Een theorie van de presentie

Transcriptie

1 Een theorie van de presentie (GESTOLEN VAN PROF ANDRIES BAART)

2 (Werk)definitie presentie Een praktijk waarbij de zorggever zich aandachtig en toegewijd op de ander betrekt, zo leert zien wat er bij die ander op het spel staat van verlangens tot angst en die in aansluiting daarbij gaat begrijpen wat er in de desbetreffende situatie gedaan zou kunnen worden en wie hij/zij daarbij voor de ander kan zijn. wat gedaan kan worden, wordt dan ook gedaan.

3 Wat is presentie? 1. Menslievend Zorgen vanuit nabijheid: er zijn met en voor de ander 2. Aansluitend Bij het leven, het verhaal en de persoon van de ander 3. Relatie-gestuurd Doen wat de ander jou nu te kennen geeft als passend, als nodig en als verlangen 4. Effectieve bekommernis 5. Erkennend en bevestigend Doen wat de ander werkelijk helpt en baat De ander eer geven en zijn of haar anders-zijn respecteren 6. Ruimte geven Het beste van de ander tevoorschijn halen en de ander nooit afschrijven 7. Uithouden Kunnen afwachten en je onmacht verdragen

4 Relationeel zorg geven Wordt gemakkelijk beperkt verstaan: - één op één - romantisch, warm en soft - luxe rand rond harde kern die vaststaat - erg oningevuld, vaag gehouden - vooral psychologisch ingevuld - vooral vanwege de etiquette: de goede bejegening - met de nadruk op het ding (relatie) en niet op het werkwoord (relationeel zorgen)

5 Relationeel zorg geven Wordt gemakkelijk beperkt verstaan: - één op één Dat is allemaal geen onzin, maar het kan en het moet beter gezegd en uitgedacht worden: ik probeer daartoe een aanzet te geven - romantisch, warm en soft - luxe rand rond harde kern die vaststaat - erg oningevuld, vaag gehouden - vooral psychologisch ingevuld - vooral vanwege de etiquette: de goede bejegening - met de nadruk op het ding (relatie) en niet op het werkwoord (relationeel zorgen)

6 Relationeel zorg geven Modus van relationaliteit 1. De zorgbetrekkig (in strikte zin) 2. De sociaalbiografische betrekking Betekenis A. Zorg vanuit de relatie (instrumenteel goed) Zorg geven vanuit de relatie tussen zorggever en zorgontvanger: de relatie is het productieve en regulatieve stuurkader van waaruit de zorg wordt ingericht en niet vanuit iets ander (bv. De DSM of ambities van de zorggever). B. Zorg als relatie (intrinsiek goed) De zorgrelatie kan puur functioneel gedacht worden maar ook als goed-in-zichzelf in relatie staan is reeds weldadig, gezien en gehoord worden. De zorgrelatie is dan reeds zorg, ook als er verder niet veel gebeurt. Zorg in relaties De zorgontvanger is zelf een relationeel wezen en komt als zodanig de zorg binnen: met relaties, met een geschiedenis, vanuit een sociale positie (bv. Als moeder, bakker), met verplichtingen jegens anderen en met eer. Zorg is pas (goede) zorg als ze afstemt op wie zorgontvanger in relatie is en bij het leven dat hij/zij leidt, bij diens geschiedenis, sociaal weefsel, plichten, loyaliteiten. De zorgvrager is geen contextloos wezen.

7 Relationeel zorg geven 3. De sociaalinstitutionele betrekking 4. De finaliteitsbetrekking (doelrelatie) Zorg door relaties Zorg geven vindt plaats in geordende betrekkingen waar rechten, voorwaarden, beperkingen etc. gelden, waar anderen ook zorg vragen en waar dus selectiecriteria opgeld doen. Er is niet zo iets als een mooie, geïsoleerde ik-jij betrekking in de zorg. Zorggever bemiddelt voortdurend deze (achtergronds)relaties tot anderen. Zorg met het oog op relaties Zorg geven dient ergens toe, en geschiedt met het oog op een (zo goed mogelijk) leven te midden van de mensen: zorg dient er uiteindelijk toe dat de zorgontvanger met diens kwetsbaarheid en afhankelijkheid zo goed mogelijk lid van deze wereld kan zijn en daarbij in een bevredigende relatie staat tot de wereld, tot anderen en tot zichzelf.

8 De betekenis van relatie: resumé - de relatie als plek van afstemming - de relatie als plek van waar de ander zich kan laten zien - de relatie als plek van uitdrukking wat ik met je heb - de relatie als plek van weldadigheid - de relatie als plek die hulp en steun legitimeert - de relatie als plek waar je weer mens wordt - de relatie als plek om professioneel geweld te beteugelen - de relatie als plek waar doorbehandelen ingedamd kan worden - de relatie als plek om professionele bestendiging van behoeftigheid te keren

9 Politieke ethiek Zorg steunt momenteel sterk op medisch ethisch denken: - wat mag wel/niet? - wanneer stoppen, hoe eventueel doorzetten? - hoe autonomie respecteren? - hoe samen tot beslissingen komen? - Etc.

10 Politieke ethiek Zorg steunt momenteel sterk op medisch ethisch denken: - wat mag wel/niet? - wanneer stoppen, hoe eventueel doorzetten? - hoe autonomie respecteren? - hoe samen tot beslissingen komen? - Etc. Dat is allemaal verstandig en goed maar schiet ook te kort? Vanuit de zorgethiek en presentie wensen we ook politiek-ethisch over zorg na te denken. Zorgen is altijd kiezen voor een bepaalde maatschappelijke orde: wie wel, wie niet?

11 Politieke ethiek Het onderwerp is te groot om integraal aan de orde te hebben; een paar opmerkingen De decontextualisering van het vak en de vakkennis Recht op onafgestemdheid en kwartier maken Nadruk op herstel en rehabilitatie Zeer ondergeschikte positie van de sociale psychiatrie en maatschappelijke duidingen Ruimte maken voor mensen die anders-zijn i.p.v. wegstoppen Vooral gaan voor kunnen leven met aandoening te midden van anderen

12 Kwetsbaarheid was de aanvang van een publiek debat over de plek en waarde van kwetsbaarheid in de zorg voor kwetsbare mensen - Daarbij bevat De zorgval veel discussiemateriaal

13 Kwetsbaarheid ontkend 1. kwetsbaarheid krijgt een platte omschrijving, en wordt toegewezen aan rubrieken van mensen (postnummer-kwetsbaarheid) 2. kwetsbaarheid wordt zoek gemaakt en is overschaduwd: er is een kwetsbaarheidsdiscours dat zijn naam niet waard is omdat het alles doet om kwetsbaarheid te ontkennen 3. kwetsbaarheid wordt ongenuanceerd gebruikt ==> andere talen kennen er wel 3 à 4 begrippen voor.

14 Kwetsbaarheid ontkend Kwetsbaarheid wordt ongenuanceerd gebruikt andere talen kennen er wel 3 à 4 begrippen voor en dat geeft een ander beeld Engels Frans Betekenis Fragil/frailty Fragilité Vergankelijk(heid), broos(heid) Vulnerability Vulnerabilité Brekelijk, breekbaarheid Precariousness/precarity Precarité Delicaat, hachelijk je kwetsbaar maken/opstellen Verwondbaar, raakbaarheid, bedotbaar

15 Kwetsbaarheid ontkend 1. kwetsbaarheid krijgt een platte omschrijving, en wordt toegewezen aan rubrieken van mensen 2. kwetsbaarheid wordt zoek gemaakt en is overschaduwd: er is een kwetsbaarheidsdiscours dat zijn naam niet waard is omdat het alles doet om kwetsbaarheid te ontkennen 3. kwetsbaarheid wordt ongenuanceerd gebruikt andere talen kennen er wel 3 à 4 begrippen voor. 4. kwetsbaarheid zou niet moeten bestaan, zou een onwaarde zijn 5. allerlei soorten kwetsbaarheid worden niet gevormd, tellen niet mee smalle opvatting

16 Kwetsbaarheid ontkend 6. kwetsbaarheid als kwetsbaar gemaakt worden, speelt nauwelijks een rol politiek ethische dimensie ontbreekt meestal

17 Gevaar ontkenning - overvragen en ideologisch gedreven gebrekkige afstemming; overmoed betreffende herstel en reparatie verlaten - beschuldigen, de orenmaffia overbelasten - wegkijken: de werkelijkheid van allerlei kwetsbaarheid niet waar kunnen hebben willekeur en overslaan (sentimentaliteit) - ontnemen van de (onderliggende) waarde en werkelijkheid: zonder kwetsbaarheid leeft niemand en niks van waarde; onze samenleving dankt zijn humane gezicht meer aan respectering van kwetsbaarheid dan aan het laten verdwijden ervan

18 Kwetsbaarheid Conclusie: De promotie van empowerment, eigen kracht, autonomie en bijv. Zelfregie moet nog steeds gepaard gaan met goed ontwikkelde ideeën omtrent de waarde en werkelijkheid van kwetsbaarheid: dat toomt het geweld van de moderne zorg in.

19 Verstandigheid In de literatuur wordt in wisselende bewoordingen gepleit voor een bepaald soort professional: reflectief, in staat goede kennis aan te wenden. Dat is natuurlijk goed maar tegelijk onvoldoende: de practicus moet duidelijk meer doen dan goed reflecteren.

20 Verstandigheid Vanwaar verstandigheid: - Aristotelisch begrip: phronèsis - Moderne literatuur daarover

21 Verstandigheid Hier beknopt toegelicht in 11 punten 1. In complexe (chaotische) situaties is het onvoldoende te koersen op evidence, voorgegeven doelen, tools en protocollen 2. Je moet dan niet doorzetten maar verstandig zijn 3. Dat is: in staat zijn door te gaan waar de vakkennis je in de steek laat 4. Daarbij heel secuur in het doelkader blijven (ook als dat verduisterd is) 5. En waar nodig spelen met de toepassing van de regels, het grijze gebied durven te betreden 6. Reflectief te werk gaan en velerlei typen kennis kunnen aanspreken; niet hangen aan de formele vakkennis

22 Verstandigheid 7.Deugdelijk kunnen improviseren; het onverwachte (emergente) niet negeren 8. Liefdevol en ruimhartig zijn: de zaak niet opblazen noch wegdoen maar volhouden 9. Durven besluiten waar uiteindelijk geen zekerheid bestaat 10. De sprong wagen, met het oog op het uiteindelijke doel en met inbegrip van al je kennis, ervaring, moraliteit, verbeeldingskracht, intuïties, etc. 11. Moedig zijn en waar nodig risico nemen ervoor staan en verstandigheid kunnen uitleggen je verantwoorden