Lezen in het voortgezet onderwijs (2): Improving Adolescent Literacy

Transcriptie

1 Lezen in het voortgezet onderwijs (2): Improving Adolescent Literacy Algemeen Dit artikel gaat in op het rapport Improving Adolescent Literacy: Effective Classroom and Intervention Practices. De publicatie is bedoeld voor leraren en ander schoolpersoneel in het voortgezet onderwijs die met het verbeteren van de leesvaardigheid te maken hebben. Toonaangevende wetenschappers als o.a. Kamil, Dole en Torgesen hebben vanuit een evidence based invalshoek gekeken welke factoren van belang zijn om de leesvaardigheid van de leerlingen in het voortgezet onderwijs, waaronder die van zwakke lezers, te verbeteren. Op basis van beschikbaar onderzoek komen de samenstellers tot de vijf aanbevelingen (zie samenvatting). Inhoudelijke informatie Het rapport is een IES-studie uit De studie is belangrijk, omdat er op een evidence based wijze aangegeven wordt wat de werking de sterke of zwakke kanten van bepaalde aanpakken is die tot doel hebben de leesvaardigheid van leerlingen in het voortgezet onderwijs te verbeteren. Leerdoel is om de volgende vragen te onderzoeken: Wat zijn de effecten van bepaalde aanpakken om de leesvaardigheid te verbeteren? Zijn die effecten sterk, gemiddeld of zwak? Docenten kunnen deze informatie gebruiken om de leesvaardigheid van leerlingen te verbeteren. Sterk verwijst naar consistentie en evidentie van aanpakken die in de praktijk betere leesresultaten voor de leerlingen tot gevolg hebben. Het is vooral van belang dat de informatie uit dit rapport zijn weg vindt naar bijscholing en naar het schoolbeleid van scholen. Geraadpleegde bronnen De in 2008 verschenen meta-analyse: Improving Adolescent Literacy: Effective Classroom and Intervention Practices. Dit rapport stelt het Amerikaanse Ministerie van onderwijs beschikbaar via internet.

2 Voor professionalisering zijn ook heel goed bruikbaar de powerpoints die bij dit rapport zijn gemaakt. Van de publicatie is vooral belangrijk de Overview (samenvatting) en de vijf uitgewerkte aanbevelingen. Bronnen en samenvatting Improving Adolescent Literacy: Effective Classroom and Intervention Practices. De context van waaruit het rapport is opgesteld is dat zelfs leerlingen in het voortgezet onderwijs met een gemiddelde leesvaardigheid slecht voorbereid naar een baan of naar voortgezette opleidingen gaan. Er bestaat duidelijk behoefte om de leesvaardigheid van leerlingen in het voortgezet onderwijs te verbeteren. Leesvaardigheid is een centrale voorspeller voor de resultaten bij rekenen/wiskunde en de kennisgebieden en de huidige economie verwacht van jongeren een betere leesvaardigheid dan dat voor voorafgaande generaties het geval was. Dit alles vraagt om serieuze aandacht voor het verbeteren van de leesvaardigheid in het voortgezet onderwijs. Mede omdat de leesinstructie in het voortgezet onderwijs in vergelijking met het basisonderwijs dikwijls afneemt. Een probleem in het voortgezet onderwijs is, dat veel leraren zich slecht opgeleid vinden om hun leerlingen met lezen te helpen of ze denken dat lezen bij de vakken niet hun verantwoordelijkheid is. Juist over de relatie vakdocenten - leesvaardigheid vindt in toenemende mate discussie plaats. Een ander gegeven is dat veel leraren niet weten wat ze zouden moeten doen. Om genoemde redenen hebben de samenstellers van het rapport besloten dat de aanbevelingen voor het verbeteren van de leesvaardigheid in het voortgezet onderwijs evidence based moeten zijn. Dit verklaart waarom er in het rapport geen aandacht voor computerprogramma s is. Ondanks de toenemende belangstelling daarvoor is er weinig bewijs voor de effectiviteit van software. De samenstellers van het rapport constateren verder, dat lezen in het voortgezet onderwijs een complex concept is, omdat het meer inhoudt dan betere resultaten op leestoetsen. Lezen in het voorgezet onderwijs heeft in het bijzonder te maken met lezen om te leren, o.a. van vakinhouden. Op basis van beschikbaar onderzoek komen de samenstellers tot de vijf volgende aanbevelingen: 1. Er is sterk bewijs om aandacht te besteden aan woordenschat; 2. Er is sterk bewijs voor onderwijs in leesstrategieën; 3. Er bestaat gemiddeld bewijs voor aandacht voor discussies over de inhoud en interpretatie van teksten; 4. Voor het versterken van de motivatie voor lezen en het creëren van betrokkenheid bij lezen bestaat gemiddeld bewijs; 5. Er bestaat sterk bewijs voor intensieve en geïndividualiseerde interventies voor zwakke lezers die geboden worden door getrainde specialisten. Toepassingsgerichte samenvatting Hierbij worden de belangrijkste praktische aanbevelingen uit het rapport kort samengevat weergegeven: 1. Bied expliciete woordenschatinstructie (zeer sterk bewijs) Concreet houdt deze aanbeveling in:

3 - Besteed een deel van de les expliciet aandacht aan woordenschatinstructie; - Laat nieuwe woorden herhaaldelijk in verschillende contexten terugkomen en laat de leerlingen hiermee tijdens de instructie in voldoende mate oefenen; - Geef voldoende gelegenheid om de nieuwe woorden in verschillende contexten te gebruiken door activiteiten zoals discussies, schrijven/stellen en het lezen van andere teksten; - Leer leerlingen strategieën waarmee ze zelfstandig achter de betekenis van onbekende woorden kunnen komen. - woordenschat neemt een belangrijke plaats bij het onderwijs in de vakken in; - expliciete woordenschatinstructie aan de vakken koppelen, versterkt de vaardigheid van leerlingen om zich de woordenschat in tekstboeken eigen te maken; - veel woorden bij de vakken zijn gespecialiseerde woordenschat die leerlingen daarbuiten dikwijls niet aantreffen. Daarom moet het herhaaldelijk omgaan met die woorden gepland worden. 2. Bied directe en expliciete instructie van leesstrategieën (zeer sterk bewijs) - Selecteer zorgvuldig een tekst die gebruikt gaat worden bij de instructie van een leesstrategie; - Laat leerlingen zien hoe ze de geleerde strategieën bij verschillende, uiteenlopende teksten kunnen toepassen; - Wees er zeker van dat de tekst geschikt is voor het leesniveau van de leerlingen; - Gebruik directe en expliciete instructie om leerlingen te leren hoe ze leesstrategieën moeten gebruiken. - Bied de leerlingen voldoende begeleiding bij het leren toepassen van de strategieën die ze geleerd hebben. De hoeveelheid ondersteuning hangt ook af van het moeilijkheidsniveau van de tekst; - Praat met de leerlingen terwijl de leesstrategieën aangeleerd worden. - Leerlingen helpen teksten en tekstboeken te begrijpen moet een hoge prioriteit in scholen hebben; - Het is niet de strategie die het verschil voor leerlingen maakt, maar veel eerder het actief participeren van de leerling tijdens het begrijpend lezen dat het verschil maakt; - Krachtige leesstrategieën zijn vooral: 1- Vragen stellen en vragen beantwoorden; 2- Samenvatten; 3- Het gebruik maken van grafische organizers. Bijv. een web of een schema van de inhoud maken. - Leerlingen met meerdere strategieën tegelijk leren omgaan, geeft betere effecten dan leerlingen met één strategie te leren omgaan. - Directe en expliciete instructie van leesstrategieën is een krachtig middel. Stappen hiervoor zijn: 1- Uitleggen en modellen (hardop denkend voordoen) van de strategie; 2- De strategie vanuit begeleide inoefening laten toepassen; 3- De leerlingen de strategie zelfstandig laten toepassen. - Veel leraren moeten geprofessionaliseerd worden om effectieve instructie van leesstrategieën te kunnen geven.

4 3. Bied gelegenheid voor uitgebreide discussies over de inhoud en interpretatie van de tekst (gemiddeld bewijs) - Bereid de discussie zorgvuldig voor door het kiezen van interessante teksten en het stellen van stimulerende vragen; - Stel follow-up vragen die helpen de discussie te continueren en uit te breiden; - Biedt een taak of een discussieformat die leerlingen kunnen gebruiken als ze in kleine groepjes over de inhoud van de tekst discussiëren; - Ontwikkel en breng in praktijk het gebruik van een discussieprotocol. 4. Stimuleer de toename van de leesmotivatie en de betrokkenheid bij lezen (gemiddeld bewijs) - Probeer betekenisvol en betrokken leren rond de inhoud van vakken te creëren; - Creëer een positieve leeromgeving die het zelfstandig leren van leerlingen promoot; - Maak leeservaringen relevanter door deze aan te laten sluiten bij de interesses van leerlingen, het dagelijks leven of belangrijke hedendaagse gebeurtenissen; - Creëer voorwaarden in de klas die voor een hogere leesbetrokkenheid zorgen door strategieën als het stellen van doelen, zelfsturend leren en samenwerkend leren. - Kies vooral teksten die de interesse van leerlingen hebben; - Zorg voor niet bedreigende maar vooral stimulerende gesprekken; - Laat leerlingen discussiëren in kleine groepjes en laat deze gesprekken door een leerling leiden. 5. Zorg voor intensieve en geïndividualiseerde interventies voor zwakke lezers die gegeven worden door getrainde specialisten (zeer sterk bewijs). - Gebruik betrouwbare toetsen om leerlingen met leesproblemen op te sporen en hun leesontwikkeling te kunnen volgen; - Kies voor een interventie die expliciet gericht is om tegemoet te komen aan de problemen die de leerling heeft; - Bied interventies waarvan de intensiviteit toeneemt bij grote problemen. Des te groter de problemen, des te intensiever de interventie moet zijn. Zorg voor een hoge kwaliteit van de instructie die geboden wordt en zorg voor voldoende instructietijd. - Aanvullende intensieve interventies zijn nodig voor leerlingen met een grote leesachterstand; - De achterstanden kunnen het gevolg zijn van diverse factoren, zoals: 1. Problemen met het decoderen van woorden; 2. Hiaten in de woordenschat; 3. Onvoldoende achtergrondkennis; 4. Inefficiënt gebruik van strategieën voor begrijpend lezen. Bij het kiezen van interventies voor zwakke lezers moet aangesloten worden bij waar de leerling de grootste problemen mee heeft. Onderzoek ondersteunt dat oudere leerlingen die problemen met technisch lezen hebben geholpen kunnen worden. Dergelijke interventies verbeteren het nauwkeurig lezen en het begrijpend lezen. Doordat zwakke lezers op een inefficiënte manier leesstrategieën gebruiken, moeten ze door gestructureerde en expliciete instructie leren

5 dit beter te doen. Leerlingen met elkaar samen laten werken rondom leesstrategieën en zwakke lezers beter met de informatie uit teksten leren omgaan zijn ook veel belovende aanpakken. Verder: de zwakste lezers hebben de meest intensieve interventies nodig die zich kenmerken door doelgerichte expliciete instructie die gevolgd wordt door veel begeleide toepassing. Praktische implicaties/toepasbaarheidsinformatie Het gepresenteerde onderzoek is door haar evidence based karakter zeer geschikt voor het professionaliseren van docenten en voor het maken van schoolbeleid. Het is voor docenten in het bijzonder van belang te vernemen voor welke zaken een sterk, een gemiddeld of zelfs geen bewijs bestaat. Te lang is er in Nederland onderwijsvernieuwing bedreven vanuit de optiek van wat geloven wij? in plaats vanuit de optiek wat werkt? of waarvan wordt de leerling duidelijk beter? Bijproducten Een bruikbaar bijproduct vormen de dia s die gemaakt zijn rondom de vijf aanbevelingen door de universiteit van Oregon. Deze dia s kunnen gemakkelijk in het Nederlands vertaald worden en zo gebruikt worden voor professionaliseringsdoeleinden. Op die site is overigens heel veel bruikbaar materiaal te vinden over het verbeteren van de leesvaardigheid van leerlingen in het voortgezet onderwijs.