Terugkeer naar. Depressie. Ergotherapie draagt bij aan activering en begeleiding naar werk

Transcriptie

1 Depressie Ergotherapie draagt bij aan activering en begeleiding naar werk Terugkeer naar werk bij depressie Tekst: Gabe de Vries, Hiske Hees, Ada Frans, Sylvia Teunissen, Lea Stor Een depressie is een veelvoorkomende ziekte; 18,7% van de Nederlandse bevolking (18-65 jaar) In het AMC, op de afdeling heeft ooit een depressieve periode gehad. 1 Het hebben van een depressie heeft een grote impact Stemmingsstoornissen van de op het functioneren op het werk en leidt in ongeveer 50% van de gevallen tot verzuim. 2 In Nederland wordt verzuim voor ongeveer 30-50% veroorzaakt door psychische klachten en een derde veel van deze cliënten tegen. afdeling psychiatrie, komt men hiervan door depressie. In vergelijking met ander psychische stoornissen, leidt een depressie De ergotherapie heeft hierin tot vooral tot het langdurend verzuim. 3 Depressie is dan ook de meest voorkomende diagnose in taak om een bijdrage te leveren in activering en begeleiding Nederland (10%) die leidt tot instroom in de WIA (UWV, 2012). Ook in de landen om ons heen leidt depressie tot veel uitval, de verwachting is dat in 2030 depressie de meest voorkomende naar werk. Hiervoor hebben de reden van uitval is in alle geïndustrialiseerde landen. 4,14 auteurs van dit artikel in 2000 een interventie ontwikkeld, gericht op werkhervatting. In een gerandomiseerde studie bleek deze interventie effectief in het verkorten van de verzuimduur en was er een trend voor meer verbetering van depressieve symptomen op langere termijn, namelijk tussen de maanden na de start van de studie. 5 De ergotherapeutische interventie was eveneens kosteneffectief; dat betekent dat wanneer de extra kosten van de zorg en de extra gewerkte uren in het eerste jaar van de onderzoeksperiode tegen elkaar worden weggestreept, er een gunstig resultaat was van meer dan euro per cliënt. Opgedane ervaringen uit deze studie en de maatschappelijke trend om begeleidingstrajecten te verkorten, gaven aanleiding tot het ontwikkelen van een verbeterde versie. Belangrijkste wijzigingen voor deze nieuwe interventie waren: a. het verkorten van de interventie (18 in plaats van 36 sessies), b. het verbeteren van de samenwerking met behandelaren, bedrijfsarts en werkgever, c. een sterkere focus op concrete werkproblemen d. de eis dat de cliënt bij aanvang van de interventie het werk voor minimaal 2 uur per week moet hervatten. In dit artikel zullen we de belangrijkste resultaten van het onderzoek presenteren. Een meer uitvoerige beschrijving Ergotherapie Magazine

2 van het onderzoek en de resultaten zijn eerder elders gepubliceerd. 8,9 Vraagstelling De vraag die met dit onderzoek werd onderzocht is: Wat is de meerwaarde van de verkorte ergotherapeutische interventie als toevoeging aan de reguliere behandeling voor depressie in termen van: a. snellere en meer persisterende re-integratie, b. versneld herstel van depressie, c. het na de re-integratie beter functioneren op de werkplek. Populatie Voor deelname aan de studie moesten cliënten aan de volgende inclusiecriteria voldoen: jaar, - in het bezit van een arbeidscontract, - depressieve stoornis volgens de DSM-IV, - tenminste 25% verzuim van het aantal contracturen - tenminste 8 weken verzuim of ten minste 3 maanden depressief - er is een relatie tussen de depressie en het niet kunnen werken, dat wil zeggen: - arbeidssituatie is (mede)oorzakelijk aan de depressie, - de depressie belemmert de werkhervatting. Cliënten met een bipolaire stoornis, psychotische stoornis, ernstige suïcidaliteit, ECT behandeling en ernstig alcohol- of drugsmisbruik werden geëxcludeerd voor dit onderzoek. Interventie De reguliere behandeling, die poliklinisch plaatsvond, bestond uit gesprekken met een psychiater in opleiding, op indicatie aangevuld met psychofarmaca. Deze behandeling vond geprotocolleerd plaats volgens recente klinische richtlijnen. De ergotherapie interventie, geboden door ergotherapeuten verbonden aan de afdeling Stemmingsstoornissen van het AMC, bestond uit een analyse fase van 4 contacten (intake, arbeidsanamnese en video sessie) en een interventiefase van 8 groepsbijeenkomsten en 4 individuele contacten, een werkbezoek en een follow-up contact. Tijdens de interventie vond tevens afstemming met de bedrijfsarts en behandelend psychiater plaats. In de 8 groepscontacten wordt met de cliënten onderzocht wat de belangrijkste stressoren voor de cliënt zijn op het werk en besproken wat de meest effectieve actie is op deze stressoren. Dit wordt gedaan aan de hand van het door de auteurs ontwikkelde werkmodel. 7 Dit bestaat uit een schema waarmee de cliënt zijn ervaren werkdruk kan beschrijven aan de hand van de items werkdruk, regelruimte, sociale steun, perspectief en werk-thuis samenhang. Veel voorkomende stressoren van cliënten met een depressie op het werk, zijn in dit model verwerkt. 10,11,12,13 De individuele contacten zijn bedoeld om wat dieper op de individuele problematiek in te kunnen gaan en te ondersteunen in het anders omgaan met stressvolle situaties. Het werkbezoek, een driegesprek tussen cliënt, leidinggevende en ergotherapeut en de contacten met de bedrijfsarts hebben tot doel om tot overeenstemming te komen over de te volgen strategie. Het werkbezoek aan de werkgever heeft daarnaast tot doel om voorlichting te geven aan de leidinggevende over depressie, de gevolgen van depressie voor het functioneren op het werk en over de ergotherapeutische interventie. Daarnaast is het werkbezoek door de ergotherapie ook bedoeld om een indruk te krijgen van de werkomgeving. Design Cliënten werden in een verhouding van 1:2 gerandomiseerd toegewezen aan de controle conditie (TAU, treatment as usual) of de experimentele conditie (TAU+OT, treatment as usual + ergotherapie). Deze groepen zijn met elkaar vergeleken op baseline (T0), na 6 maanden (T1), na 12 maanden (T2) en na 18 maanden (T3). Ze zijn met elkaar vergeleken op ernst van de depressie (HDRS, klinisch interview), verzuim (verzuim en contracturen werden per week door de cliënt bijgehouden), productiviteit (dagboek) en coping (UCL). Resultaten Baseline gegevens zijn vermeld in Tabel 1. Van de 224 aangemelde cliënten voor dit onderzoek zijn 117 geïncludeerd en at random verdeeld in TAU (n=39) en TAU+OT (n=78) De geïncludeerde cliënten (49% mannen en 51% vrouwen, gemiddelde leeftijd 43 jaar) hadden gemiddeld een milde tot ernstige depressie, deze duurde voor 68% van de cliënten al langer dan 6 maanden en 50% van de cliënten had een eerdere depressieve episode meegemaakt. De gemiddelde verzuimperiode voor start van de behandeling was eveneens lang; de meesten (67% in TAU+OT;56% in TAU) verzuimden al langer dan 3 maanden bij de start van het onderzoek. Een groot deel van de cliënten (55%) die deelnamen aan dit onderzoek werkten in de financiële dienstverlening en 65% werkte fulltime. De oververtegenwoordiging van werkne

3 Tabel 1. Baseline gegevens, treatment as usual (TAU) en care as usual + ergotherapie (TAU+ET) Kenmerken TAU (sd) TAU + ET (sd) Demografische kenmerken leeftijd 41,5 (9,6) 43,8 (9,0) man (%) 42% 53% jaren opleiding 13,9 (3,7) 13,5 (3,1) Werkkenmerken contracturen 32,7 (5,8) 35 (5,0) verzuimuren 27,1 (8,8) 27,6 (10,0) verzuim periode in maanden 3,8 (2,0-6,5) 5,0 (2,8-5,0) werksector (%) financiën 54% 58% zorg 18% 9% anders 28% 33% Depressie ernst (HDRS * ) 20,1 (5,0) 18,0 (5,1) meer dan 1 episode (%) 54% 53% duur in maanden 8,0 (4,0-14,0) 7,5 (4,0-12,0) * HDRS= Hamilton Rating Scale for Depression; (Een score van <7 is geen depressie, 8-13 is mild, is ernstig en en v23 is zeer ernstig. mers uit de financiële dienstverlening is ontstaan doordat, voorafgaand aan dit onderzoek, een samenwerkingsverband was afgesloten met enkele arbodiensten die verbonden waren aan de financiële dienstverlening. Verzuim (Tabel 2); In beide groepen was sprake van een sterke daling van het verzuim. Na één jaar (T2) was het gemiddeld aantal uren verzuim in TAU+OT lager dan in TAU, dit verschil was echter niet significant. Op T3 was er vrijwel geen verschil meer in het gemiddeld aantal uren verzuim. Uit nadere analyses (niet verwerkt in de resultaten) blijkt dat vooral de groep met kortdurend verzuim (u 3 maanden bij aanvang van de studie) baat had bij toevoeging van de ergotherapie interventie. In deze groep nam het aantal uren verzuim in TAU+OT sterker af dan in TAU. Bij de groep die langer dan 3 maanden verzuimde, was er minder verschil tussen de twee condities. Omdat deze sub-groep analyses maar met weinig mensen uitgevoerd werden, was er te weinig power om significante effecten aan te tonen. Ernst van de depressie (Tabel 2): In beide groepen nam de ernst van de depressie sterk af, waarbij de ernst van de depressie sterker afnam in TAU+OT. Op T3 was de gemiddelde Hamilton score in TAU+OT 4,7 wat overeenkomt met een depressie in remissie (score u 7). Dat beeld wordt bevestigd bij het aantal participanten met een depressie in remissie, die is in TAU+OT (77%) significant hoger dan in TAU (52%). Tot slot is een maat Return to work in good health (werkhervatting in goede gezondheid) toegevoegd, als gecombineerde maat van herstel en functioneren. Dit houdt in dat de depressie in remissie is en er minimaal vier weken het volledige aantal contracturen is gewerkt. Deze was in TAU+OT (52%) significant hoger dan in TAU (28%). Toevoeging van de ergotherapiemodule leidde dus tot meer mensen die hersteld van hun depressie volledig aan het werk waren. Coping en functioneren op het werk (Tabel 2); De verwachting was dat door aandacht te besteden aan stressvolle situaties op het werk, dit ook invloed zou hebben op de copingstijl en productiviteit. Dit kwam niet terug in de resultaten. In beide groepen nam de stijl van actief aanpakken enigszins toe, en vermijden en een passief reactiepatroon als copingstijl nam af. Wat wel opvalt is dat, vergeleken met de normscore, een passief reactiepatroon in de gehele onderzoekgroep meer voorkwam, in vergelijking met de normpopulatie. De productiviteit in beide groepen nam toe gedurende de studieperiode, echter ook hier is geen significant verschil tussen de groepen. Conclusie De onderzochte populatie kenmerkte zich door relatief lang verzuim en door de ernst van de depressie. Hoewel er geen verschil was wat betreft het aantal uren verzuim of de snelheid van de werkhervatting, leidde toevoeging van de ergotherapie wel tot een hogere kans op een volledige werkhervatting in goede gezondheid. Daarnaast leidde toevoeging van de ergotherapie tot een grotere kans op herstel van depressie en een kleinere kans op recidivering van de depressie. Deze bevindingen zijn van belang gezien de ernst van de klachten van de onderzoekspopulatie. Verder werden uit exploratieve analyses (niet gepresenteerd in dit artikel) Ergotherapie Magazine

4 Tabel 2. Resultaten, treatment as usual (TAU) en treatment as usual + ergotherapie (TAU+ET) Uitkomstmaat T1 (6 maanden) T2 (12 maanden) T3 (18 maanden) p T3 1p T3 1 Verzuim 2Verzuim 2 TAU+ET 22,7 14,1 10,4 0,64 TAU 23, ,9 Coping, UCL 3Coping, UCL 3 TAU+ET actief aanpakken 16,8 17,2 17,9 0,82 vermijden 17,2 16,7 16,9 0,19 passive reactie patroon 15,8 13,4 13,1 0,68 TAU actief aanpakken 15,4 16,3 16,8 vermijden 18,3 16,4 17,1 passive reactie patroon 16,5 14,6 14,1 Productiviteit 4Productiviteit4 TAU+ET 5,6 6,7 7,2 0,47 TAU 5,4 6,4 7,2 Depressie, HRSD 5 Depressie, HRSD 5 TAU+ET 11,2 7,1 4,7 0,03 TAU 12,4 9,6 8,8 HRSD in remissie (<7 %) TAU+ET 32% 57% 77% 0,05 TAU 31% 47% 52% RTW in good health 6 TAU+ET 6% 34% 52% 0,02 TAU 10% 23% 28% 1. p waarde is interactie effect van conditie x tijd 2. gemiddeld verzuim in uren per week over afgelopen 6 maanden 3. UCL = Utrechtse Coping List, normwaarden zijn 18,6 voor actief aanpakken, 14,9 voor vermijden en 10,8 voor passief reactie patroon. 4. De efficientie van het aantal gewerkte uren werd wekelijks in een dagboek bijgehouden op een schaal van 1 (helemaal niet efficient) tot 10 (heel erg efficient) 5. HRSD = Hamilton Rating Scale for Depression; (Een score van >7 is geen depressie, 8-13 is mild, is ernstig en v23 is zeer ernstig) 6. RTW in good health = werkhervatting van contracturen voor minimaal 4 weken en depressie in remissie aanwijzingen gevonden dat cliënten met relatief kort verzuim (u 3 maanden) de meeste baat hadden bij toevoeging van de ergotherapie. Dit pleit voor het vroegtijdig starten met de ergotherapie. In de vorige studie was het belangrijkste effect van de toegevoegde ergotherapiemodule gelegen in de toename van het aantal uren werkhervatting. In de huidige studie is de meerwaarde vooral het herstel van de depressie en vergroten van de kans op een gezonde werkhervatting. Dit verschil in resultaten heeft waarschijnlijk te maken met een aantal maatschappelijke veranderingen ten aanzien van verzuimbegeleiding die in de tussentijd hebben plaatsgevonden. In 2002 is de Wet Verbetering Poortwachter tot stand gekomen en werd de werkgever verantwoordelijk voor de doorbetaling van het salaris in de eerste twee ziektejaren (eerste jaar 100% en tweede jaar 70%). Daarnaast is de visie op verzuimbegeleiding veranderd. Er zijn betere richtlijnen voor professionals en deze zijn gericht op een snellere werkhervatting. Dit betekent adviseren van werkhervatting vóór het herstel van klachten, op basis van de overtuiging dat bij psychische klachten, het herstel van klachten mede wordt gefaciliteerd door herstel van functioneren (en niet andersom) en daarmee na-ijlt op participatie. Men zou kunnen concluderen dat deze wijzigingen tot een verbetering van de verzuimbegeleiding hebben geleid en daarmee het contrast

5 tussen de twee condities heeft verminderd ten aanzien van de vorige studie. Wat kan nu het effect van de ergotherapie interventie verklaren? In tegenstelling tot wat aanvankelijk werd verwacht, kan het werkingsmechanisme van de ergotherapie niet toegeschreven worden aan het verbeteren van de algemene copingstrategieën. Het veranderen van algemene copingstrategieën is mogelijk ook niet iets wat na enkele sessies verkregen kan worden. Waarschijnlijk ligt het effect meer in het effectiever omgaan met specifieke situaties op het werk. Hiermee wijzigt niet de strategie als zodanig, maar vindt men een efficiëntere oplossing voor enkele voorliggende problemen wat leidt tot een gunstig effect op klachten en functioneren. Het werkmodel, waaraan de interventie is opgehangen, ondersteunt cliënten in het herkennen van de kernproblemen op het werk waardoor zij meer concreet aan kunnen geven wat ze nodig hebben of verwachten van hun leidinggevende. Daarnaast kan het effect van de ergotherapie interventie mogelijk ook deels verklaard worden doordat elementen van depressie behandeling ook onderdeel zijn in de begeleiding die ergotherapeuten bieden. Dit zijn o.a. een activerende benadering, faciliteren dat cliënten steun ervaren tijdens de groepsmomenten en het focussen op het nemen van kleine stappen in plaats van het denken in grote veranderingen. Een belangrijk element van de interventie is het driegesprek met de werkgever. Onze ervaring is dat het voor een leidinggevende niet eenvoudig is om een werknemer met een depressie te begeleiden op de werkvloer. Het was belangrijk dat de leidinggevende de ruimte kreeg om te vertellen waar hij/zij tegenaan loopt in deze begeleiding. Een vaak gehoord probleem was dat zij de werknemer niet willen overvragen maar ook niet ondervragen. Verder bleek dat er in veel situaties geen open communicatie was tussen leidinggevende en werknemer. De werkgever wist vaak niet precies waar de werknemer tegenaan liep en vroeg ook niet door. De werknemer vermeed om concreet zijn problemen aan te geven uit angst dat de werkgever zou denken dat er sprake was van een matig functionerende werknemer. Tijdens het werkbezoek werden deze punten bespreekbaar gemaakt. Alleen al het delen van deze ervaringen bleek een belangrijke interventie wat leidde tot een betere verhouding en is daarmee ondersteunend in het werkhervattingsproces. De toevoeging van een ergotherapie interventie aan TAU is effectief bij cliënten die al langere tijd verzuimen door een depressie. Mogelijk is deze interventie ook effectief voor cliënten met minder ernstige psychische klachten en een kortere verzuimperiode. Gezien de toename van verzuim door psychisch klachten, de maatschappelijke kosten die dit tot gevolg heeft en persoonlijk leed wat hiermee is gemoeid, is deze interventie een belangrijke aanvulling om cliënten te ondersteunen in het hervatten van het werk in goede gezondheid. Casus 1 Mevrouw Jansen* is een 40 jarige, alleenstaande vrouw zonder kinderen, werkzaam als verpleegkundige in een verpleeghuis. Mevrouw heeft al meerdere malen langere periodes verzuimd van werk als gevolg van depressieve klachten. Omdat er een vermoeden was dat werk een rol kon spelen in het recidiverende karakter van de depressie, is zij doorverwezen naar de ergotherapie. Uit de analyse van de werksituatie kwam naar voren dat mevrouw Jansen niet aan kon geven wat ze zwaar of juist prettig vond op haar werk. Wel gaf ze aan het zeer belangrijk te vinden dat de sfeer op het werk goed was. Bij samenwerkingsproblemen of een hoge werkdruk werd er dan ook altijd een beroep op mevrouw gedaan. Zij nam dan deze extra taken op zich, maar ervoer dit niet alsof er over haar grens werd gegaan. Uit de analyse bleek ook dat er voor een periode van verzuim meestal een sluimerend conflict was. Voor mevrouw was het behouden van een prettige samenwerking erg belangrijk, dit behartigt zij door dreigende conflicten te elimineren. Zij herkent dit gedrag als een voor haar kenmerkend handelingspatroon. Tijdens het verloop van het programma herkent mevrouw steeds beter dat zij tijdens haar werk over haar grens ging; dat Ergotherapie Magazine

6 ze te veel werk op zich nam, dat ze niet duidelijk zei wat ze van situaties vond en dat ze meningsverschillen of conflicten uit de weg ging. Mevrouw vond veel herkenning bij de medecliënten in de groep. Dit stimuleerde haar in het ervaren en onder woorden brengen hoe zij haar werksituatie ervaart, zowel in de therapiesituatie als in de werkomgeving. Het maakte haar duidelijk dat de relatie met anderen niet noodzakelijkerwijs verslechtert als een conflict wordt uitgesproken. Een gesprek met haar leidinggevende over haar functioneren en de belemmeringen die zij ervaart, heeft er toe geleid dat er meer begrip is gekomen voor de werkwijze van mevrouw. De conclusie van mevrouw over het programma was dat zij inzicht heeft gekregen in situaties die haar belasten en handvaten aangereikt heeft gekregen voor hoe ze op het werk, naast haar cliënten, ook voor zichzelf kan zorgen door eerder aan te geven wat zij wel en niet kan. Mevrouw heeft gemaakt dat hij zich erg onzeker is gaan voelen over zijn functioneren waardoor hij zich niet ziet terugkeren op het werk. De inzet van de ergotherapiemodule heeft hem op verschillende manieren geholpen. In de groepsbijeenkomsten heeft meneer ervaren dat hij niet de enige is met dit soort problemen. Het heeft hem ook geholpen om weer wat actiever te worden in zijn vrije tijd. Het bezoek aan de werkgever heeft hem geholpen om toch het werk te hervatten ondanks tegenwerking van een collega. Tijdens dit gesprek heeft de heer Bakker zijn twijfel kunnen bespreken en de leidinggevende heeft aan kunnen geven hoe hij het functioneren van meneer heeft ervaren. Dit was er in het verleden niet van gekomen omdat de werkgever zich zorgen maakte om meneer en geen negatieve feedback durfde te uiten. Het gevolg was dat de heer Bakker geen enkele feedback kreeg over zijn functioneren vanuit de leidinggevende. Op de werkplek heeft hij hard moeten oefenen om dichter bij zijn gevoel te blijven en een andere manier te vinden voor zijn behoefte om het anderen naar de zin te maken. Deze acties hebben ertoe geleid dat hij nu zijn werk heeft hervat op een meer bij hem passende afdeling. *D e namen en de verhalen van deze casussen zijn gebaseerd op gefingeerde gegevens. haar werk weer volledig hervat. Casus 2 De heer Bakker *, 50 jaar, is werkzaam als leidinggevende in de financiële dienstverlening. Hij is getrouwd en heeft drie kinderen van 9, 13 en 15 jaar en is in zijn vrije tijd scheidsrechter bij een voetbalclub. Zeven maanden geleden heeft meneer zich ziek gemeld met depressieve klachten. Omdat het niet gelukt is het werk te hervatten, is hij door de bedrijfsarts doorverwezen naar het AMC. Uit de analyse van het werkverleden blijkt dat de heer Bakker te veel zijn best doet om te voldoen aan verwachtingen van anderen. Dit heeft bijgedragen tot zijn succes maar lijkt zich nu tegen hem te keren. Druk in de financiële sector, weerstand van een collega en de omgang met zijn puberende dochter hebben Over de auteurs: Gabe de Vries MA; - Manager inhoud, innovatie en trajectteams, Roads/ Arkin. - Onderzoeker, afdeling Stemmingsstoornissen, Academisch Medisch Centrum (AMC), Amsterdam. Dr. Hiske L. Hees; - Onderzoeker, afdeling Stemmingsstoornissen, AMC, Amsterdam. - Psycholoog in opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog (PIOG), Afdeling Stemmingsstoornissen, Pro Persona, Arnhem. Ada Frans; - Trajectcoach, ergotherapeut, Roads / Arkin, Amsterdam. Sylvia E Teunissen; - Ergotherapeut, afdeling Stemmingsstoornissen, AMC, Amsterdam Lea Stor; - Trajectcoach, Roads /Arkin, Amsterdam

7 P R A K T I J K B E R I C H T Dankzij Intramed loopt onze praktijk als een trein. Toen we hadden vastgesteld dat we steeds meer tijd verloren aan onze administratie, was de stap naar de praktijksoftware van Intramed snel genomen. Het was wat je noemt een echte managementbeslissing want al heel snel konden we meer patiënten behandelen dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden. Jullie meedenken en steun van de helpdesk was hierbij werkelijk geweldig! Via de website van Intramed hebben we gebruik kunnen maken van een gratis proefperiode van 3 maanden. Hierdoor zijn we aan de slag gegaan zonder kosten of verplichtingen. Al snel bleek dat dit pakket prima aansloot bij onze wensen en zijn we na 3 maanden overgegaan tot een contract. Intramed praktijksoftware, compleet gebruiksgemak voor de ergotherapeut = Patiëntendossier volgens richtlijnen Ergotherapie Nederland of uw eigen richtlijnen = Aparte richtlijn kinderergotherapie (ontwikkeld i.s.m. de Ketp Nederland) = Module Verkopen voor het eenvoudig registreren en factureren van artikelen = Mogelijkheid om indirect-cliëntgebonden tijd te registreren en een overzicht te genereren = Registreren van niet-cliëntgebonden werkzaamheden = Briefontwerpen op basis van de NHG-richtlijn (Nederlands Huisartsen Genootschap). Gestructureerde informatie-uitwisseling tussen huisarts en ergotherapeut = Geschikt voor Directe Toegankelijkheid Ergotherapie (DTE) = Een Service Centrum waar u deskundig en vriendelijk geholpen wordt, ook s avonds! Noordkade GA Waddinxveen T F info@intramed.nl Referenties 1. de Graaf R, Ten Have M, van Dorsselaer S (2010). De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking. Trimbos Instituut, Utrecht. 2. Rytsälä HJ, Melartin TK, Leskelä US, Sokero TP, Lestelä-Mielonen PS, Isometsä ET (2005) Functional and work disability in major depressive disorder. J Nerv Ment Dis. 193(3): Plaisier, I., Beekman, A.T.F., de Graaf, R., Smit, J.H., van Dyck, R., & Penninx, B.W.J.H. (2010). Work functioning in persons with depressive and anxiety disorders: The role of specific psychopathological characteristics. Journal of Affective Disorders, 125, Mathers CD, Loncar D (2006). Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to PLoS Med 3(11):e Schene, AH, Koeter, MWJ, Kikkert, MJ, Swinkels, JA, McCrone, P (2007). Adjuvant occupational therapy for work-related major depression works: Randomized trial including economic evaluation. Psychol Med. 37: de Vries G, Kikkert MJ, Schene AH, Swinkels J (2002). Helpt arbeidshulpverlening bij patiënten met een depressie? Nederlands Tijdschrift voor Ergotherapie, De Vries G (2008) Module ergotherapie Werkhervatting bij depressie. AMC de Meren, Amsterdam. 8. Hees HL, Koeter MW, de Vries G, Ooteman W, Schene AH. (2010). Effectiveness of adjuvant occupational therapy in employees with depression: design of a randomized controlled trial. BMC Public Health, 10: Hees H.L., de Vries G, Koeter M.W., Schene A.H., (2013). Adjuvant occupational therapy improves long-term depression recovery and return-to-work in good health in sick-listed employees with major depression: results of a randomised controlled trial. Occup Environ Med. 70(4): Wang J, Schmitz N, Smailes E, Sareen J and Patten S (2010). Workplace characteristics, depression and health-related presenteeism in a general population sample. J Occup Environ Med. 52: Netterstrøm B., Conrad N., Bech P., Fink P., Olsen O., Rugulies R., Stansfeld S., (2008). The relation between work-related psychosocial factors and the development of depression. Epidemiol Rev. 30: Bonde JP (2008). Psychosocial factors at work and risk of depression: a systematic review of the epidemiological evidence. Occup Environ Med. 65(7): Wang JL, (2006). Perceived work stress, imbalance between work and family/personal lives, and mental disorders. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 41: Websites, UWV Kennisverslag 2012-I, Depression: What You Know Can Help You. International. Perspectives on Depression for People Living with Depression and Their Families. Al meer dan gebruikers werken dagelijks met de Intramed software Op de website treft u tevens uitgebreide productinformatie voor uw praktijk: