 7% 4% 3% Goed evenwicht tussen werk en privé 14% 50% 22% 9% 3% Flexibiliteit in werktijden en uren 43% 22% 9% 3% 3% Veel verantwoordelijkheid 13% 49% 28% 5% 2% 3% Erkend worden (resultaten, initiatieven) 10% 45% 26% 12% 4% 3% Betrokkenheid bij de organisatie 10% 43% 31% 10% 3% 3% Opleiding- en ontwikkelingsmogelijkheden 11% 41% 28% 13% 4% 4% Hoogte van het loon/ salaris 8% 41% 26% 18% 5% 3% Missie en visie van de organisatie 8% 36% 34% 14% 4% 5% 0% 40% 60% 80% 100% zeer tevreden tevreden neutraal ontevreden zeer ontevreden weet niet/ geen mening F3. Hoe tevreden bent u met onderstaande aspecten van uw huidige werk? (n=1007) (n=1042) (n=1002) (n=1006) 78% 60% 68% 76% 78% 55% 74% 78% 73% 50% 60% 61% 74% 50% 68% 68% 72% 50% 66% 72% 67% 49% 63% 66% 65% 53% 58% 69% 64% 48% 63% 59% 63% 49% 62% 59% 62% 43% 62% 77% 56% 33% 49% 57% 52% 35% 47% 38% 51% 36% 37% 44% 49% 39% 46% 42% 43% 34% 42% 46% % (zeer) tevreden % (zeer) ontevreden Basis: allen 36

37 Plezier in het werken, prettige werkomgeving volgens werknemers zelf belangrijkste drijfveren om langer door te werken. Voor de Belgen is het salaris juist de belangrijkste drijfveer; voor de Denen is taakinhoud ook opvallend belangrijk. Motivatie om langer door te werken komt in Denemarken vaker voort plezier in het werken uit intrinsieke motivatiefactoren: plezierige werkomgeving Plezier Taakinhoud Actief bezig zijn/blijven salaris actief/ vitaal blijven contact met collega s mogelijkheid om minder uren te werken om actief bezig te zijn/blijven zeer belangrijk belangrijk van gering belang onbelangrijk C2. In hoeverre zouden de volgende zaken voor u reden (kunnen) zijn om langer door te werken dan de huidige pensioenleeftijd? 39% 30% 22% 19% 15% 21% 16% Redenen om langer door te werken 52% 52% 55% 48% 52% 51% 46% 9% 7% 11% 9% hoger inkomen midden in maatschappij bezig te blijven taakinhoud (jobinhoud) zelfstandigheid/ autonomie in het werk persoonlijke ontwikkeling 15% 10% 15% 10% 9% 48% 49% 43% 40% 35% 26% 27% 25% 30% 33% 11% 14% 18% 22% 63% 59% 57% 50% 45% 82% 52% 67% 61% 59% partner dan waarschijnlijk ook nog werkt 4% 24% 30% 42% 28% 40% moreel verplicht voel om te werken 3% 12% 37% 48% 15% 36% 0% 40% 60% 80% % (zeer) belangrijk 100% 19% 18% 19% 7% 10% 11% 12% 12% (n=1007) (n=1042) (n=1002) (n=1006) 84% 81% 74% 71% 70% 69% 68% 75% 74% 84% 69% 61% 77% 65% 90% 89% 77% 82% 81% 81% 83% 62% 69% 86% 71% 62% 41% 24% 82% 81% 79% 73% 74% 78% 72% 70% 54% 79% 66% 51% 33% 15% Basis: allen 37

38 Houding t.o.v. langer doorwerken Gewenste pensioenleeftijd Er bestaat een positief verband tussen geluk en de houding van werknemers t.a.v. langer doorwerken: gelukkige werknemers staan positiever tegenover langer doorwerken. In Zweden en Denemarken willen gelukkige medewerkers ook tot op latere leeftijd doorwerken. Verband tussen geluk en houding t.a.v. langer doorwerken Verband tussen geluk en gewenste pensioenleeftijd 4 3,5 3 2,5 2 1,5 Nederland (b=0,10) België (b=0,25) Denemarken (b=0,15) Zweden (b=0,08) Nederland (b=0,19)* België (b=0,29)* Denemarken (b=0,65) Zweden (b=0,71) Score geluksindex Score geluksindex * = geen significant verband b = ongestandaardiseerde regressie coëfficiënt 38

39 Houding t.o.v. langer doorwerken Gewenste pensioenleeftijd Er bestaat in alle landen een verband tussen arbeidssatisfactie en langer doorwerken: tevreden medewerkers willen langer doorwerken en staan positiever tegenover langer doorwerken. Verband tussen arbeidssatisfactie en houding t.a.v. langer doorwerken Verband tussen arbeidssatisfactie en gewenste pensioenleeftijd 3, ,5 2 1,5 Nederland (b=0,12) België (b=0,9) Denemarken (b=0,09) Zweden (b=0,1) Nederland (b=0,56) België (b=0,31) Denemarken (b=0,50) Zweden (b=0,55) Score arbeidssatisfactie Score arbeidssatisfactie * = geen significant verband b = ongestandaardiseerde regressie coëfficiënt 39

40 Flexibiliteit, erkenning en betrokkenheid zijn belangrijke arbeidsfactoren die de houding t.o.v. langer doorwerken beïnvloeden. In België is het salaris ook een belangrijke motivator, terwijl in Denemarken een goede balans tussen werk en privé er primair voor zorgt dat men langer door wil werken. Goed evenwicht tussen werk en privé Flexibiliteit 63% 62% 14% 11% Erkend worden 49% 10% Erkend worden Hoogte van loon Betrokkenheid bij organisatie 33% 39% 35% 24% 19% 24% Houding t.a.v. langer doorwerken Erkend worden 56% 18% Missie en visie van de organisatie Flexibiliteit 46% 59% 17% 14% Betrokkenheid bij organisatie Flexibiliteit 52% 63% 18% 17% % Mate waarin aspect bijdraagt aan houding t.a.v. langer doorwerken % Percentage dat (zeer) tevreden is over dit aspect 40

41 Belangrijkste reden om te stoppen met werken op de huidige pensioenleeftijd is omdat men andere dingen wil doen. Voor de Belgen is de lichamelijke/ geestelijke zwaarte van het werk ook een belangrijke reden om te stoppen. omdat ik andere dingen wil doen dan werken omdat het lichamelijk te zwaar wordt omdat ik voor mijn gevoel dan lang genoeg gewerkt heb omdat ik dan voldoende geld heb om goed te kunnen leven omdat het geestelijk te zwaar wordt omdat de eisen aan het werk zo veranderen om plaats te maken voor de volgende generatie omdat mijn partner stopt met werken 39% 34% 29% 22% 16% 26% 17% 14% Redenen om te stoppen op huidige pensioenleeftijd 47% 37% 33% 40% 44% 49% 42% 44% 25% 31% 18% 21% 22% 25% 13% 4% 28% 7% 7% 7% 9% 12% 15% (n=1007) (n=1042) (n=1002) (n=1006) 83% 75% 73% 72% 69% 63% 54% 47% 88% 89% 84% 76% 87% 79% 75% 59% 79% 71% 73% 69% 70% 71% 52% 51% 93% 68% 86% 78% 70% 64% 64% 52% omdat het moet van mijn werkgever 10% 33% 35% 22% 43% 60% % (zeer) belangrijk 0% 40% 60% 80% 100% zeer belangrijk belangrijk van gering belang onbelangrijk C3. In hoeverre zouden de volgende zaken voor u reden (kunnen) zijn om te stoppen op de huidige pensioenleeftijd? 45% 31% Basis: allen 41

42 Nationaal 42

43 Houding van werknemers ten opzichte van langer doorwerken iets negatiever dan vorig jaar. Houding t.o.v. langer doorwerken (n=1007) (n=1000) E1. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Basis: allen 43

44 Plezier in het werken en plezierige werkomgeving blijven de belangrijkste drijfveren om langer door te werken. intrinsieke motivatie plezier in het werken plezierige werkomgeving salaris actief/ vitaal blijven contact met collega s mogelijkheid om minder uren te werken om actief bezig te zijn/blijven 39% 30% 22% 19% 15% 21% 16% Redenen om langer door te werken 52% 52% 55% 48% 52% 51% 46% 9% 7% 11% 9% 19% 18% 19% 7% 10% 11% 12% 12% zeer belangrijk belangrijk van gering belang onbelangrijk (n=1007) 84% 81% 74% 71% 70% 69% 68% (n=1000) hoger inkomen midden in maatschappij bezig te blijven taakinhoud (jobinhoud) 15% 10% 15% 48% 49% 43% 26% 27% 25% 11% 14% 18% 63% 59% 57% 64% 56% zelfstandigheid/ autonomie in het werk 10% 40% 30% 50% persoonlijke ontwikkeling 9% 35% 33% 22% 45% partner dan waarschijnlijk ook nog werkt 4% 24% 30% 42% 28% 25% minder relevante moreel verplicht voel om te werken 3% 12% 37% 48% 15% 12% redenen % (zeer) belangrijk 0% 40% 60% 80% 100% 80% 60% 65% C2. In hoeverre zouden de volgende zaken voor u reden (kunnen) zijn om langer door te werken dan de huidige pensioenleeftijd? Basis: allen 44

45 De primaire reden om te stoppen met werken blijft dat men andere dingen wil doen. omdat ik andere dingen wil doen dan werken omdat het lichamelijk te zwaar wordt omdat ik voor mijn gevoel dan lang genoeg gewerkt heb omdat ik dan voldoende geld heb om goed te kunnen leven omdat het geestelijk te zwaar wordt omdat de eisen aan het werk zo veranderen om plaats te maken voor de volgende generatie omdat mijn partner stopt met werken 39% 34% 29% 22% 16% 26% 17% 14% Redenen om te stoppen op huidige pensioenleeftijd 47% 37% 33% 40% 44% 49% 42% 44% 25% 31% 18% 21% 22% 25% 13% 4% 28% 7% 7% 7% 9% 12% 15% (n=1007) 83% 75% 73% 72% 69% 63% 54% 47% (n=1000) 81% 69% 72% 66% 63% 57% 52% 41% omdat het moet van mijn werkgever 10% 33% 35% 22% 43% 39% % (zeer) belangrijk 0% 40% 60% 80% 100% zeer belangrijk belangrijk van gering belang onbelangrijk C3. In hoeverre zouden de volgende zaken voor u reden (kunnen) zijn om te stoppen op de huidige pensioenleeftijd? Basis: allen 45

46 Duurzame inzetbaarheid / voorbereiden op langer doorwerken 46

47 Internationaal 47

48 Een goede voorbereiding op langer doorwerken is met name volgens Nederlandse werknemers belangrijk. het is belangrijk dat bedrijven zich er nu al op voorbereiden dat werknemers straks waarschijnlijk langer moeten doorwerken het is belangrijk dat werknemers zich er nu al op voorbereiden dat ze straks waarschijnlijk langer moeten doorwerken Ik denk dat ik me straks financieel niet kan veroorloven om te stoppen met werken op de officiële pensioenleeftijd 21% 13% 6% Meningen over voorbereiden op langer doorwerken 22% 50% 28% 52% 23% 27% 19% 13% 3% 2% 3% 5% 3% 3% 8% (n=1007) (n=1042) (n=1002) (n=1006) 72% 5% 63% 8% 28% 35% 59% 14% 62% 7% 55% 14% 54% 17% 56% 11% 51% 13% 33% 27% 21% 44% 39% 22% ook langer doorwerken tot 67 jaar is voor mij goed bespreekbaar 5% 22% 29% 17% 23% 5% 27% 40% 18% 55% % (helemaal) mee eens 48% 17% 35% 33% % (helemaal) mee oneens ook langer doorwerken na 67 jaar is voor mij goed bespreekbaar 3% 12% 25% 24% 31% 4% 15% 55% 13% 61% 34% 31% 24% 44% ik vind het een goede zaak dat we in Nederland (Denemarken/ Zweden/ België) de pensioendatum verhogen 2% 13% 24% 26% 32% 3% 15% 58% 16% 59% 47% 15% 43% 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal mee oneens helemaal mee oneens weet niet/ geen mening E1. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Basis: allen Basis: allen 48

49 Hoewel een voorbereiding op langer doorwerken met name volgens Nederlanders belangrijk is, nemen nog opvallend weinig Nederlandse werknemers hier voorbereidende maatregelen voor. De Denen zijn ook hier koplopers in. Voorbereiden op langer doorwerken 100% 80% 60% 40% 15% 16% 25% 29% 60% 55% 26% 30% 44% 14% 66% ja, ik neem daar nu al maatregelen voor ik heb daar nog niet concreet maatregelen voor genomen, maar ben dat wel van plan nee ik ben daar nog helemaal niet mee bezig en ben dat voorlopig ook niet van plan 0% Nederland (n=1007) België (n=1042) Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) C4a. Bereidt u zich nu op een of de andere manier voor op het feit dat u straks waarschijnlijk langer door moet werken na uw 65ste jaar? Basis: allen 49

50 Met name de Zweden zijn bereid in minder uren langer door te werken. Belgen staan minder open tegenover bijscholing en het veranderen van werkgever. Het accepteren van een lager salaris is in geen van de landen echt een optie. Te accepteren maatregelen bij langer doorwerken minder uren werken 46% 50% 53% 63% minder ingrijpende maatregelen bijscholen in uw vakgebied een andere functie accepteren 28% 19% 24% 25% 23% 27% 28% 25% een minder zware functie accepteren 27% 35% 31% 28% meer ingrijpende maatregelen te veranderen van werkgever omscholen naar een ander vak lager salaris (uurloon) accepteren geen van deze maatregelen weet niet/ nog helemaal geen idee van 17% 13% 21% 24% 13% 16% 16% 13% 5% 4% 9% 8% 15% 9% 14% 18% 16% 19% 16% Nederland (n=1007) België (n=1042) Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) 0% 25% 50% 75% C5. Welke maatregelen bent u bereid te nemen of te accepteren om langer door te kunnen werken? Basis: allen 50

51 Langer doorwerken wil men in alle landen het liefst (ongeveer) op dezelfde manier doen als nu, maar dan in deeltijd. Denen willen relatief vaker fulltime blijven werken; Zweden iets vaker zelfstandig. Honkvastheid bij dezelfde werkgever bij een andere werkgever zelfstandig nog geen idee van 6% 8% 9% 7% 4% 7% 5% 17% 56% 48% 54% 36% 35% 37% 32% 41% Dimensies van arbeidsflexibiliteit in een zelfde soort functie in een iets andere functie in een heel andere functie nog geen idee van 49% 39% 47% 42% 15% 19% 22% 17% 4% 8% 6% 9% 32% 34% 25% 33% Functievastheid 0% 25% 50% 75% 100% 0% 25% 50% 75% 100% Urenbesteding full time of bijna full time in deeltijd beperkt aantal uren per week af en toe, wat werken nog geen idee van 16% 16% 13% 16% 13% 10% 13% 5% 9% 6% 12% 17% 12% 16% 46% 42% 39% 47% globaal hetzelfde niveau als in jaren voor officiele pensioendatum op een iets lager niveau op een hoger niveau op een veel lager niveau nog geen idee van 0% 25% 50% 75% 100% C5a t/m C5d. Stel dat u door zou werken na de huidige pensioendatum die nu geldt Hoe zou u dan door willen werken? Is dat: 33% 11% 10% 25% 19% 6% 13% 5% 6% 1% 3% 5% 5% 56% 36% 43% 37% 27% 37% 23% 34% 0% 25% 50% 75% 100% Werkniveau Nederland (n=1007) België (n=1042) Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) Basis: allen 51

52 Denen hebben al een beter beeld van wat ze willen doen omtrent langer doorwerken dan de Belgen en Nederlanders. Afweging langer doorwerken 50% 19% 30% 53% 17% 30% 30% 29% 42% 35% 19% 45% (n=1007) (n=1042) (n=1002) (n=1006) ja, ik heb daar nagedacht en heb een duidelijk beeld van wat ik op dat punt wil gaan doen ik heb daar wel eens over gedacht, maar ik heb nog geen duidelijk idee wat ik op dat punt wil gaan doen ik heb daar nog niet eerder over nagedacht. C6a. Nu is het gebruikelijk dat mensen op een vaste pensioendatum stoppen met werken. Maar er zijn mensen die zich voorstellen later niet op een vaste datum met pensioen te gaan, maar tot jaren na hun AOW-leeftijd blijven doorwerken. Al dan niet in deeltijd of zelfstandig. Heeft u wel eens nagedacht over deze afweging? Basis: allen 52

53 Deense en Zweedse werknemers vaker van plan om langer door te werken. Nederlandse/Vlaamse werknemers hebben hier vaker nog geen idee van. Beslissing t.a.v. pensioendatum 100% 80% 4% 7% 13% 13% 14% 17% 7% Ik denk dat ik blijft doorwerken tot ver na mijn AOW leeftijd en op globaal hetzelfde aantal uren als ik nu werk 60% 40% 0% 44% 40% 39% 40% Nederland (n=1007) België (n=1042) 43% 42% 26% 30% Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) Ik denk dat ik blijf doorwerken tot ver na mijn AOW leeftijd, maar dan in minder uren dan ik nu werk Ik denk dat ik echt stop met werken op een vaste pensioendatum ik weet nog helemaal niet wat ik op dit punt ga doen. C6b. Wat denkt u te gaan doen? Basis: allen 53

54 Nationaal 54

55 Belang van voorbereiden op langer doorwerken blijft breed onderkend onder Nederlandse werknemers. het is belangrijk dat bedrijven zich er nu al op voorbereiden dat werknemers straks waarschijnlijk langer moeten doorwerken het is belangrijk dat werknemers zich er nu al op voorbereiden dat ze straks waarschijnlijk langer moeten doorwerken Ik denk dat ik me straks financieel niet kan veroorloven om te stoppen met werken op de officiële pensioenleeftijd 21% 13% 6% Houding t.o.v. langer doorwerken 22% 50% 28% 52% 23% 27% 19% 13% 3% 2% 3% 5% 3% 3% 8% (n=1007) (n=1000) 72% 5% 76% 3% 63% 8% 69% 5% 28% 35% 32% 31% ook langer doorwerken tot 67 jaar is voor mij goed bespreekbaar 5% 22% 29% 17% 23% 5% 27% 40% ook langer doorwerken na 67 jaar is voor mij goed bespreekbaar 3% 12% 25% 24% 31% 4% 15% 55% 22% 47% ik vind het een goede zaak dat we in Nederland (Denemarken/ Zweden/ België) de pensioendatum verhogen 2% 13% 24% 26% 32% 3% 15% 58% 18% 50% 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal mee oneens helemaal mee oneens weet niet/ geen mening E1. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Basis: allen 55

56 Nederlandse werknemers bereiden zich iets vaker voor op langer doorwerken dan vorig jaar. Voorbereiden op langer doorwerken 100% 80% 60% 40% 15% 12% 25% 24% 60% 64% ja, ik neem daar nu al maatregelen voor ik heb daar nog niet concreet maatregelen voor genomen, maar ben dat wel van plan nee ik ben daar nog helemaal niet mee bezig en ben dat voorlopig ook niet van plan 0% NL 2015 (n=1007) NL 2014 (n=1000) C4a. Bereidt u zich nu op een of de andere manier voor op het feit dat u straks waarschijnlijk langer door moet werken na uw 65ste jaar? Basis: allen 56

57 Aantal werknemers dat langer wil doorwerken, blijft nagenoeg gelijk. Net als vorig jaar heeft de helft van de werknemers nog niet nagedacht over de afweging om langer door te werken. Afweging langer doorwerken Beslissing t.a.v. pensioendatum 50% 2015 n= % 30% ja, ik heb daar nagedacht en heb een duidelijk beeld van wat ik op dat punt wil gaan doen 100% 80% 60% 4% 5% 13% 15% 44% 42% Ik denk dat ik blijft doorwerken tot ver na mijn AOW leeftijd en op globaal hetzelfde aantal uren als ik nu werk Ik denk dat ik blijf doorwerken tot ver na mijn AOW leeftijd, maar dan in minder uren dan ik nu werk 51% 2014 n= % 30% ik heb daar wel eens over gedacht, maar ik heb nog geen duidelijk idee wat ik op dat punt wil gaan doen ik heb daar nog niet eerder over nagedacht. 40% 0% 39% 37% NL 2015 (n=1007) NL 2014 (n=1000) Ik denk dat ik echt stop met werken op een vaste pensioendatum ik weet nog helemaal niet wat ik op dit punt ga doen. C6a. Nu is het gebruikelijk dat mensen op een vaste pensioendatum stoppen met werken. Maar er zijn mensen die zich voorstellen later niet op een vaste datum met pensioen te gaan, maar tot jaren na hun AOW-leeftijd blijven doorwerken. Al dan niet in deeltijd of zelfstandig. Heeft u wel eens nagedacht over deze afweging? C6b. Wat denkt u te gaan doen? Basis: allen 57

58 Maatregelen om langer door te werken worden nog iets minder geaccepteerd dan vorig jaar. Men blijft vooral bereid weinig ingrijpende maatregelen te nemen, zoals minder uren werken. Te accepteren maatregelen bij langer doorwerken minder uren werken 46% 45% minder ingrijpende maatregelen bijscholen in uw vakgebied een andere functie accepteren * een minder zware functie accepteren 28% 30% 23% 28% 27% 19% meer ingrijpende maatregelen te veranderen van werkgever omscholen naar een ander vak 17% 13% 15% lager salaris (uurloon) accepteren 5% 6% geen van deze maatregelen weet niet/ nog helemaal geen idee van 18% 18% NL 2015 (n=1007) NL 2014 (n=1000) 0% 25% 50% 75% C5. Welke maatregelen bent u bereid te nemen of te accepteren om langer door te kunnen werken? * in 2014: minder verantwoordelijke functie Basis: allen 58

59 Werknemers blijven weinig flexibel in het accepteren van veranderingen om langer door te werken. Dimensies van arbeidsflexibiliteit Honkvastheid bij dezelfde werkgever bij een andere werkgever zelfstandig nog geen idee van 56% 60% 6% 6% 4% 4% 35% 31% 0% 25% 50% 75% 100% in een zelfde soort functie in een iets andere functie in een heel andere functie nog geen idee van 49% 52% 15% 15% 4% 5% 32% 28% 0% 25% 50% 75% 100% Functievastheid Urenbesteding full time of bijna full time in deeltijd beperkt aantal uren per week af en toe, wat werken nog geen idee van 16% 21% 46% 44% 16% 17% 5% 5% 17% 12% 0% 25% 50% 75% 100% op globaal hetzelfde niveau op een iets lager niveau op een hoger niveau op een veel lager niveau nog geen idee van 56% 57% 11% 15% 6% 5% 1% 1% 27% 13% 0% 25% 50% 75% 100% Werkniveau Nederland (n=1007) NL 2014 (n=1000) C5a t/m C5d. Stel dat u door zou werken na de huidige pensioendatum die nu geldt Hoe zou u dan door willen werken? Is dat: Basis: allen 59

60 Langer doorwerken, rol werkgever 60

61 Internationaal 61

62 Nederlandse werkgevers lopen (volgens werknemers) voorop in het treffen van voorbereidingen op langer doorwerken. Maar bij werknemers uit alle landen is er veel onbekendheid op dit punt. Voorbereiding door werkgever 100% 80% 60% 40% 0% 14% 17% 14% 13% 12% 19% 43% 46% Nederland (n=1007) 7% 10% 7% 17% 15% 9% België (n=1042) 19% 17% 39% Denemarken (n=1002) 21% 16% 46% Zweden (n=1006) ik weet dat mijn werkgever zich daar nu al wel op voorbereidt ik vermoed dat mijn werkgever daar nu al wel op voorbereidt ik vermoed dat mijn werkgever zich daar nog niet op voorbereidt ik weet dat mijn werkgever zich daar nu nog niet op voorbereidt. ik weet niet of mijn werkgever zich daar nu al op voorbereidt D1. Weet u in hoeverre uw werkgever zich nu al voorbereidt op het feit dat werknemers straks langer moeten doorwerken dan de huidige pensioenleeftijd? Basis: allen 62

63 Deense en Zweedse werkgevers staan het positiefst tegenover langer doorwerken én maken het hun werknemers het best mogelijk om langer door te werken (volgens werknemers). Nederlanders en Belgen weten vaak niet hoe hun werkgever hier tegenover staat. Verwachte houding van werkgever t.a.v. langer doorwerken Mogelijk maken langer doorwerken 100% 80% 60% 40% 0% 3% 24% 5% 17% 14% 21% 12% 31% 15% 4% 25% Nederland (n=1007) 19% 29% 11% 7% 36% België (n=1042) 18% 38% 52% 11% 42% 32% 25% 25% 10% 7% 4% 1% 14% 9% 18% Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) 14% % (zeer) positief zeer positief positief neutraal negatief % (zeer) negatief 100% 80% 60% 40% 0% 22% 15% 24% 58% 61% Nederland (n=1007) België (n=1042) 50% 47% 9% 6% 41% 47% Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) ja nee weet niet D5. Hoe denkt u dat uw huidige werkgever staat tegenover het langer doorwerken van werknemers dan de huidige pensioenleeftijd? D6. Maakt uw huidige werkgever het u goed mogelijk om langer door te werken dan de huidige pensioenleeftijd? Basis: allen 63

64 Beleid in Zweden vooral gefocust op vitaliteit en ontwikkeling werknemers. In Denemarken ligt de focus, naast vitaliteit, vooral op de levensfase van werknemers en juist minder op scholing. Behoefte Aanbod levensfasebewust personeelsbeleid vitaliteitsbeleid seniorenbeleid nacholing & bijscholing actieve loopbaanplanning anders namelijk... Nederland (n=1007) Denemarken (n=1002) 7% 5% 5% 11% 31% 24% 16% 30% 24% 27% 19% 17% 41% 38% 39% 38% 42% 41% 37% 56% 49% 58% 54% nascholing & bijscholing actieve loopbaanplanning vitaliteitsbeleid levensfasebewust personeelsbeleid seniorenbeleid D3. In hoeverre weet u of uw werkgever de volgende zaken heeft georganiseerd? D4: Aan welke vormen van ondersteuning door uw werkgever heeft u behoefte als het gaat om langer doorwerken? 58% 0% 25% 50% 75% NL 2014 (n=1000) Zweden (n=1006) 33% 21% 12% 19% 11% 16% 19% 18% 18% 31% 35% 29% 31% 22% 26% 32% 30% 38% 39% 51% 39% 39% 31% 27% 33% 29% 27% 26% 23% 29% 38% 56% 46% 55% 0% 40% 60% 80% 100% % ja + ik vermoed ja, dat wordt aangeboden ik vermoed dat het wordt aangeboden wordt niet aangeboden ik weet het niet (n=1007) (n=1042) (n=1002) (n=1006) Basis: allen 64 52% 30% 62% 24% 19%

65 Nationaal 65

66 Aantal werkgevers dat zich volgens werknemers voorbereidt op langer doorwerken blijft gelijk. Voorbereiding werkgever Mogelijk maken langer doorwerken 100% 80% 60% 40% 0% 14% 12% 17% 21% 14% 13% 15% 13% 43% 39% NL 2015 (n=1007) NL 2014 (n=1000) ik weet dat mijn werkgever zich daar nu al wel op voorbereidt ik vermoed dat mijn werkgever daar nu al wel op voorbereidt ik vermoed dat mijn werkgever zich daar nog niet op voorbereidt ik weet dat mijn werkgever zich daar nu nog niet op voorbereidt. ik weet niet of mijn werkgever zich daar nu al op voorbereidt 100% 80% 60% 40% 0% 22% 21% 17% 58% 62% Nederland (n=1007) NL 2014 (n=4057) ja nee weet niet D1. Weet u in hoeverre uw werkgever zich nu al voorbereidt op het feit dat werknemers straks langer moeten doorwerken dan de huidige pensioenleeftijd? Basis: allen 66

67 Aanbod werkgever (% aangeboden) Behoefte werknemers aan levensfasebewust personeelsbeleid groeit, maar aanbod van werkgevers groeit nauwelijks mee. 40% Weinig behoefte aan, veel aangeboden Confrontatie tussen aanbod werkgevers en behoeften werknemers Veel behoefte aan, veel aangeboden Ten opzichte van vorig jaar: 30% actief aanbieden van nascholing & bijscholing actief aanbieden van nascholing & bijscholing vitaliteitsbeleid vitaliteitsbeleid meer behoefte aan levensfasebewust personeelsbeleid minder aanbod van bijscholing/nascholing en actieve loopbaanplanning actieve loopbaanplanning actieve loopbaanplanning levensfasebewust personeelsbeleid seniorenbeleid seniorenbeleid levensfasebewust personeelsbeleid 10% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% Behoefte werknemer (% behoefte aan ondersteuning ) Veel behoefte aan Weinig behoefte aan, nauwelijks aangeboden D3. In hoeverre weet u of uw werkgever de volgende zaken heeft georganiseerd? nauwelijks aangeboden Basis: allen 67

68 Beschikbare premieregeling 68

69 Met name in Zweden wordt overwegend een beschikbare premieregeling ( Fee Pension ) afgesloten. Beschikbare premieregeling afgesloten Beschikbare premieregeling Eindloonregeling Middelloonregeling (alleen in NL) 6% 11% 18% 29% 41% 30% 40% Nederland (n=1007) Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) Er bestaat geen significant verband tussen DC regeling en de houding van werknemers t.o.v. langer doorwerken. De positieve houding van Deense werknemers t.o.v. langer doorwerken wordt dus niet beïnvloed door de DC regeling. 0% 50% * Vraag is niet gesteld in België, vanwege onbekendheid met beschikbare premieregeling. Z5. Bij wat voor pensioeninstelling loopt uw huidige pensioenregeling? Is dat bij: Basis: allen 69

70 Nederlandse werknemers staan het negatiefst tegenover een beschikbare premieregeling (impact woekerpolis?). Opmerkelijk: ook Zweden zijn hierover tamelijk kritisch. Beleggingspensioen 100% 80% 60% 40% 0% 1% 11% 32% 23% 9% 25% Nederland (n=1007) 12% 5% 32% 30% 28% 26% 34% 36% 8% 1% 4% 18% 4% 8% 26% 19% 12% 5% 12% België (n=1042) G1. Een beleggingspensioen is gebaseerd op een "beschikbare premie". Daarbij wordt uw pensioenpremie belegd. Het rendement op de beleggingen bepaalt uiteindelijk de hoogte van het pensioenkapitaal. Daarmee koopt u later een pensioenuitkering aan. Hoe beoordeelt u deze vorm van pensioen? 35% 5% 34% Denemarken (n=1002) 4% 31% Zweden (n=1006) 31% 26% % (zeer) positief zeer positief positief neutraal negatief zeer negatief geen oordeel % (zeer) negatief Basis: allen 70

71 Werknemers in alle landen hebben - per saldo - een voorkeur voor een collectieve pensioenregeling. Voorkeur pensioenregeling 100% 80% 60% 40% 34% 17% 13% 10% 26% 51% 23% 25% 18% 9% 11% 36% 43% 36% 19% 54% 30% 16% 13% 8% 21% 8% 24% 25% 46% 28% verplicht en collectief vrijwillig en collectief verplicht en individueel vrijwillig en individueel geen voorkeur 0% Nederland (n=1007) België (n=1042) Denemarken (n=1002) Zweden (n=1006) % % Collectief Individueel G2. Waar ligt uw voorkeur? Basis: allen 71

72 Zweedse werknemers hebben vaker een voorkeur voor een regeling met meer risico. Ook Denen zijn meer risicobereid. Nederlanders en Belgen zijn sterk risicomijdend, maar een meerderheid staat wel open voor een combinatieregeling. Risico Houding t.o.v. combinatie 100% 100% 80% 60% 40% 0% 58% 55% 17% 25% Nederland (n=1007) 15% 30% 28% België (n=1042) 42% 38% 30% 40% Denemarken (n=1002) 22% Zweden (n=1006) Kiest voor weinig risico Kiest voor meer risico Geen voorkeur 56% 58% 61% 44% 42% 39% G3. Stel dat u mag kiezen tussen twee pensioenregelingen, welke kiest u dan? G4. En hoe staat u tegenover een combinatie van beide? Dus weinig risico nemen met bijvoorbeeld de helft van uw pensioen (een vaste bodem) en daarboven meer risico nemen met beleggen om zo uw pensioen te kunnen indexeren? 80% 60% 40% 0% Nederland (n=585) België (n=568) Denemarken (n=414) 81% 19% Zweden (n=390) dat spreekt me wel aan dat spreekt me niet aan Basis: allen Selectie: heeft een voorkeur voor een regeling zonder risico 72

73 BIJLAGEN 73

74 Onderzoeksverantwoording 74

75 Onderzoeksopzet en verantwoording Methode Veldwerk Doelgroep & steekproef Online (CAWI) in de vier verschillende landen op de online Panels van GfK. Het veldwerk voor dit onderzoek liep tussen 13 en 23 april De doelgroep voor dit onderzoek bestaat uit Nederlandse, Vlaamse, Deense en Zweedse werknemers. De resultaten zijn gewogen naar leeftijd, zodat de verhouding representatief is voor de werknemerspopulatie in de ondervraagde landen. In totaal namen n=1007 Nederlandse, n=1042 Vlaamse, n=1002 Deense en n=1006 Zweedse werknemers deel aan het onderzoek. Vragenlijst Rapportage De vragenlijst werd opgesteld in overleg met Delta Lloyd en is grotendeels identiek aan de meting van De vragenlijst werd voor alle ondervraagde landen vertaald door lokale vertaalbureaus. Voor inhoudelijke aanpassingen is het advies van lokale GfK collega s in de desbetreffende landen opgevolgd. De gemiddelde invulduur van de vragenlijst bedroeg 15 minuten. Naast deze PowerPoint-rapportage zijn er eveneens uitgebreide tabellenboeken beschikbaar met uitsplitsingen van de resultaten per land naar relevante achtergrondkenmerken. 75

76 Certificering 76

77 Certificering Het onderzoek is uitgevoerd in overeenstemming met het quality systeem van GfK dat is gecertificeerd volgens de normen van NEN-EN-ISO 9001, ISO en ISO GfK onderschrijft de gedragsregels van E.S.O.M.A.R. (European Society for Opinion and Market Research) en is lid van de brancheorganisatie MOA (zie Het is toegestaan de uitkomsten van onderzoek extern te publiceren. Wel dient in dat geval bij de onderzoeksresultaten als bron "GfK <opleveringsmaand en jaar onderzoek>" te worden vermeld. Exclusiviteit van verzamelde gegevens is gebaseerd op de Gedragscode van de MOA, art. 5 (zie 77