Resultaten Brabantpanel-onderzoek Vergrijzing en ouderenbeleid maart 2007

Transcriptie

1 Respons Van 27 februari tot en met 11 maart 2007 is aan Brabantpanelleden van 16 jaar en ouder een vragenlijst voorgelegd over hun opvattingen over ouderen en vergrijzing in Brabant en over de door hen gewenste richting van overheidsbeleid met betrekking tot ouderen. Een hoog percentage leden van het Brabantpanel (71%) vulde de vragenlijst in. Hieronder leest u de belangrijkste resultaten. De resultaten van het onderzoek zijn representatief voor de Brabantse bevolking wat betreft leeftijd, geslacht en Brabantse regio (West-Brabant, Midden-Brabant, Noordoost-Brabant en Zuidoost-Brabant). De onderzoeksvragen zijn opgesteld in samenwerking met het Brabants Kenniscentrum Ouderen (BKO), de opdrachtgever voor dit onderzoek. 1. Het algemene beeld van vergrijzing Op dit moment is 14% van de Brabantse bevolking 65 jaar of ouder. We vroegen de Brabantpanelleden hoe hoog zij denken dat naar verwachting het percentage 65-plussers in Brabant in 2030 is, wanneer de vergrijzing zijn hoogtepunt heeft bereikt. 17% Noemde het juiste antwoord, namelijk 23%. De meeste Brabanders (81%) overschatten de verwachte toename van het percentage ouderen en noemen hogere percentages van 27%, 35%, 41% of zelfs 53%. Verantwoordelijkheid voor ouderen Ouderen zelf zijn het meest verantwoordelijk voor hun eigen welzijn, zo vindt de meerderheid. Daarna volgt de overheid, vervolgens familieleden, partner en kinderen. Op de vierde plaats komen de instellingen voor zorg en welzijn; belangenorganisaties voor ouderen worden het vaakst op de vijfde en laatste plek geplaatst in de rangordening van verantwoordelijkheid tussen 1 en 5. Tabel 1 Wie is naar uw mening het meest verantwoordelijk voor het welzijn van ouderen? (1=meest verantwoordelijk, 5 =minst verantwoordelijk) (percentages) De ouderen zelf De overheid Familieleden/partner/kinderen Instellingen voor zorg en welzijn Belangenorganisaties voor ouderen Totaal Belangrijkste thema s voor ouderenbeleid Op de vraag waaraan de overheid de komende jaren de meeste aandacht zou moeten besteden als het gaat om de gevolgen van de vergrijzing (waarbij uit 8 beleidsterreinen er maximaal 2 als prioriteit mochten worden gekozen), wordt de gezondheid van ouderen en de zorg die daarvoor nodig is het meest genoemd. Op de tweede plaats volgt dat mensen boven de 45 jaar gemakkelijker een baan vinden als ze werkloos raken. Voldoende geschikte woningen voor ouderen wordt door 30% van de Brabanders genoemd; een kwart vindt (meer) solidariteit tussen jongere en oudere mensen belangrijk. Doorwerken tot het 65 e levensjaar vindt 15% belangrijk, doorwerken na het 65 e levensjaar 6%. 6% Noemt andere prioriteiten van heel verschillende aard, variërend van financiering van de AOW, ouderen die veel verdienen laten meebetalen aan de 1

2 AOW, demotie en armoedebestrijding tot: beter openbaar vervoer, sociale cohesie in buurten en de jeugd voorbereiden op de vergrijzing. Grafiek 1 Vergrijzing heeft vele gevolgen voor de samenleving. Waaraan moet de overheid volgens u de komende jaren de meeste aandacht besteden? (maximaal 2 antwoorden mogelijk) (percentages) Gezondheid en goede zorg voor ouderen Plussers makkelijker een baan indien werkloos 49 (Voldoende) geschikte woningen voor ouderen 30 (Meer) solidariteit tussen jongeren en ouderen 24 Meer mensen doorwerken tot hun 65e 15 Meer ouderen vrijwilligerswerk 7 Meer mensen doorwerken na hun 65e 6 Iets anders Arbeid, inkomen en pensioen Meer mensen (langer) aan het werk Het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd is niet populair: 68% van de Brabanders is het (helemaal) niet eens met de stelling De pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar moet geleidelijk worden verhoogd. Ook demotiveren dat mensen eerder stoppen met werken kan niet op veel bijval rekenen: 61% Is het niet eens met de stelling Bestaande regelingen die het mogelijk maken dat mensen eerder stoppen met werken (zoals VUT/prepensioen) moeten zo snel mogelijk worden afgeschaft. Een kwart (27%) is het hiermee wel eens, 12% is neutraal. 65-Plussers zijn meer dan gemiddeld voorstander van het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd (37% vindt dit een goed idee tegenover 19% gemiddeld), Brabanders tussen de 40 en 64 jaar zijn daarentegen juist meer dan gemiddeld uitgesproken tégen: 78% wil niet dat er getornd wordt aan de pensioengerechtigde leeftijd (tegenover 68% gemiddeld die dat niet ziet zitten). Voor wat betreft het afschaffen van VUT, prepensioen en dergelijke, teneinde te voorkómen dat te veel mensen (te) vroeg uittreden uit het arbeidsproces: opvallend veel mensen die reeds met de VUT of pensioen zijn, vinden dit een goed plan (48% tegenover 27% gemiddeld); mensen die 2

3 werken (in loondienst of als zelfstandige) vinden het juist géén goed plan: 23% is geen voorstander van het afschaffen van regelingen die eerder stoppen met werken mogelijk maken. Andere methodes om meer mensen aan het werk te krijgen of te houden, zijn: 1) het treffen van overheidsmaatregelen die er voor zorgen dat het voor bedrijven aantrekkelijker wordt om mensen boven de 45 jaar in dienst te nemen (deze leeftijdscategorie komt doorgaans moeilijk aan nieuw werk, indien werkloos (geraakt)) en 2) meer investering door het bedrijfsleven in oudere werknemers, bijvoorbeeld door loopbaanbegeleiding en het aanbieden van geschikt werk. 92, Respectievelijk 91% van de Brabantpanelleden is hier (erg) voorstander van. Een andere mogelijke maatregel is demotie. Hierover bestaat meer verdeeldheid. 45% Is het (zeer) eens met de stelling Oudere werknemers die hun huidige werk niet meer kunnen uitoefenen, moeten een andere, eventueel minder goed betaalde functie accepteren. 34% Is het hier echter niet mee eens en 20% neemt een neutrale houding in. Met name 65-plussers zijn voorstander van demotie (60% tegenover 45% gemiddeld), jarigen juist niet (37% tegenover 45% gemiddeld). Je steentje bijdragen aan de samenleving Of het nou in de vorm van betaald werk of anderszins is, 71% van de ondervraagde Brabanders is van mening dat je als mens in iedere fase van je leven een bijdrage moet leveren aan de samenleving. Dit blijkt ook uit het gegeven dat 69% van de Brabanders van mening is dat mensen die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt, gestimuleerd moeten worden om maatschappelijk actief te blijven door het verrichten van (on)betaalde arbeid. Men vindt echter niet in zo groten getale dat dit betekent dat mensen die géén betaald werk verrichten, verplicht moeten worden om vrijwilligerswerk te verrichten of anderszins een bijdrage aan de samenleving te leveren: 43% vindt van wel, 40% vindt van niet, de rest heeft een neutrale houding. Dit geldt ook voor de opvatting over gepensioneerden: 69% vindt zoals we zagen dat gepensioneerden gestimuleerd moeten worden maatschappelijk actief te blijven door het verrichten van (on)betaalde arbeid, maar slechts 1% vindt dat je hen hiertoe moet verplichten. 30% Is van mening dat mensen die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt met rust gelaten moeten worden: zij hebben genoeg gewerkt. We constateren wel enige verschillen in leeftijd: meer dan de helft (namelijk 53%) van de mensen tussen de 30 en 39 jaar (tegenover 43% gemiddeld) is van mening dat nietbetaald-werkenden verplicht moeten worden tot maatschappelijk nuttige activiteiten. Ook mensen die betaald werken vinden dit veel vaker (namelijk 48% van hen) dan mensen die met de VUT of pensioen zijn: van laatstgenoemden is maar 36% van mening dat je mensen kan verplichten maatschappelijk nuttig bezig te zijn. In de tijd van de baas? Moeten werkgevers aan hun werknemers de mogelijkheid geven om onder werktijd vrijwilligerswerk te verrichten of mantelzorg te verlenen aan zorgbehoevende naasten? Ja, vindt 46%; nee, zegt 35%. 20% Is neutraal of weet het niet. Pensioen en inkomen op de oude dag Zouden er verschillen moeten of mogen bestaan in de omstandigheden waaronder mensen met pensioen mogen gaan? Als het aan de Brabantse bevolking ligt wel. 67% Is 3

4 bijvoorbeeld van mening dat mensen met een zwaar beroep eerder met pensioen zouden mogen gaan dan mensen met een lichter beroep. Een lager percentage, maar nog altijd meer dan de helft (55%) van de Brabantpanelleden vindt dat mensen met een ziekte of beperking eerder met pensioen mogen dan mensen zonder ziekte of beperking. 51% Is van mening dat het aantal gewerkte jaren een rol zou moeten spelen: mensen die lang hebben gewerkt zouden in hun ogen eerder met pensioen mogen dan mensen die korter hebben gewerkt. Mensen tussen de 50 en 64 vinden dit in nog sterkere mate (namelijk 63% van hen), jongeren tussen de 16 en 29 jaar juist niet (slechts 37% vindt dat mensen die lang hebben gewerkt eerder met pensioen zouden mogen). En tot slot: 55% Is van mening dat mensen zelf zouden moeten kunnen besluiten wanneer ze eruit stappen c.q met pensioen gaan. Dit geldt in nog sterkere mate voor mensen tussen de 30 en 39 jaar (63% in deze leeftijdscategorie vindt dat mensen deze keuze zelf zouden moeten mogen maken) en voor Brabanders tussen de 50 en 64 jaar: van hen is 65% van mening dat mensen zelf mogen besluiten wanneer ze stoppen met werken. Inwoners van Brabant van boven de 65 die niet (meer) werken, denken precies omgekeerd: 37% is het eens met de stelling dat mensen zelf mogen bepalen wanneer ze met pensioen gaan (tegenover 55% gemiddeld), maar een meederheid van 44% is het hier (helemaal) niet mee eens (tegenover 27% gemiddeld die het hiermee niet eens is). Ook inkomen speelt een rol: hoe hoger het huishoudinkomen, des te meer zijn mensen de mening toegedaan dat ze zélf zouden mogen beslissen wanneer ze met pensioen gaan. Grafiek 2 In hoeverre bent u het eens met onderstaande stellingen? Mensen met een zwaar beroep mogen eerder met pensioen (% eens) 67 Mensen met een ziekte/beperking mogen eerder met pensioen (% eens) 55 Mensen moeten zelf bepalen wanneer ze met pensioen gaan (% eens) 55 Mensen die lang hebben gewerkt mogen eerder met pensioen (% eens) Dan de inkomenspositie van ouderen zelf. We vroegen de Brabantpanelleden van 65 jaar en ouder of hun huidige huishoudinkomen voldoende is om een onbezorgde oude dag van te hebben. 86% Zegt een voldoende hoog huishoudinkomen te hebben. Voor 14% is 4

5 dit niet het geval. Uit verschillende onderzoeken onder armoede onder ouderen weten we dat het daarbij meestal gaat om mensen met alleen AOW en eventueel een klein pensioentje. Deze situatie treft vaak mensen die niet of maar kort hebben gewerkt: omdat ze voor het huishouden hebben gezorgd, werkloos zijn geraakt en niet meer aan de slag zijn gekomen of door ziekte en arbeidsongeschiktheid. Vaak gaat het om een combinatie van leeftijd (vooral alleenstaande oudere vrouwen), lichamelijke en/of psychische beperkingen en onvoldoende arbeidsverleden. 57% Van de 65-plussers heeft, los van AOW en eventueel pensioen, extra geld gespaard voor hun oude dag. De rest leeft van AOW en opgebouwd pensioen (van zichzelf en/of de partner), waarvan zo blijkt uit bovenstaande cijfers de meesten goed kunnen rondkomen. Zo goed als de meeste ouderen momenteel zeggen te kunnen leven van hun huidige huishoudinkomen, zo onzeker zijn (relatief althans) de verwachtingen van mensen over hun financiële toekomst. Vooral jongeren zijn onzeker over de vraag of ze in de toekomst voldoende inkomen hebben voor hun oude dag. Hoe hoger de leeftijd, des te zekerder zijn mensen van een onbezorgde oude dag. Tabel 2 Denkt u dat uw huishoudinkomen na uw 65 e voldoende zal zijn om een onbezorgde oude dag te hebben? (percentages voor inwoners van Brabant jonger dan 65 jaar) jaar jaar jaar jaar Totaal Ja Nee Geen idee/weet niet Totaal Ook inkomen speelt een rol: hoe hoger het huishoudinkomen nu, des te zekerder zijn mensen van een onbezorgde oude dag straks, na hun 65e. Tabel 3 Denkt u dat uw huishoudinkomen na uw 65 e voldoende zal zijn om een onbezorgde oude dag te hebben? (percentages voor inwoners van Brabant jonger dan 65 jaar) Minder of gelijk aan minimum inkomen Minimum tot modaal inkomen Modaal tot 2x modaal inkomen 2x Modaal inkomen of meer Ja Nee Geen idee/weet niet Totaal Totaal Onzekerheid over een onbezorgde oude dag leidt echter niet per definitie tot extra sparen. 44% Spaart extra voor na hun 65 e (los van AOW en pensioen), 9% heeft dit in 5

6 het verleden wel gedaan maar nu niet meer, 19% overweegt het te gaan doen en 23% is geenszins van plan om extra te gaan sparen voor na het 65 e levensjaar. Tabel 4 Spaart en en/of uw partner momenteel, los van pensioen/aow, extra voor na uw 65 e? (percentages voor inwoners van Brabant jonger dan 65 jaar) Ja 44 Nee, dat heb ik in het verleden gedaan maar nu niet meer 9 Nee, maar ik overweeg dat wel te gaan doen 19 Nee, en dat zal ik ook niet gaan doen 23 Weet niet/geen idee 4 Totaal 100 Kwetsbare groepen ouderen Bepaalde groepen ouderen blijven qua inkomen achter bij andere ouderen en bij de rest van de samenleving. We vroegen de Brabantpanelleden wat hun mening hierover is. Tabel 5 Bepaalde groepen ouderen blijven qua inkomen achter bij andere ouderen en bij de rest van de samenleving. Wat is hierover uw mening? (percentages) Dat is een probleem dat de overheid moet oplossen 28 Dat is een probleem dat mensen zelf moeten oplossen 25 Dat is nu eenmaal zo. Ik zie dat niet als een probleem. 22 Anders, namelijk. 16 Weet niet/geen idee 10 Totaal 100 In de meeste gevallen wordt hierbij verwezen naar de overheid die dit probleem moet oplossen, gevolgd door de mensen zelf die dat zelf moeten oplossen. Meer dan 1 op de 5 ziet het als een gegeven waar nu eenmaal niets aan te doen is. Veel mensen (16%) hebben hun eigen opvatting over dit gegeven c.q. probleem. Een greep uit de antwoorden: Ouderen mensen moeten elkaar steunen, Je moet niet het probleem maar de oorzaak aanpakken, Oplossing is niet nodig, als mensen maar geïnformeerd worden over de regelingen die er allemaal bestaan, Het zal altijd bestaan maar je moet wel kijken wat de redenen ervan zijn, Ouderen met een pensioen boven AOW-niveau moeten geen aanspraak kunnen maken op AOW. Het geld dat hierdoor vrij komt, moet ten goede komen aan de armere ouderen, Het ligt eraan hoe de armoede is ontstaan en wiens schuld het is dat het zo ver is gekomen, Dat is nu eenmaal zo. De groep die het beter heeft, heeft daar zelf voor gezorgd, Dit is niet alleen een probleem bij ouderen, maar bij iedereen, Jonge mensen al wijzen op deze problematiek en bestedingspatroon leren, Mensen die door hun eigen schuld arm zijn niet helpen, maar mensen die zonder dat ze daar schuld aan hebben en niet voor een oplossing konden zorgen, moeten bijbetaling van de overheid krijgen. 3. Zorg en welzijn 6

7 De (toekomst van de) professionele gezondheidszorg 47% Van de Brabantpanelleden is het eens met de stelling De gezondheidszorg voor ouderen in Nederland is goed. 31% Is het hier niet mee eens, 22% is neutraal of weet het niet precies. Over de toekomst van de gezondheidszorg zijn mensen echter beduidend pessimistischer: 80% maakt zich zorgen over de kwaliteit en de kosten van de gezondheidszorg in Nederland in de toekomst. Risicoselectie of solidariteit in de zorg Een manier om de gezondheidszorg betaalbaar te houden, is het toepassen van risicoselectie, oftewel: mensen die een groter risico lopen om (veel) gebruik te maken van de gezondheidszorg een hogere premie laten betalen, uitsluiten van behandeling of van verzekering. Dit druist in tegen het aloude principe van solidariteit in de zorg, maar wordt bij tijd en wijlen wel genoemd als mogelijke oplossing om de kosten van de gezondheidszorg betaalbaar te houden. De Brabantse bevolking voelt wel in zekere mate voor risicoselectie, bijvoorbeeld meer premie betalen bij een ongezonde leefstijl (waarbij geldt dat hoe hoger het huishoudinkomen, des te meer men voorstander is van deze vorm van risicoselectie), maar inzake (het recht op) medische behandeling is het beeld helder: ongeacht leefstijl moet iedereen gelijk worden behandeld; er mag géén sprake zijn van uitsluiting van medische behandelingen, óók niet bij mensen die ongezond leven. Ook hier geldt overigens dat naarmate het huishoudinkomen hoger is, de solidariteit afneemt. Tussen minima en mensen met 2x modaal of meer bestaat een verschil van maar liefst 32% ten aanzien van de opvatting Als het gaat om medische zorg, mag je geen onderscheid maken tussen mensen, maar moet iedereen gelijk worden behandeld : 90% van de mensen met een inkomen op of onder het sociaal minimum is het met deze opvatting eens, tegenover 58% van de mensen die een huishoudinkomen hebben van 2x modaal of meer. Tabel 6 In welke mate bent u het eens met de volgende stellingen? (percentages) Mensen die ongezond leven (bijv. roken ) moeten meer zorgpremie betalen Mensen die ongezond leven (bijv. roken) moeten worden uitgesloten van bepaalde medische behandelingen Als het gaat om medische zorg, mag je geen onderscheid maken tussen mensen, maar moet iedereen gelijk worden behandeld *weet niet/geen mening Eens Neutraal Oneens w.n./ g.m.*

8 Mantelzorg Een groot deel van zowel lichte als zware zorg wordt verleend door naasten (partner, kinderen, familie etcetera). We spreken dan over mantelzorg. We vroegen de Brabantpanelleden van wie, indien ze lichte verzorging nodig hebben, ze deze zorg het liefst zouden ontvangen of, indien ze langdurig ziek worden en zwaardere zorg nodig hebben, op wie ze naar verwachting een beroep zouden kunnen doen. Tabel 7 Stel u heeft lichte verzorging of ondersteuning nodig in het huishouden. Van wie ontvangt u dan in eerste instantie het liefst? (percentages) Mijn partner 56 Professionals 29 Mijn kinderen 7 Mijn familieleden 4 Mijn vrienden 2 Anderen 2 Mijn buren 0 Totaal 100 De meeste mensen ontvangen lichte zorg of ondersteuning in het huishouden het liefst van hun partner, gevolgd door professionals. Mannen worden relatief liever geholpen door hun partner (62%), vrouwen relatief liever door professionals (36%). Ook mensen met een minimuminkomen ontvangen vaker dan gemiddeld liefst zorg van een professional (44% van hen tegenover 29% gemiddeld in Brabant). Ditzelfde geldt uiteraard voor mensen zonder partner. Ook zij kiezen in hoofdzaak bij voorkeur voor professionele hulp indien beschikbaar. Dan de situatie waarin zware zorg nodig is. Op wie denken Brabanders dan een beroep te kunnen doen? Zo bezorgd als mensen zijn over de kwaliteit en de kosten van de gezondheidszorg, zo optimistisch is men over het kunnen ontvangen van professionele zorg an sich, als die situatie zich voordoet. 72% Verwacht een beroep te kunnen doen op professionals bij langdurige ziekte waarbij zorg nodig is (zie tabel 8). 65% Verwacht een beroep te kunnen doen op de partner, ongeveer eenderde op kinderen en/of overige familieleden. Ook verwacht 19% een beroep te kunnen doen op vrienden. 7% Denkt dat buren zorg kunnen verlenen indien men langdurig ziek wordt. Logischerwijs bestaan er verschillen in huishoudsituatie: mensen zonder partner verwachten geen hulp van een eventuele partner in de toekomst. Samenwonenden of gehuwden verwachten dat in ruime meerderheid (77%) wel. Ook ligt het voor de hand dat naarmate de leeftijd hoger ligt, er meer wordt verwacht van de kinderen, zeker nu mensen op steeds latere leeftijd kinderen krijgen. 41% Van de 65-plussers verwacht bij langdurige ziekte een beroep te kunnen doen op de kinderen; bij jarigen is dit 33%, bij jarigen 38%, bij jarigen 29% en bij jarigen 27%. Onder Brabanders met kinderen wordt vanzelfsprekend ook vaker hulp door de kinderen verwacht dan onder Brabanders zonder kinderen. 53% Van de alleenstaanden met kind(eren) verwacht bij langdurige ziekte een beroep te kunnen doen op de kinderen; bij samenwonenden of gehuwden met thuiswonende kinderen is dit 48%. 8

9 Tabel 8 Stel, u wordt in de toekomst langdurig ziek. Op wie kan u dan naar verwachting een beroep doen voor uw verzorging? (meerdere antwoorden zijn mogelijk) (percentages) Professionals 72 Mijn partner 65 Mijn kinderen 34 Mijn familieleden 31 Mijn vrienden 19 Mijn buren 7 Anderen 3 Dan de omgekeerde situatie, namelijk die waarin anderen vragen om lichte of zwaardere verzorging. In welke mate en aan wie zijn inwoners van Brabant bereid deze te verlenen? Een zeer grote bereidheid om zorg te verlenen (zie grafiek 3) bestaat er ten aanzien van de partner en de kinderen (indien aanwezig). Ook de bereidheid om voor de ouders te zorgen (indien aanwezig en/of (nog) in leven) is groot, vooral als het gaat om lichte verzorging of hulp bij het huishouden. Wat betreft broers en zussen bestaat een grote bereidheid om lichte verzorging of hulp in de huishouding te verlenen; de bereidheid om zwaardere verzorging te verlenen is aanmerkelijk minder groot. In het algemeen is de bereidheid om lichte zorg te verlenen groter dan de bereidheid om zware zorg te verlenen bij langdurige ziekte: alleen bij partner en kinderen zijn de verschillen tussen beide niet zo groot, maar naarmate de afstand tot de zorgvrager groter wordt, 1) des te lager is de bereidheid om voor hem of haar te zorgen en 2) des te groter wordt het verschil tussen lichte en zware zorg: lichte zorg wil zelfs 46% nog wel aan vrienden verlenen, maar zware zorg voor vrienden verlenen in geval van langdurige ziekte, hangt voor veel mensen (48%) af van de situatie. 18% antwoordt meteen ja op de vraag of men zware zorg zou willen verlenen aan vrienden die langdurig ziek zijn. In het algemeen kan de zorgbereidheid in Brabant groot worden genoemd. Maar weinig mensen (maximaal 10%) antwoorden expliciet nee op de vraag of men bereid is in vóórkomende gevallen lichter zorg te verlenen aan partner, kinderen, ouders, broers, zussen en vrienden. Als het antwoord niet ja is, is het dikwijls dat hangt ervan af, óf de situatie is niet van toepassing (er is geen partner, kind, ouder, broer of zus (meer)). Een uitzondering vormen overige familie en buren: voor overige familie is 22% niet bereid lichte zorg te verlenen. Aan buren is 24% niet bereid of in staat lichtere zorg of ondersteuning in het huishouden te verlenen. Het verlenen van zware zorg bij langdurige ziekte is in het algemeen minder vanzelfsprekend, behalve voor de partner, ouders en kinderen.voor broers en zussen is de bereidheid al iets minder groot (20% is niet bereid of in staat tot deze vorm van zorg), voor vrienden, overige familie en buren is deze nog lager (percentages nee, daar ben ik niet toe bereid of in staat zijn voor deze categorieën respectievelijk 30, 40 en 55%). 9

10 Grafiek 3 Stel dat iemand op u een beroep doet voor lichte verzorging/ ondersteuning in het huishouden of voor zwaardere verzorging bij langdurige ziekte: aan welke van de onderstaande personen bent u bereid en/of in staat deze zorg te geven? (meerdere antwoorden zijn mogelijk) (percentages) Mijn partner Mijn kinderen Mijn ouders Broers/zussen Mijn vrienden Mijn buren 5 23 Overige familie zwaardere verzorging lichte verzorging Ouderen en zorg Door de vergrijzing zal de behoefte aan zorg in de toekomst naar verwachting stijgen. We vroegen de Brabantpanelleden hoe dit probleem volgens hen het beste kan worden opgelost. De meerderheid ziet de oplossing in het efficiënter organiseren van de zorg en in meer personeel in de zorg, maar ook in: investeren in een prettige en veilige woonomgeving voor ouderen. Op iets grotere afstand volgt investeren in het voorkómen van ziekten. Technologische hulpmiddelen en hulp op afstand d.m.v. ICT en internet worden nog niet zo veel genoemd als oplossingen voor het vraagstuk van vergrijzing en zorg. 9% Van de Brabanders heeft eigen ideeën over de oplossing van dit vraagstuk, samengevat neerkomend op: dat de ouders makkelijker bij de kinderen kunnen blijven wonen, meer solidariteit in buurten kweken zodat mensen meer voor elkaar over hebben (zoals vroeger), mantelzorg stimuleren (bijvoorbeeld door familieleden de mogelijkheid te bieden minder te kunnen gaan werken zonder verlies van salaris) en thuiszorg versterken. Een enkele keer werd een tegengeluid gegeven, zoals Stoppen met tot in het oneindige maar door blijven gaan van medische handelingen waardoor levens gerekt kunnen worden. Accepteren dat het lichaam op een gegeven moment op is, en dat iemand dan sterft. 10

11 Tabel 9 Door de vergrijzing zal de behoefte aan zorg in de toekomst naar verwachting stijgen. Hoe moet dit volgens u worden opgelost? (meerdere antwoorden zijn mogelijk) (percentages) Efficiënter organiseren van de zorg 69 Zorgen voor meer personeel in de zorg 66 Investeren in een prettige en veilige woonomgeving voor ouderen, want als je je prettig voelt word je minder snel ziek Investeren in het voorkómen van ziekten 47 Investeren in de ontwikkeling van technologische hulpmiddelen Investeren in de ontwikkeling van hulp op afstand met behulp va ICT en internet Anders 9 Als het gaat om de vraag wie het meest verantwoordelijk is voor de zorg voor ouderen, zien we een gelijksoortig beeld als bij de eerder gepresenteerde vraag wie in de ogen van de Brabanders het meest verantwoordelijk is voor het welzijn van ouderen. Ouderen zelf zijn het meest verantwoordelijk voor hun eigen gezondheid, zo vindt de meerderheid. Daarna volgt de overheid, vervolgens familieleden, partner en kinderen. Op de vierde plaats komen de zorginstellingen; belangenorganisaties voor ouderen worden het vaakst op de vijfde en laatste plek geplaatst in de rangordening van verantwoordelijkheid tussen 1 en Tabel 10 Wie is naar uw mening het meest verantwoordelijk voor de zorg voor ouderen? (1=meest verantwoordelijk, 5 =minst verantwoordelijk) (percentages) De ouderen zelf De overheid Familieleden/partner/kinderen Zorginstellingen Belangenorganisaties voor ouderen Totaal Wonen en woonomgeving Voor de meeste mensen (maar liefst 89%) is het (heel) belangrijk in wat voor buurt men woont. Eveneens 89% voelt zich op dit moment (erg) thuis in de buurt waar men momenteel woont. Wat voor buurt is dat dan, waar mensen zich zo thuis voelen c.q het liefst wonen? 50% Woont het liefst in een buurt met veel verschillende leeftijden en leefstijlen door elkaar heen. 32% Woont het liefst in een buurt met mensen die ongeveer dezelfde leeftijd en leefstijl hebben als zij zelf. 15% Maakt het niet uit en 3% weet het niet of heeft hierover geen mening. Met name jongeren tussen de 16 en 29 jaar wonen het liefst in een buurt met mensen met ongeveer dezelfde leeftijd en leefstijl als zij zelf (43% heeft die voorkeur tegenover 32% gemiddeld), terwijl 65-plussers juist meer dan gemiddeld de voorkeur hebben voor een buurt met veel verschillende leeftijden en 11

12 leefstijlen door elkaar heen (59% van de 65-plussers heeft die voorkeur tegenover 50% gemiddeld). Ook mensen met een inkomen op of onder het sociaal minimum leven vaker dan gemiddeld (40%) in een buurt met mensen met ongeveer dezelfde leeftijd en leefstijl als zij zelf. Hetzelfde geldt voor gezinnen met jonge kinderen onder de 12 jaar: 41% van hen woont het liefst in een buurt met gelijksoortige mensen. De meeste Brabanders vinden hun buurt dus belangrijk. De meeste Brabanders voelen zich ook thuis in hun buurt. Maar in welke mate wordt eigenlijk gebruik gemaakt van voorzieningen en contacten in de buurt? In welke mate zijn mensen, met andere woorden, gericht op de buurt voor hun dagelijks leven? Dit levert een diffuus beeld op. Een hoog percentage van meer dan 70% doet zowel grote als kleine boodschappen in de buurt. Ook van medische voorzieningen (huisarts, tandarts etcetera) wordt veelal in de buurt gebruik gemaakt. Veel mensen (62%) hebben ook (een deel van hun) sociale contacten in de buurt. Voor andere voorzieningen (ontspanning, sport, busvervoer en vrijwilligerswerk) is de buurt echter van minder belang. Al met al is van alle Brabanders bijna iedereen (97%) op de één of andere manier voor één of meerdere activiteiten, voorzieningen of contacten, op de buurt gericht. Slechts 3% is op geen enkel gebied betrokken bij de buurt waarin men woont. Grafiek 4 Van welke van onderstaande voorzieningen maakt u in uw buurt gebruik? (meerdere antwoorden mogelijke) (percentages) Grote boodschappen (supermarkt) 75 Kleine boodschappen (bakker, slager e.d.) 70 Medische voorzieningen (huisarts, tandarts e.d.) Sociale contacten Ontspanning (hobby, café etc.) 37 Sport 32 Busvervoer 27 Vrijwilligerswerk 24 Basisonderwijs 19 Iets anders

13 We zien hier wel verschillen tussen mensen. Zo maken jongeren tussen de 16 en 29 jaar meer dan gemiddeld gebruik van ontspanningsmogelijkheden zoals café s en dergelijke in de buurt (45% van hen doet dit), zijn gezinnen met jonge kinderen onder de 12 jaar meer op de buurt gericht voor de sport (43%) en zijn 65-plussers het meest op de buurt gericht voor hun sociale contacten (namelijk 71% van de 65-plussers). Ook gezinnen met kinderen (72%) en alleenstaanden met kinderen (71%) zijn relatief veel op de buurt gericht voor hun sociale contacten. Alleenstaanden zonder kinderen en studenten juist aanzienlijk minder (55, respectievelijk 50%). Ouderen en kinderen vormen dus een belangrijke verbindende factor voor de sociale cohesie in de vorm van contacten in de buurt. Het gebruik van basisonderwijs is vanzelfsprekend gekoppeld aan het hebben van jonge kinderen en busvervoer blijkt gekoppeld aan leeftijd: de jongste leeftijdscategorie (16-29 jaar) en de oudste (65+) maken hiervan het meest gebruik, namelijk door 39, respectievelijk 36% binnen deze leeftijdscategorieën. Tussen inkomen en busvervoer bestaat een negatief verband: hoe hoger het huishoudinkomen, des te minder wordt er van de bus gebruik gemaakt: 41% van de mensen met een inkomen op of onder het sociaal minimum maakt gebruik van de bus tegenover (en percentages lopen langzaam af naarmate het inkomen toeneemt) 20% van de mensen met een huishoudinkomen van 2 keer modaal of meer. Vrijwilligerswerk in de buurt wordt vooral gedaan door 65-plussers (43% van de 65- plussers doet vrijwilligerswerk in de buurt, tegenover 24% gemiddeld in Brabant), mensen met een inkomen op of onder het sociaal minimum juist het minst (14%). 5. Visie op het ouder worden Ouderdom komt met gebreken. Toch zijn er ook veel voordelen van ouder worden te bedenken. Bijvoorbeeld: meer tijd voor jezelf, meer vrijheid, meer tijd voor je partner, minder drukte en stress. Welk beeld overheerst nu bij de Brabander als hij denkt aan ouder worden? Tabel 11 Welk beeld roept ouder worden voornamelijk bij u op? (max. 4 antwoorden mogelijk) (percentages) Fysieke achteruitgang 63 Vrijheid, tijd voor partner en (klein) kinderen 53 Meer tijd voor leuke dingen 52 Minder drukte/stress 50 Vrijheid, tijd voor jezelf 41 Meer tijd voor nuttige dingen zoals vrijwilligerswerk 25 Nieuwe kansen 24 Afhankelijkheid 16 Mentale achteruitgang 15 Eenzaamheid 11 Verveling 3 13

14 Afgezien van fysieke achteruitgang ( met stip op 1), wordt ouder worden vervolgens toch hoofdzakelijk geassocieerd met de aangename kanten van het leven, zoals: meer vrijheid, meer tijd voor leuke dingen, minder drukte en stress, meer tijd voor jezelf, meer tijd voor nuttige dingen zoals vrijwilligerswerk en nieuwe kansen. Pas op het laatst volgen afhankelijkheid, mentale achteruitgang, eenzaamheid en verveling. De visie van de Brabander op het ouder worden is afgezien van fysieke achteruitgang dus eigenlijk overwegend positief, waarbij vooral de individualistische motieven (vrijheid, meer tijd voor jezelf, anderen en leuke dingen) worden genoemd. 6. Ouderen en jongeren in Brabant Een belangrijk (beleidsmatig) thema inzake vergrijzing is de relatie tussen ouderen en jongeren en de onderlinge solidariteit. We legden de Brabanders hierover een viertal stellingen voor met de vraag in welke mate zij het daarmee eens of oneens zijn. Tabel 12 In welke mate bent u het eens met onderstaande stellingen? (percentages) Jongeren en ouderen moeten samen werken aan de leefbaarheid van hun straat, buurt of wijk Jongeren hebben tegenwoordig geen respect meer voor ouderen Ouderen weten tegenwoordig niet meer wat er bij jongeren leeft Jongeren moeten bereid zijn mee te betalen om de kosten van de vergrijzing (o.a. gezondheidszorg en AOW) op te vangen *geen mening/weet niet Mee eens Neutraal Mee oneens g.m./ w.n.* De meeste bijval krijgt de stelling dat jongeren en ouderen samen moeten werken aan de leefbaarheid van hun straat, buurt of wijk. Dat is een opvatting die bijna unaniem door de Brabantpanelleden wordt gedragen. Inzake het wederzijds begrip en respect is het beeld wat diffuser: 29% van de Brabantpanelleden is van mening dat jongeren geen respect meer hebben voor ouderen en 45% is omgekeerd van mening dat ouderen niet weten wat er bij jongeren leeft. De solidariteit tussen jong en oud (voor zover het althans gaat om het betalen van de kosten van de vergrijzing (er zijn nog vele andere vormen van solidariteit immers)), is niet zo heel erg groot: 33% is van mening dat jongeren bereid moeten zijn om mee te betalen om de kosten van de vergrijzing op te vangen. Een veel groter deel van 40% is het daar niet mee eens. Met name jongeren tussen de 16 en 29 jaar oud vinden in meerderheid (55%) niet dat zij financieel voor de kosten van de vergrijzing hoeven op te draaien. Bij jarigen ligt dit percentage op 51% Jarigen vinden meer dan gemiddeld (45% tegenover 33% gemiddeld) dat jongeren juist wél bereid moeten zijn meer te betalen om de kosten van de vergrijzing op te vangen. Inzake het wederzijds respect en begrip tussen jong en oud zijn jarigen het in meerderheid (58%) niet eens met de stelling dat jongeren tegenwoordig geen respect 14

15 meer hebben voor ouderen. Ook is het die leeftijdscategorie die veel meer dan gemiddeld (namelijk 70% van hen) van mening is dat ouderen tegenwoordig niet meer weten wat er leeft bij jongeren. Mensen van boven de 50 herkennen zich daar juist veel minder in (48% is het niet met de stelling eens, tegenover 34% gemiddeld). Op het terrein van solidariteit (in termen van meebetalen althans) en wederzijds respect en begrip is dus nog een wereld te winnen. Dit laat onverlet dat jong en oud wél unaniem van mening zijn dat ouderen en jongeren samen zouden moeten optrekken om de wijk leefbaar te houden. En voor wat betreft de solidariteit in Brabant: in termen van meebetalen aan de kosten van de vergrijzing is die misschien niet optimaal, wél blijkt uit het onderzoek dat een overgrote meerderheid van 78% - jong en oud het belangrijk vindt dat jongeren tijdens hun opleiding maatschappelijke stages lopen, bijvoorbeeld bij verzorgingshuizen of buurtcentra. 7. De invloed van ouderen De belangen van ouderen blijven niet onopgemerkt in Brabant, zo is het beeld onder haar bewoners. Maar liefst 87% van de Brabantpanelleden is van mening dat de overheid voldoende oog heeft voor de belangen van ouderen. Wellicht is het om die reden dat een iets lager percentage van 64% behoefte heeft aan of voorstander is van een politieke partij voor ouderen. Opvallend is dat met name ouderen (65+) zélf geen voorstander zijn van een politieke partij voor ouderen: 79% is daar geen voorstander van. Wellicht voelen zij zich al voldoende vertegenwoordigd door de politiek of wensen ze niet als aparte leeftijdscategorie behandeld te worden. Tot slot de belangenbehartigingsorganisaties- en projecten voor ouderen: de ouderenbonden (voor 50-plussers), lokale seniorenraden (voor 55-plussers) en de Ouderenproofprojecten (voor 55-plussers). Op de eerste plaats de ouderenbonden: de meeste leden zijn te vinden onder 65- plussers. Meer dan de helft is lid van een ouderenbond. Mensen tussen de 50 en 64 zijn dat in veel mindere mate (12%): een ongeveer even hoog percentage van 40 overweegt (later) wel of geen lid te worden Jarigen zijn overwegend (38%) niet van plan lid te worden van een ouderenbond. 26% Overweegt dit echter wél en voor 24% is het nog te vroeg om daar nu al mee bezig te zijn. Van de Brabanders tussen de 30 en 39 jaar overweegt momenteel slechts 9% om later lid te worden van een ouderenbond. 41% Overweegt dit niet en 45% vindt het nog te ver weg om nu al over na te denken. Voor de jongste leeftijdscategorie (16-29 jaar) is 50+ gevoelsmatig nog veel te ver weg om hier over na te denken. 36% Zegt nu al zeker te weten later geen lid te worden. Tabel 13 Bent u lid van een ouderenbond voor 50-plussers of overweegt u dat (later) te worden? (percentages) 15

16 16-29 jaar jaar jaar jaar 65+ Totaal Ja Nee, maar overweeg dat (later) wel te worden Nee en overweeg dat ook niet te worden Misschien, 50+ is nog zo ver weg Weet niet Totaal Alleen aan Brabantpanelleden boven de 55 (de doelgroep) is de vraag voorgelegd of men gehoord heeft van of heeft deelgenomen aan een Ouderenproofproject of aan lokale seniorenraden. Lokale seniorenraden blijken bekender te zijn dan Ouderenproof, maar daar staat tegenover dat aan Ouderenproof meer 55-plussers hebben deelgenomen. Tabel 14 Heeft u gehoord van of deelgenomen aan.. (percentage 55-plussers) Ouderenproofproject Lokale seniorenraden Ja, van gehoord (maar niet aan deelgenomen) Ja, aan deelgenomen 14 9 Nee, nooit van gehoord Totaal Wilt u ook uw mening geven over actuele sociale en maatschappelijke onderwerpen? 16

17 Word dan lid van het Brabantpanel via Wanneer u zich (kosteloos) inschrijft als lid van het Brabantpanel ontvangt u 6 tot 12 keer per jaar via een uitnodiging voor het invullen van een vragenlijst. U maakt iedere keer dat u meedoet kans op een cadeaubon ter waarde van 25 euro. Meer informatie? Kijk voor meer informatie over het Brabantpanel op of neem contact op met Karin du Long of Eva Stultjens, beiden werkzaam bij het PON via (013) of info@brabantpanel.nl Het Brabantpanel is een initiatief van het PON, kennis in uitvoering. 17